Στον ρόλο του αποκρουστικού και συνάμα ακαταμάχητου Μεφιστοφελή, τον περασμένο Ιανουάριο, ο Αργύρης Πανταζάρας με άλματα και κινήσεις αθλητή αλώνιζε τη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά μαγνητίζοντας τους θεατές. Στο «Νέο Θέατρο Βασιλάκου» εδώ και μία εβδομάδα προκαλεί θαυμασμό για την εκφραστικότητα και την αντοχή του με όσα υπομένει παίζοντας τον Ουίνστον Σμιθ, τον ήρωα του «1984» του Οργουελ, στο δωμάτιο των βασανιστηρίων της Ωκεανίας, όπου διαδραματίζεται η ιστορία.
Κάποιοι αποστρέφουν το βλέμμα τους μετά το πρώτο σοκ: το αληθοφανές κόψιμο των δαχτύλων και την αφαίρεση των δοντιών. Συνέπειες των πράξεων του ήρωα που προσπάθησε να επαναστατήσει απέναντι στον «Μεγάλο Αδερφό» και στην «αστυνομία σκέψης». Η σπλάτερ ατμόσφαιρα στη σκηνή επηρεάζει την πλατεία. Ορισμένοι κλείνουν τα μάτια όταν ο βασανιστής πλησιάζει το κλουβί με τα χάμστερ που χοροπηδούν σε απόσταση αναπνοής από τα χείλη του Αργύρη Πανταζάρα. Κάποιοι δεν αντέχουν και αποχωρούν.
Στις δύο τηλεοθόνες η παρουσιάστρια του καθεστώτος της εφιαλτικής Ωκεανίας θυμίζει την εθνική εκφωνήτρια Ri Chun-hee της σημερινής Βόρειας Κορέας. Στο τέλος της παράστασης το κοινό χειροκροτεί όρθιο. Οι ηθοποιοί μαζί και η σκηνοθέτις Κατερίνα Ευαγγελάτου βγαίνουν έξι, ίσως και οκτώ φορές στη σκηνή. Επειτα ανάβουν συζητήσεις και τσιγάρα έξω από το θέατρο και τα μπαράκια της γειτονιάς. Θαυμασμός και διαφωνίες.
Ο εφιάλτης
«Πώς αντέχεις;», ρωτούν τον Αργύρη Πανταζάρα θεατές και φίλοι που τον περιμένουν. «Η αφαίρεση των δοντιών είναι ο μεγάλος εφιάλτης μου. Εχει να κάνει με την ανοιχτή πληγή. Σηματοδοτεί την ηλικία και την ταυτότητα του ανθρώπου. Αλλά οι φόβοι ξεπερνιούνται…». Υστερα από ένταση 101 λεπτών –όσο διαρκεί η παράσταση– θέλει «χρόνο αποθεραπείας από την εμπειρία της σκηνής». Συνήθως φεύγει με παρέα, «νιώθω ασφαλής».
Οι μεταμορφώσεις του μαζί και η σβελτάδα αθλητή χαρακτηρίζουν τις περισσότερες ερμηνείες του. «Αντιλαμβάνομαι μια παράσταση ως ένα μαραθώνιο. Στη σκηνή πρέπει να πηδήξεις 10 μέτρα ή πρέπει να τα φανταστείς. Σε κάποιες περιπτώσεις πρέπει να τα κάνεις και τα δύο, άρα πρέπει να αντέχει το μυαλό και το σώμα σου. Το “ψυχικό βάθος” που ζητάει η Κατερίνα Ευαγγελάτου στην παράστασή μας σημαίνει ότι αντέχεις τη βουτιά και τα άλματα». Το κοινό; «Εχουν το δικαίωμα να αποχωρήσουν, το κατανοώ».
