«Λευκό είναι το χρώμα της χαράς, λευκό της αρχοντιάς, λευκό…», έλεγε το σλόγκαν μιας διαφήμισης στα χρόνια του ’70 και παιδιά τότε, νιώθαμε πως στα σεντόνια μας «η ούγια πρέπει να γράφει Πειραϊκή Πατραϊκή». Οι μαμάδες, άλλωστε, είχαν τη σιγουριά πως αυτή η κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία έντυσε, στόλισε και νοικοκύρεψε όλη την Ελλάδα όπως μας βομβάρδιζε η καμπάνια της εποχής.
Υστερα άρχισαν τα μεγάλα προβλήματα για την επιχείρηση: χρέη, δάνεια και κυβερνητικές παρεμβάσεις. Το 1992 απολύθηκε όλο της το προσωπικό και ρήμαξαν οι εγκαταστάσεις. Ολα μπήκαν στο αρχείο. Και τώρα η παράσταση «διακόσιες δέκα χιλιάδες οκάδες βαμβακιού – μια παράσταση στο Αρχείο», που παρουσιάζεται με ελεύθερη είσοδο (κάθε Δευτέρα και Παρασκευή στις 8 το βράδυ) στις εγκαταστάσεις του Ιστορικού Αρχείου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), μας θυμίζει την ύπαρξη της μεγάλης βιομηχανίας.
Πολιτική εξωστρέφειας
Το ΠΙΟΠ στην προσπάθειά του να μας εξοικειώσει σε ζητήματα μνήμης και ιστορίας, φέρνει και πάλι το κοινό στις οργανωμένες εγκαταστάσεις του Ιστορικού του Αρχείου στη γειτονιά του Ταύρου. Αφορμή είναι η παράσταση της σκηνοθέτιδος και ερευνήτριας του King’s College του Λονδίνου Ιόλης Ανδρεάδη, η οποία αξιοποιώντας τις πηγές στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και με τη βοήθεια των ανθρώπων του Ιστορικού Αρχείου (συγκεκριμένα της επιστημονικής συμβούλου Λένας Μπενέκη), διάλεξε το θέμα.
Τα πρώτα κείμενα βασίστηκαν σε αφηγήσεις, απονομές βραβείων προσωπικού, φωτογραφίες, γενικές συνελεύσεις, μητρώα εργατών, μισθολόγια, δείγματα υφασμάτων καθώς και ζωντανές συζητήσεις με ειδικούς στην ιστορία των ελληνικών επιχειρήσεων κι έπειτα γράφτηκε το κείμενο της παράστασης με τη βοήθεια του Αρη Ασπρούλη.
Το άνοιγμα των Αρχείων όπως και πολλών μουσειακών οργανισμών είναι παγκόσμια τάση. Μια πολιτική εξωστρέφειας που ζωντανεύει τους χώρους αυτούς, εξοικειώνοντας το κοινό με την πληροφορία και τη γνώση και δίνοντας συγχρόνως την ευκαιρία στους δημιουργούς να εμπνευστούν από τον πλούτο τους. Ετσι ξεκίνησε και η πρόταση του Ιστορικού Αρχείου στην Ιόλη Ανδρεάδη. «Μου έδωσε το πλαίσιο που σε άλλες περιπτώσεις δίνει ένα κλασικό κείμενο, ένας πίνακας ή οτιδήποτε άλλο. Πέρασα διάφορα στάδια με την έρευνα, ειδικά όταν έκανα το διδακτορικό μου το οποίο με βοήθησε στην παράσταση. Κι αυτό γιατί ακολουθώ συγκεκριμένη μεθοδολογία, η οποία σχετίζεται με τη συμμετοχική παρατήρηση και τη μετεξέλιξή της».
Η επιλογή του θέματος της κλωστοϋφαντουργίας ήταν και συναισθηματική. «Η γιαγιά μου από τη Μικρά Ασία όταν ήρθε στην Ελλάδα έγινε κεντήστρα του Λαμπρόπουλου και η δεύτερη από την πλευρά του μπαμπά μου, είχε τον οίκο μόδας “Παξιμαδά“ στη Θεσσαλονίκη». Στην επιλογή της Πειραϊκής Πατραϊκής έπαιξε ρόλο και το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Χριστόφορου Κατσάμπα «Πιστεύοντας εις το μέλλον. Το χρονικό μιας προσπάθειας».
