Ο σκηνοθέτης Κώστας Παπακωστόπουλος ζει και εργάζεται από τη δεκαετία του ‘80 στην Κολωνία. Πέρυσι παρουσίασε για πρώτη φορά στην Αθήνα τις «Ικέτιδες», που εμπνεύστηκε από το ομώνυμο έργο του Αισχύλου και μπόλιασε με τις περιπέτειες ανθρώπων από τη Συρία, το Μάλι, το Ιράκ, την Τουρκία που ζουν πια στη Γερμανία. Και τότε το αθηναϊκό κοινό έμαθε για τον ιδρυτή του Ελληνογερμανικού Θεάτρου, σχήματος που «ρίζωσε» στην Κολωνία εδώ και 26 χρόνια, με παραστάσεις-συμπαραγωγές με κρατικά και άλλα θέατρα.
Στις 30 του μηνός, στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης ο Κ. Παπακωστόπουλος θα μας δείξει αυτή τη φορά την «Αντιγόνη» του, εμπνευσμένη από το ομώνυμο έργο του Σοφοκλή, που αποτελεί το πρώτο μέρος της τριλογίας του με τίτλο «Πολυαγαπημένη ύβρις». Εν τω μεταξύ, για το γερμανικό κοινό ετοιμάζει ήδη την «Ιφιγένεια».
Τα θέματα που απασχολούν τον Ελληνα σκηνοθέτη είναι τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που ενυπάρχουν στο αρχαίο δράμα και εκείνος τα μεταφέρει στο σήμερα. Εχοντας έναν βασικό πυρήνα Γερμανών καλλιτεχνών με τους οποίους συνεργάζεται χρόνια, παρουσιάζει και κείμενα Νεοελλήνων συγγραφέων, όπως οι Κεχαΐδης, Ζιώγας, Δημητριάδης. Μια διαδρομή 26 χρόνων, όπως λέει, «γεμάτη δυσκολίες αλλά και πολλές χαρές».
Απεικόνιση της Ευρώπης
Η «Αντιγόνη» πραγματεύεται τη λειτουργία και την κρίση της δημοκρατίας σήμερα. «Πέρυσι ξεκίνησα την παράσταση σε μια περίοδο που η Ελλάδα βρισκόταν με την πλάτη στον τοίχο». Αυτόματα η ηρωίδα μεταφέρεται στη σημερινή εποχή και η Θήβα παραπέμπει στη σύγχρονη Ευρώπη.
«Ενώ ο δημοκρατικά εκλεγμένος Κρέων εμφανίζεται ως ο εγγυητής της αδιατάρακτης λειτουργίας των αγορών, που υπόσχεται στον πολίτη ασφάλεια, ευημερία και ευτυχία μέσα από το πνεύμα μιας οικονομικοποιημένης σκέψης. Η Αντιγόνη, παραμένοντας σε έναν παραδοσιακό τρόπο σκέψης, αποτελεί εμπόδιο στη γρήγορη εξέλιξη αυτής της σύγχρονης κοινωνίας.
Το θέμα που θίγω είναι προς τα πού οδηγείται η σύγχρονη δημοκρατία μέσα από τις εμπειρίες που έχω στην Γερμανία, αφού εκεί ζω. Αλλά αυτό αφορά την Ευρώπη συνολικότερα». Ποια είναι η γερμανική πραγματικότητα που βιώνει; «Είναι μια κοινωνία η οποία ορίζεται μέσα από μια οικονομικοποιημένη σκέψη την οποία στο έργο εκπροσωπεί ο Κρέων. Αυτός δηλαδή που αναλύει τον κόσμο μόνο μέσα από τη μεγιστοποίηση ορισμένων αποτελεσμάτων».