Το δυστοπικό μυθιστόρημα του Τζορτζ Οργουελ τον φέρνει σε αμηχανία. «Ο “Φάουστ” του Γκαίτε ήταν μια μάχη με τον λόγο, την ύπαρξη. Εδώ η ερμηνεία καταλήγει σε μια απουσία ύπαρξης. Για να λειτουργήσει η παράσταση, πρέπει να μου επιτρέψω να χάσω τα λόγια μου, να χάσω την ύπαρξή μου. Το αντίθετο ακριβώς απ’ αυτό που μου συνέβαινε παίζοντας τον Μεφιστοφελή. Νιώθω πραγματικά αδύναμος πάνω στη σκηνή. Είναι μια ανάποδη εργασία και σ’ αυτή την παράσταση πρέπει να συμβεί. Ταυτίζεται με το πραγματικό σου σώμα, την αναπνοή σου και είναι οδυνηρό, σαν να χαράζεται μια ανοιχτή πληγή. Ο ήρωας του Οργουελ είναι μια ανοιχτή πληγή».
Η διασκευή των Ρόμπερτ Αϊκι και Ντάνκαν Μακμίλαν εστιάζει περισσότερο στον εφιάλτη και στο κομμάτι του βασανισμού. «Θάλαμοι βασανιστηρίων, όπως ο 101, υπάρχουν και σήμερα δημιουργώντας μάρτυρες. Υπάρχει όμως και το θέμα της γλώσσας. Η “νέα ομιλουμένη”, η γλώσσα που θέλει να επιβάλει το καθεστώς, συρρικνώνοντας λέξεις και περιορίζοντας την ανθρώπινη σκέψη». Σε ποια σημεία το σήμερα του θυμίζει όσα περιγράφει ο Οργουελ; «Συχνά γεγονότα μεταλλάσσονται και δεν μπορείς να εστιάσεις στην αντικειμενική πραγματικότητα. Οι έννοιες έχουν διαβρωθεί». Μια διαστροφή των λέξεων; «Πράγματι. Λένε “δεν έγινε γενοκτονία” ενώ έγινε. “Δεν έγινε εισβολή, αλλά απελευθέρωση από τους τρομοκράτες” ή “έγινε δημοκρατία” ενώ είναι πόλεμος. Είναι τρομαχτικό να σκεφτεί κανείς ότι η ειρήνη στις ημέρες μας μοιάζει με μια παύση από τον πόλεμο. Οτι αυτός που ορίζει το παρελθόν ορίζει και το μέλλον και ταυτόχρονα το παρόν. Τρομαχτικά είναι και πολλά γύρω μας. Συζητάμε ότι μας παρακολουθούν, όμως εμείς παρακολουθούμε τους άλλους, τροφοδοτώντας το σύστημα με πληροφορίες. Κάποτε δεν θέλαμε να δίνουμε τα στοιχεία μας στους αστυνομικούς, τώρα καταγράφουμε και δίνουμε τα πάντα».
Και δάσκαλος
Ηθοποιός, σκηνοθέτης, το ένα όπως λέει «χωρίς το άλλο θα μου δημιουργούσε ελλείψεις». Αλλά και δάσκαλος στα 27 του. «Στη διδασκαλία μεταδίδεις αυτό που κάνεις σε διαφορετικούς δέκτες».
Πάντως το ευρύ κοινό τον αγάπησε από τη διαφήμιση της Amstel. «Μεγάλη απενοχοποίηση. Το θέατρο έχει μια ιδιωτικότητα μετά την παράσταση, η διαφήμιση από την ώρα που προβάλλεται, διαρκή έκθεση. Δεν διαβρώνεται η αξία του ηθοποιού αν κάνει διαφήμιση. Σημασία έχει ο τρόπος σε ό,τι κάνεις».
Το βραβείο Χορν ήταν «μια μεγάλη ενθάρρυνση, αλλά κανένα βραβείο δεν διδάσκει πώς να συνεχίσεις. Εχουν σημασία τα επόμενα βήματα». Το χρηματικό έπαθλο το μοίρασε στη σίτιση προσφύγων και μαθητών. «Το να αλλάξει ο κόσμος είναι προσωπική υπόθεση, σας εύχομαι να το πάρετε προσωπικά», είπε εκείνο το βράδυ στο συγκινημένο ακροατήριο.
Ο ίδιος συγκινείται με την υπερπροσφορά της θεατρικής Αθήνας. «Αισθάνομαι ότι το θέατρο με τον τρόπο του κάνει τη δική του επανάσταση: 1.300 παραστάσεις σημαίνει 1.300 φωνές».