Ολα ξεκίνησαν το 1919 από δύο νέους, τον Χριστόφορο Κατσάμπα και τον Στράτο Σταμούλη, οι οποίοι ίδρυσαν το πρώτο τους εργοστάσιο στην Πάτρα. «Με την κρίση της δεκαετίας του ’20 κινδύνεψαν να χρεοκοπήσουν αλλά με τη συμβολή της Εθνικής Τράπεζας η “Πατραϊκή” συγχωνεύεται με την “Πειραϊκή” που είχε δύο εργοστάσια στον Πειραιά και την Καλλιθέα. Η εταιρεία παρά τα σκαμπανεβάσματα εξαπλώνεται, περνάει δύσκολα την περίοδο της Κατοχής αλλά διαβάζοντας τα αρχεία δεν κρύβω πως με εντυπωσίασε ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας που ακολούθησε, βάζοντας τους εργαζόμενους ως προτεραιότητα», λέει η σκηνοθέτις.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν του ’50 και του ’60 έφτασε να απασχολεί χιλιάδες εργαζόμενους, διέθετε σύγχρονες εγκαταστάσεις αλλά εκείνη του ’70 έφερε νέους κλυδωνισμούς. Περνώντας στη δεύτερη γενιά, η εικόνα της επιχείρησης αλλάζει παράλληλα με την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της χώρας. Επειτα από σειρά δανεισμών, διαφόρων προβλημάτων, υπεράριθμου προσωπικού, η Π.Π. κρατικοποιήθηκε το 1984 και στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έκλεισε οριστικά. «Η ιστορία της Π.Π. είναι προσωπική αλλά εντάσσεται στην ιστορία της βιομηχανίας του 20ού αιώνα στη χώρα μας και επηρεάζεται από τις κοινωνικές ανακατατάξεις και τις οικονομικές συνθήκες».
Ομως, η Ιόλη Ανδρεάδη δεν ήθελε να ασχοληθεί με το κομμάτι της καταστροφής. «Στην περίοδο της δημιουργίας τοποθετούνται οι δύο χαρακτήρες του έργου: του βιομήχανου και της εργάτριας. Δεν αγνόησα την πραγματικότητα αλλά έμεινα στα θετικά σημεία της ανάπτυξης της βιομηχανίας, στην επένδυση και τη δημιουργία, με την ελπίδα ίσως, να ξαναζήσουμε την ανάπτυξη στην Ελλάδα».
Περφόρμανς και θέατρο
Στις εγκαταστάσεις της οδού Δωρίδος 2 στον Ταύρο, οι ηθοποιοί Ιφιγένεια Γρίβα και Κατερίνα Μισιχρόνη περιμένουν τους θεατές στην είσοδο του επιβλητικού βιομηχανικού κτιρίου. Το κοινό, 20 άτομα κάθε φορά, κατευθύνεται στο αρχειοστάσιο του ισογείου όπου γίνεται μια μικρή προσομοίωση έρευνας που δεν ξεπερνά τα 15 λεπτά. Υστερα στον όροφο χωρίζεται σε ομάδες των 10 ατόμων, οι μισοί στον αναγνωστήριο και οι άλλοι στην αίθουσα συσκέψεων. Κάθε ομάδα ακούει την ιστορία διαφορετικά. Από την πλευρά του βιομήχανου και από εκείνη ενός εργάτη. Επειτα οι θεατές αλλάζουν δωμάτιο. Η περφόρμανς που ξεκινά με δρώμενο και συνεχίζει με ένα επιστημονικό κομμάτι, κλείνει θεατρικά. «Αυτό που αναδεικνύεται και στις δύο πλευρές είναι το ανθρώπινο στοιχείο παρά η ταξική διαφορά».
Η εβδομηντάλεπτη παράσταση «διακόσιες δέκα χιλιάδες οκάδες βαμβακιού» συγγενεύει αλλά δεν είναι ακριβώς θέατρο ντοκουμέντο. «Συνδυάζει στοιχεία από το site-specific performance που εμπνέεται κανείς από τον χώρο στον οποίο γίνεται η παράσταση, καθώς και στοιχεία περιήγησης». Τι δελεάζει το κοινό σ’ αυτές τις δράσεις; «Το στοιχείο παιχνιδιού». Εδώ αναλαμβάνει τον ρόλο του παρατηρητή-μαθητευόμενου αρχειονόμου, βιώνει την εμπειρία της έρευνας και εξοικειώνεται με τις δυνατότητες ενός μεγάλου αρχείου.
Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Δωρίδος 2 και Λ. Ειρήνης 14, Ταύρος. Απαραίτητη η κράτηση θέσεων: τηλ. 210 – 34.18.011