Φέρνει ως παράδειγμα τα θέματα που παρακολουθεί ένας θεατής στη γερμανική τηλεόραση: «Εκεί μπορεί να ακούσετε μια ανάλυση “γιατί θα κάνουμε παιδί, πόσο μας συμφέρει ή όχι”. Θέλω να δείξω πώς θίγονται θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από το οικονομικό πλαίσιο. Είναι μια εξορθολογισμένη κοινωνία που έχασε τη σχέση με την καταγωγή της.
Οι άνθρωποι δυστυχώς μέσα στην παγκοσμιοποίηση, την πίεση που δέχονται και τα πρότυπα που τους μεταφέρονται, αποδέχονται αυτή την πραγματικότητα και μάλιστα αγωνίζονται να πετύχουν καλύτερα τους μεγάλους στόχους για να είναι ευτυχισμένοι».
Ο ρόλος των ΜΜΕ σ’ όλα αυτά; «Η επικοινωνία στη Γερμανία, η οποία ορίζεται μέσα από τα media, επηρεάζει απόλυτα τη γνώμη του μέσου Γερμανού, ο οποίος, αντίθετα από τον Ελληνα, πιστεύει στο κράτος, το σύστημα και δέχεται τις ειδήσεις χωρίς να τις φιλτράρει. Ηταν πικρή εμπειρία να βλέπω πώς επηρεάστηκε η γνώμη του μέσου Γερμανού για την Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια η σχέση μου με τη Γερμανία, που ήταν πολύ καλή τόσα χρόνια, πέρασε μια μεγάλη κρίση. Οφείλεται στη βασική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στον πολίτη και στα media. Ο άνθρωπος έχει γίνει ένα ρομποτάκι, το οποίο πρέπει να παράγει, ζώντας χωρίς άγχος. Είναι λαοί που χειραγωγούνται εύκολα, σε αντίθεση με τον ατίθασο Ελληνα που κουράζει – άλλο πρόβλημα. Είναι εύπιστοι σε ό,τι τους πουν: όπως το στερεότυπο του τεμπέλη Ελληνα».
Χάσαμε το μέτρο
Η αλλαγή της Γερμανίας ξεκίνησε, όπως υπογραμμίζει, από τη δεκαετία του ‘90, με την πτώση του Τείχους και τη νέα οικονομική πραγματικότητα. «Μπαίνοντας στην παγκοσμιοποίηση, η δύναμη της οικονομίας ξεπέρασε την πολιτική εξουσία, η οποία παρακολουθούσε τις εξελίξεις αδύναμη. Ετσι φτάσαμε σε μια κοινωνία όπου η οικονομία είναι τα πάντα». Από τα υψωμένα τείχη, περάσαμε σε νέα τείχη με έναν άλλο τρόπο.
«Δυστυχώς χάσαμε πάλι το μέτρο και τώρα τα πράγματα είναι δύσκολο να τα συγκρατήσει κανείς».
Παρότι πολλοί τον ρωτούν σαν βλέπουν την παράστασή του ποιος είναι ο Κρέων, «μήπως είναι ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε», εκείνος δεν θέλει να τον προσωποποιήσει: «Είναι ο άνθρωπος που βλέπει τα πράγματα μόνο μέσα από τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Γι’ αυτό δεν κατανοεί την Αντιγόνη». Στο έργο του δεν υπάρχει κάθαρση. «Η απουσία της κάθαρσης, η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αρχή της τραγωδίας, αποτελεί την έκφραση του πνεύματος των καιρών μας. Ο Κρέων δεν θα καταλάβει το λάθος του. Θα συνεχίσει σαν έξυπνος μάνατζερ που είχε μια ατυχή στιγμή και θα προσπαθήσει, παρά τις ήττες, να ξαναβγεί μπροστά».
Τα οικονομικά είναι οι πρώτες σπουδές του Κώστα Παπακωστόπουλου στην Ελλάδα, στην ΑΣΟΕΕ, πριν φύγει για μεταπτυχιακά. Ομως γρήγορα συνειδητοποίησε ότι δεν θα είναι αυτά το μέλλον του.
