Από το 2009 που γράφτηκε «Η τάξη μας», το έργο του Ταντέους Σλομποντζιάνεκ παίζεται παντού – ακόμη και στην Ιαπωνία. Πρόσφατα ανέβηκε στη Ρωσία, στο ιστορικό Θέατρο Βαχτάνγκοφ. Από τα σημαντικότερα κείμενα της σύγχρονης ευρωπαϊκής δραματουργίας, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, κατατάχθηκε από το European Theatre Convention στα καλύτερα σύγχρονα ευρωπαϊκά έργα που γράφτηκαν κατά το 2009-10, ενώ απέσπασε το κορυφαίο λογοτεχνικό βραβείο «Nike» που για πρώτη φορά απονεμήθηκε σε θεατρικό έργο.
Καταπιάνεται με μια «μαύρη» περίοδο της Ιστορίας, τη ναζιστική κατοχή στην Πολωνία, και βασίζεται σε γεγονότα που συνέβησαν τότε, αλλά δημοσιοποιήθηκαν μετά το 2000. Απασχόλησαν συγγραφείς και κινηματογραφιστές, παράλληλα όμως ξεσήκωσαν αντιδράσεις για το ποιοι ήταν οι ηθικοί αυτουργοί της κτηνωδίας στην πόλη Γιεντβάμπνε: Οπως αποκαλύφθηκε μετά το άνοιγμα των αρχείων της Πολωνίας, σε αυτήν τη μικρή πόλη που βρίσκεται τόσο κοντά στη Βαρσοβία, οι Εβραίοι κάτοικοι δεν κάηκαν ζωντανοί το 1941 από τους ναζί, αλλά από τους καθολικούς γείτονες και συμμαθητές τους. Στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου παρακολουθούμε την αφήγηση δέκα Πολωνών συμμαθητών, τους οποίους συνδέει η εθνικότητα, αλλά τους διχάζει η διαφορετική θρησκεία.
Ηθικά διλήμματα
«Είναι πολύ σημαντικό για το Εθνικό Θέατρο που συμπεριέλαβε ένα τέτοιο έργο όπως “Η τάξη μας” στο πρόγραμμά του», λέει στην «Κ» ο Τάκης Τζαμαργιάς, σκηνοθέτης της παράστασης που ανέβηκε για έναν μήνα τον περασμένο Απρίλιο και τώρα συνεχίζει. «Το έργο παίζεται παντού γιατί πιάνει το σήμερα. Ακόμη και τον κατακερματισμό της Ευρώπης. Μιλάει για τα ηθικά διλήμματα της ατομικής και της συλλογικής ευθύνης, τα θύματα των ιδεολογημάτων, τον διχασμό. Με σύγχρονη γραφή που χρησιμοποιεί τη σχέση της άτυπης ιστορίας –όχι της ηγεμονικής– με το θέατρο. Ο Ταντέους Σλομποντζιάνεκ δούλεψε με σκηνοθέτες, συγγραφείς και εκπαιδευτικούς, και το έργο προέκυψε από εργαστήρι γραφής. Ομως αν το αντιμετωπίσει κάποιος σαν ένα ακόμη έργο για το Ολοκαύτωμα, κάνει λάθος».
Στην Πολωνία το έργο συζητήθηκε για ευνόητους λόγους. «Υπήρξαν και σε εμάς αντιδράσεις, γιατί, στην προσπάθειά μας να αποσαφηνίσουμε τις ιστορικές περιόδους δίνουμε το σύμβολο του αγκυλωτού σταυρού, αλλά και του σφυροδρέπανου. Κάποιοι θεατές ενοχλήθηκαν.
Είπαν ότι τα ταυτίζουμε. Ομως γι’ αυτούς τους λαούς, ίδιοι ήταν και οι μεν και οι δε. Αλλωστε το 1939 μπήκαν ως κατακτητές οι Σοβιετικοί στην Πολωνία. Χρησιμοποίησαν τους Εβραίους ως όχημα ουσιαστικά για να εξοντώσουν τους Πολωνούς καθολικούς. Κι ύστερα, όταν μπήκαν οι ναζί, υπήρξε η αντεκδίκηση».
Χίτλερ και Στάλιν. Μια ακόμη επίκαιρη συζήτηση. «Δεν θα έλεγα ότι ήταν το ίδιο, όμως ότι υπήρξαν εγκλήματα και από τα δύο μέρη. Υπάρχουν λαοί που έζησαν τη βία στο πετσί τους. Το έργο αυτό είναι μαρτυρία. Ωστόσο, ο συγγραφέας κρατάει αποστάσεις».
Σκηνοθέτης και εκπαιδευτικός, με ειδίκευση στο «Θέατρο στην εκπαίδευση», ο Τάκης Τζαμαργιάς υποστηρίζει πως όλα τα προβλήματα του θεατρικού χώρου ξεκινούν από την παιδεία. «Τα παιδιά είναι σε σύγχυση. Τα περισσότερα φοιτούν σε κάποιες σχολές χωρίς να έχουν περάσει τις εξετάσεις. Κάποιες κάνουν σημαντικό έργο. Αλλες σχολές δίνουν μια απλή βεβαίωση. Τα παιδιά ξοδεύουν πολλά, χωρίς να είναι κατοχυρωμένα τυπικά. Το πρόβλημα δεν είναι ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με το θέατρο, αλλά ότι μοιάζουν σαν να υπάρχει μόνο ένα θέατρο, αυτό της αποδόμησης. Κάποιες παραστάσεις είναι σπουδαίες, οι περισσότερες όμως κινούνται στον χώρο της αυτοέκφρασης. Δεν γίνεται καλλιτεχνική δημιουργία γιατί δεν έρχονται σε επαφή με τη δραματουργία». Οσο για την έλλειψη τάσεων, υπογραμμίζει πως «ύστερα από ένα θέατρο πολλαπλών τάσεων ζούμε το μονοτασικό».
Υπολογίζει πως κάθε χρόνο αποφοιτούν γύρω στα 400 άτομα από τις περίπου 40 δραματικές σχολές. «Πώς να απορροφηθούν; Γρήγορα λοιπόν έρχονται οι ματαιώσεις». Ετσι εξηγούνται οι 1.000 και πλέον παραγωγές τη σεζόν. «Μαζεύονται μερικά παιδιά που θέλουν κάτι να πουν και γύρω τους αναπτύσσεται ένα σύστημα ενοικίασης χώρων και θεάτρων, πληρώνουν οι γονείς, στηρίζουν οι φίλοι. Η μοναδική λύση είναι οι σχολές αυτές να περάσουν στο υπουργείο Παιδείας για να έχουν ένα κύρος».
Εθνικό Θέατρο, «Η τάξη μας». Παίζουν: Βασίλης Μαγουλιώτης, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, Γιώργος Πυρπασόπουλος, Καίτη Κωνσταντίνου, Χάρις Χαραλάμπους, Αλκης Παναγιωτίδης, Γιάννης Νταλιάνης, Ράνια Οικονομίδου, Κώστας Γαλανάκης.