ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Relax… Mynotis
σκηνοθ.: Βασίλης Παπαβασιλείου
θέατρο: Τέχνης (Φρυνίχου)
Στο πίσω μέρος της σκηνής, μια γιγαντοαφίσα που απεικονίζει το έργο του Ντίρερ: «Νεαρός λαγός». Αναφορά στον Φόβο του ανθρώπου; Του καλλιτέχνη; Αναφορά στον Ρομέο Καστελούτσι, που είχε χρησιμοποιήσει την ίδια υδατογραφία στο Φεστιβάλ Αθηνών; Ή μήπως επισφράγιση της αμφισημίας και της διαστρωμάτωσης αυθεντικών στοχασμών, ιδεών και ευρημάτων εναλλάξ με δάνεια, αναφορές και συμβολισμούς σε κείμενο και παράσταση του Παπαβασιλείου; [Κάλλιστα θα μπορούσε δηλαδή να χρησιμοποιηθεί από τον Κώστα-Ηρακλή Γεωργίου (σκηνικά-κοστούμια) ένας πίνακας του Βέλγου σαρκαστή ζωγράφου Τζέιμς Ενσορ. Το όνομά του, κομβικά παρόν σ’ ένα έργο συγγενικού ύφους και περιεχομένου, του επίσης ιδιοφυούς υβριστή Τόμας Μπέρνχαρντ. Ο τίτλος του, συμπτωματικά ομόηχος με το Mynoti, είναι: Minetti, αναφορά στον επίσης μεγάλο Γερμανό ηθοποιό και σκηνοθέτη Μπέρνχαρντ Μινέτι, που πρωτόπαιξε τον ομώνυμο ρόλο το 1976.] Ομως, εκλεκτικές συγγένειες, αναφορές, δάνεια στη συγγραφή αυτού του δεύτερου, ιδιοφυούς «σκηνοσκευάσματος» του Παπαβασιλείου αποτελούν απλώς την επιβεβαίωση της πνευματικής του γειτνίασης με τη συγγραφική αντίληψη του Μπρεχτ ή των Ελισαβετιανών.
Ενας υπεραιωνόβιος (102 ετών) σπουδαίος ηθοποιός, αυταρχικός, νάρκισσος, αλαζών, υβριστής, υπαγορεύει για 35η φορά μέσα σε 40 χρόνια τη διαθήκη του σε νεαρό βοηθό συμβολαιογράφου. Η εμμονή με τις διαθήκες φανερώνει την εμμονή του πνευματικά ακμαίου ηθοποιού με τον θάνατο, που θα ήθελε να τον ζήσει… ζωντανός, να δει πώς θα είναι ο κόσμος δίχως αυτόν, όπως και τους δεκάδες «κληρονόμους» των πενταροδεκάρων του να φτιάχνουν κάτι σαν χορό εξευτελισμένων που θα τον βρίζουν και θα τον σιχαίνονται. Η διαθήκη μένει πάλι ημιτελής, γίνεται όμως αφορμή για απολαυστικές, πικρόχολες, μεγαλορρήμονες ή αινιγματικές, σαρκαστικές και αυτοσαρκαστικές ρητορικές παρακάμψεις περί τέχνης, θεάτρου, μοναξιάς, κοινωνίας, πολιτικής, ζωής και θανάτου. Γίνεται αφορμή για το επί σκηνής ερμηνευτικό «χτίσιμο» ενός γνωστού προσώπου αναφοράς (κλείνεις τα μάτια κι ακούς τον Μινωτή στο τέλος), για έναν ακόμη θρίαμβο υποκριτικής διδασκαλίας του Παπαβασιλείου αλλά και σκηνικής γενναιοδωρίας προς τον νεότερο, ταλαντούχο ηθοποιό, στοχαστή και σκηνοθέτη Γιάννο Περλέγκα.
Το έργο, κωμωδία σε τρεις εικόνες, προήλθε κατά τον συγγραφέα από αλλεπάλληλες προσχώσεις. Είναι στατικό, σχεδόν προβλέψιμο, χωρίς αιφνιδιασμούς πέρα από τους διανοητικούς. Βασίζεται στη δύναμη του σαρκαστικού λόγου, των αφορισμών και της ευφυούς, δραματουργικής… καλαθοπλεκτικής όλων των «προσχώσεων» και των «φερτών υλικών». Βασίζεται στην υποκριτική δύο βιρτουόζων ηθοποιών όμως και στην εγρήγορση, τη μνήμη και τη προπαίδεια ενός κοινού με ενεργή και όχι μόνον παθητική πρόσληψη. Τόπος και χρόνος, το εδώ και τώρα στην Ελλάδα της κρίσης, χωρίς συγκεκριμένες αναφορές αλλά με διάχυτη αίσθηση της συλλογικής κατάθλιψης και της καταφυγής στο παρελθόν. Ηχητική συνοδεία, ένας πολύσημος συμβολισμός: φωνές παιδιών που παίζουν σε πλατεία εκκλησίας μιλώντας γλώσσες ακατάληπτες.
Στη τρίτη εικόνα, ο βοηθός συμβολαιογράφου Σάββας, ο οποίος δεν χρεώνει τον διαθέτη επειδή ήθελε να τον γνωρίσει από κοντά, δέχεται το δώρο–έκπληξη από τον γηραιό ηθοποιό: του δίνει να διαβάσει τα δελτάρια μιας (φανταστικής), επιχειρηθείσας αλληλογραφίας του Α (Αλέξη Μινωτή) με τον Γ (Γιάννη Ρίτσο), στην οποία ο ποιητής δεν ανταποκρίθηκε. (Η αλησμόνητα ερμηνευμένη Ελένη από τον Παπαβασιλείου να παίζει εδώ κάποιο ρόλο;) Ο Σάββας του Γιάννου Περλέγκα, που στην πρώτη εικόνα δυσανασχετεί και απορεί με τις τεθλασμένες σκέψεις του πελάτη, στη δεύτερη αρχίζει να τον προσεγγίζει, ενώ στην τρίτη σταδιακά ταυτίζεται μαζί του. Διαβάζει τα δελτάρια αντ’ αυτού και οδηγεί σε ελεγχόμενα ανεξέλεγκτο παροξυσμό, προσμονή, απογοήτευση, ταπείνωση, θυμό, εκκλήσεις του Α προς τον εξόριστο ποιητή και αριστερό αγωνιστή, αυτός, ένας συντηρητικός δεξιός. Ως μόνο κοινό μεταξύ τους παραμένει η σύμπτωση της ημερομηνίας θανάτου τους, 11/11/1990, «κλέψιμο παράστασης» για τον Α.
Η επιδιωκόμενη αντιπαραβολή δύο υποκριτικών μεγεθών διαφορετικής γενιάς σφραγίζεται από τον συναρπαστικά αποστασιοποιημένο κώδικα του Παπαβασιλείου και ολοκληρώνεται με τη συνταρακτική ερμηνεία του Γιάννου Περλέγκα, μόνου επί σκηνής, πριν ο επανεμφανιζόμενος Α τα βάλει στο φινάλε με τον… Μεγαλέξανδρο σ’ αυτή τη λυτρωτική περιπέτεια του νου και των αισθήσεων.