Χάραξε νέα διαδρομή σπουδάζοντας Θεατρολογία στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας, μπαίνοντας στα γρανάζια του θεάτρου, που αγαπούσε από μικρός. Συνεργάτης του Ντίμιτερ Γκότσεφ στο Κρατικό Θέατρο της Κολωνίας, αργότερα του Φρανκ Κάστορφ στο Φόλκσμπινε του Βερολίνου, έγινε γρήγορα γνωστός στη Γερμανία για τις πρωτοποριακές παραστάσεις έργων αρχαίου δράματος.
«Ενας πρόσθετος λόγος που με κράτησε εδώ ήταν η ανθηρή θεατρική κοινωνία που μπορούσε να υπερηφανεύεται ότι είχε 240 κρατικά θέατρα. Μετά το 2004 άρχισε να περιορίζεται. Η παγκοσμιοποίηση μείωσε την πολιτιστική ακμή τον αριθμό των σκηνών, συρρίκνωσε τα οικονομικά τους.
Ωστόσο, το κράτος στηρίζει την τέχνη δίνοντας τις προϋποθέσεις να επιστρέφουν το βράδυ οι νέοι καλλιτέχνες σπίτι τους και να μπορούν να φάνε. Γι’ αυτό θαυμάζω τους νέους ηθοποιούς στην Ελλάδα. Βγάζω το καπέλο μου σ’ αυτά τα παιδιά που επιμένουν στο όνειρο χωρίς –οι περισσότεροι– να αμείβονται. Και στα μάτια των Γερμανών καλλιτεχνών φαίνεται μοναδικό. Σέβονται τον δυναμισμό του Ελληνα ηθοποιού».
Οσο για τις τάσεις, «το θέατρο που έχει έναν ντοκιμαντερίστικο χαρακτήρα είναι το κυρίαρχο ρεύμα της Γερμανίας. Το λογοτεχνικό θέατρο με την κλασική έννοια θεωρείται out, ενώ πρωτοπόρο θεωρείται το postmigrantisches Theater, αυτό που έχει εντάξει μέσα του τον ξένο».
Η εκδήλωση υποστηρίζεται από τη γερμανική πρεσβεία στην Αθήνα και την πόλη της Κολωνίας και τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας/Γενική Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού.
Η «Ιφιγένεια»
Η «Ιφιγένεια», το νέο έργο που ετοιμάζει ο Κ. Παπακωστόπουλος βασισμένο στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», εστιάζει στον πρόσφυγα- κομμάτι της γερμανικής κοινωνίας. «Είναι η στάση του σημερινού Γερμανού πολίτη και πολιτικού απέναντι στις ανθρωπιστικές αξίες και αρχές που εκπροσωπεί ως Ευρωπαίος». Το προσφυγικό ζήτημα δεν έχει μία ανάγνωση.
«Υπάρχει ένας διχασμός. Υπάρχουν αυτοί που θεωρούν υποχρέωσή τους να βοηθήσουν, αλλά κι εκείνοι που έχουν πρόβλημα με τα χρήματα που χορηγούνται στους ξένους. Τώρα στη Γερμανία ζούμε τον διχασμό ανάμεσα στην ανθρωπιστική ανάγκη του “θέλω να βοηθήσω” και του “πόσο θα πάει αυτό;”.
Τι απαντάει όταν τον ρωτούν στις εκπομπές που τον καλούν συχνά; «Εξαρτάται. Οταν μιλάω με έναν Γερμανό που θεωρεί ότι οι Ελληνες είναι λάθος και “εμείς είμαστε οι καλοί που τους βοηθήσαμε”, η απάντηση είναι: “Ξέρατε καλά τι συνέβαινε στην Ελλάδα. Μαζί τα κάναμε”. Οταν θα πρέπει να απαντήσω στον Ελληνα που πιστεύει ότι όλοι μας χρωστάνε, θα του πω: “Εχουμε κι εμείς ευθύνη”. Υποστηρίζω την πατρίδα, αλλά όχι τυφλά».