«Αν δέκα άνθρωποι, όρθιοι σε ευθεία γραμμή, αποδώσουν μία μελωδία, αυτή θα είναι διαφορετική εάν οι ίδιοι δέκα στέκονται σε τεθλασμένη γραμμή», λέει ο σκηνοθέτης και μουσικός Θοδωρής Αμπαζής, προσπαθώντας να εξηγήσει στην «Κ» τα κλειδιά με τα οποία δημιουργείται μια θεατρική παράσταση «δομημένη» με τους κανόνες της μουσικής.
Οι «Δαιμονισμένοι» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι γίνονται θεατρικό ορατόριο, καθώς δώδεκα ηθοποιοί, πέντε μουσικοί και μία λυρική τραγουδίστρια δημιουργούν στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου – Rex ένα ψηφιδωτό διαφορετικών τεχνών. «Το ζητούμενο είναι η σύλληψη να υπηρετήσει τη δραματουργία του έργου. Με τον τρόπο αυτό θέλουμε να εμβαθύνουμε στο υλικό και να το νοηματοδοτήσουμε», τονίζει ο κ. Αμπαζής, έχοντας στα χέρια του τη θεατρική απόδοση των «Δαιμονισμένων» (η μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου, η διασκευή – δραματουργική επεξεργασία της Ελσας Ανδριανού). Πρόκειται για το πιο πολιτικό έργο του Ντοστογιέφσκι – μια ανθρώπινη τοιχογραφία σε μια εποχή κρίσης που αντανακλά μια κοινωνία σε μετάβαση. Συγκεκριμένα, οι «Δαιμονισμένοι» δημοσιεύτηκαν το 1871 και ξεσήκωσαν θύελλα αντιδράσεων στον λογοτεχνικό και πολιτικό κόσμο της Ρωσίας.
Η ιστορία διαδραματίζεται σε μια πόλη όπου μια μικρή επαναστατική ομάδα μηδενιστών σχεδιάζει να θέσει σε εφαρμογή ένα αιματηρό σχέδιο, σε μια εποχή όπου κυριαρχεί η τρομοκρατία, ενώ η πίστη στις παλιές αξίες και ιδεολογίες κλυδωνίζεται. «Οι “Δαιμονισμένοι” είναι δαιδαλώδες μυθιστόρημα. Το χάος που προκαλείται σε μια κοινωνία σε κρίση από μια ομάδα φανατικών γίνεται εδώ η ίδια η δομή του μυθιστορήματος», παρατηρεί ο κ. Αμπαζής, που εστιάζει «στο πόσο ανοχύρωτη μπορεί να είναι μια κοινωνία σε περιόδους κρίσης, επιτρέποντας σε μικρές ακραίες ομάδες να εκμεταλλευθούν τον απομονωτισμό και την έλλειψη διάθεσης για ζωή των πολιτών».
Από το 1991
Ο ίδιος, που έχει γράψει τη μουσική της παράστασης, εξερευνά από το 1991 τις δυνατότητες που δίνει η μουσική στη θεατρική πράξη –είχε παρουσιάσει και το έργο του Παπαδιαμάντη «Οι έμποροι των εθνών»– και θεωρεί ότι τα αφηγηματικά κείμενα βοηθούν περισσότερο σε αυτό. Στους «Δαιμονισμένους» ο αναγνώστης-θεατής μπλέκεται στον ιστό μιας αράχνης. Την αράχνη ερμηνεύει η μέτζο σοπράνο Ειρήνη Καράγιαννη, που επιστρέφει στο θέατρο πρόζας –και συγκυριακά στο Rex– μετά το 2000 και την τότε συνεργασία της με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου. «Η παρουσία της αράχνης στο έργο αποδίδει το σκοτεινό κομμάτι του κόσμου, μας δείχνει πώς ενεργοποιείται, πώς λειτουργεί σε μια κοινωνία. Η αράχνη αναφέρεται συχνά στο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι· στο έργο μπαίνει μέσα στον κόσμο των ηρώων και μοιάζει να τους τραβά στον ιστό της, τους παγιδεύει μέσα στη σκοτεινή, καταστροφική πλευρά της ανθρώπινης φύσης. “Απ’ του κόσμου τη βοή μια φωνή θα ξεχωρίσει, το ποτάμι θα οδηγήσει σε λαμπρή καταστροφή”, τα λόγια από το πρώτο της τραγούδι, στην αρχή του έργου, είναι θα έλεγα μια προ-οικονομία, κάτι σαν προφητεία για το τι θα ακολουθήσει», λέει στην «Κ» η λυρική καλλιτέχνις.
«Γοητευτικό θέατρο»
«Ο Θοδωρής μελετά μια πολύ γοητευτική μορφή θεάτρου, που επιτρέπει στον μουσικό καλλιτέχνη να δουλέψει με θεατρικούς όρους. Είναι κάτι εντυπωσιακό αυτό που συμβαίνει στη σκηνή», προσθέτει η Ειρήνη Καράγιαννη, ενώ ο ηθοποιός Θέμης Πάνου, υπό το πρίσμα της δικής του τέχνης, επισημαίνει ότι μέσα από τον τρόπο που μελετά τη σκηνική πράξη ο Αμπαζής, «καλείται ο ηθοποιός να συνυπάρξει με τους άλλους ηθοποιούς. Εχουν βρει μια κοινή αναπνοή. Η ίδια η γλώσσα είναι μουσικό υλικό».
Στο σύνολο μετέχουν επίσης ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, η Μαρία Ζορμπά, ο Δημήτρης Ημελλος, η Αντιγόνη Φρυδά κ.ά. Ο Θέμης Πάνου ερμηνεύει τον δάσκαλο όλων αυτών των παιδιών με τις επαναστατικές ιδέες και ανακαλύπτει πόσο όσα τους δίδασκε για τα μεγάλα ιδανικά τελικά διαστρεβλώθηκαν στην πορεία. Οπως παρατηρεί ο ίδιος: «Ο σοσιαλισμός είναι πολύ ωραία ιδέα, αλλά οι κήρυκές της είναι πάντα γίγαντες. Το θέμα είναι τι κάνεις με την εφαρμογή των ιδεών».
Θέατρο Rex – Σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη» (Πανεπιστημίου 48, 210-33.05.074) Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή στις 7 μ.μ.