1. «Χαράματα/ αναζητώ το μονοπάτι/ προς τον κόσμο τον Αγνωστο». Αυτά τα πρώτα πρώτα λόγια ενός μοναχού του Ταό, που ανοίγουν το έργο, συνεχίζουν να συνιστούν ένα διαρκές ερέθισμα/κίνητρο για να σκύψω περισσότερο πάνω από αυτό το εξαίσιο ποίημα – «το τραγούδι της αιώνιας θλίψης», όπως υποσημειώνεται – ώσπου να αποκαλυφθεί μπροστά μου μια ιαπωνική Νέκυια, μια συγκινητική επίσκεψη στον τρυφερό κόσμο των νεκρών. Εκεί όπου μια σειρά αισθημάτων παγιώθηκαν απότομα, βίαια στην αιωνιότητα. Και από εκεί, παραμένουν σπαραχτικά ζωντανά και θυμίζουν ή μας επικαλούνται.
2. [«Κάνει μερικά βήματα προς τα δεξιά, μετά επιστρέφει στο ίδιο σημείο. Η επιστροφή του στο ίδιο σημείο σημαίνει την άφιξή του στο Χόραϊ, Νησί της Αιωνίου Νεότητος».]
Ο σκηνικός κώδικας αυτής της εξαιρετικής λεπτότητας τέχνης, που μέσα από τον υπαινιγμό, την πυκνότητα αισθήματος και αφαίρεσης, κατορθώνει με ελάχιστα υλικά και το σώμα –μια σιωπή, μια ακινησία, έναν ρυθμό σχεδόν ακατάληπτο, ένα χορικό, τρία ή τέσσερα απλά αντικείμενα, μια μάσκα, ήχους (των φωνών ή των οργάνων), βαδίσματα, πέντε χειρονομίες, υποκλίσεις βαθιές, μια ακόμη σιωπή– να αφηγηθεί μια ραψωδία υψηλού πολιτισμού και ευγένειας.
(Κάτι που, σε εμάς ειδικά, είναι ικανό να αντηχεί έννοιες όπως: αρετή, ιερότητα, ποίηση, μέλος – έννοιες που διέτρεχαν το δικό μας αρχαίο δράμα.)
Ενας σκηνικός πολιτισμός του ελάχιστου – βαθιά πολιτική και φιλοσοφική απάντηση σε έναν υστερικό σχεδόν πληθωρισμό επινοήσεων, κινήσεων, λόγων, μέσων. Μια καταπραϋντική, ευεργετική επίσκεψη στις πηγές, εκεί από όπου ξεκίνησαν κάποτε όλα.
3. Το γεγονός ότι αυτό το ποίημα γράφτηκε περίπου το 1426 και καταφέρνει να είναι τόσο βαθιά μοντέρνο στην αφηγηματική του γλώσσα που σε κάνει να αισθάνεσαι ότι γράφτηκε χθες, αύριο, έπειτα από 50 χρόνια ή ότι δεν έχει γραφτεί ποτέ, ή ακόμα ότι δεν χρειάστηκε να γραφτεί γιατί ήταν εκεί, από πάντα.
Εχουν δίκιο όταν λένε γι’ αυτό.
«Η Γη θα χαθεί
Ο ουρανός θα σβήσει
Αλλά το τραγούδι της αιώνιας θλίψης θα μείνει για πάντα» (…)
4. Αυτή η συνταρακτική ποιοτική και δομική συγγένεια με το δικό μας αρχαίο δράμα (σταθερή σχέση με την ιερότητα των πραγμάτων και με το Θείο, η παρουσία του Χορού –ο οποίος κι αυτός τραγουδάει λυρισμό λεπταίσθητων νοημάτων–, ο λόγος που είναι ποιητικός, έμμετρος, μουσική σχεδόν, μια υπόσχεση για τη δική μας χαμένη προσωδία, η απλότητα των σκηνικών λύσεων που καταφέρνει μια κλωτσιά στον ρεαλισμό αποκαλύπτοντας την ουσία και την ποίηση στην απλότητα των υλικών και τόσα άλλα) είναι σαν να είναι σε θέση να μας δανείσει σκέψεις και δρόμους/τρόπους για τα στοιχεία του δράματος που μας απασχολούν, και που στην ιστορική μας διαδρομή χάθηκαν. Μοιάζει μέσα από τους δικούς του τρόπους να μας υπόσχεται απαντήσεις για ερωτήματα που μας καίνε αλλά παραμένουν απροσδιόριστα. Το ότι δεν είναι θέατρο αλλά μουσική, με ιδιαίτερη θεατρικότητα. Το ότι μας επιστρέφει θεμελιώδεις αξίες όπως η μοναδικότητα μιας ανθρώπινης χειρονομίας μέσα από έναν τρόπο που είναι αδύνατον να μην αισθανθείς τη λεπτομέρεια, τη σημασία, την ακρίβεια και την καταγωγή της.
5. «Κοιτώ την πραγματικότητα που με συναρπάζει. Συγκίνηση. Ο χορός ή το τραγούδι πηγάζουν από την ίδια διάθεση. Οταν αυτή παραμένει κλεισμένη στον νου, αποκαλείται συγκίνηση. Οταν συγκεκριμενοποιηθεί σε λέξεις, ονομάζεται ποίηση. Οταν αισθάνεται κανείς ότι δεν μπορεί να σταματήσει στην ποίηση, αρχίζει να τραγουδάει, να κινεί τα χέρια και τα πόδια του, να χορεύει… Εκεί αρχίζει μια θεατρικότητα…» – ΖΕΑΜΙ.
Ε, όταν μπορούν να διατυπώνονται τέτοια λόγια, τέτοιες έννοιες από έναν ποιητή, ηθοποιό, σκηνοθέτη, μουσικό –μάστερ του είδους– αλλά και μοναχό του Ζεν, εκεί, στα 1430 περίπου, δεν μπορείς παρά να εκλιπαρήσεις λίγα από τα υπέροχα μυστικά που αυτοί άγγιξαν με τα χέρια τους.
Υο-κι-χι: (…) και θα μπορούσε να είναι σημάδι της μεγάλης αγάπης σου το ότι έκανες όλο αυτό το ταξίδι αναζητώντας ένα πρόσωπο που πια έχει χαθεί, ένα πνεύμα, άπιαστο, σαν τη δροσιά. Αλλά η επίσκεψή σου, πόνο, μόνο πόνο φέρνει. Δεν αντέχω πια της αγάπης τα δάκρυα / αναμνήσεις ενός κόσμου που ήξερα κάποτε. Καταστρέφουν την ψυχή μου (…)
Αλλά, αν οι καρδιές μας κρατούν μοναχική την πορεία τους, μπορούμε ίσως να ελπίσουμε ότι θα συναντηθούμε και πάλι.
Αυτό, αυτό να του πεις…
Από τις 16 Νοεμβρίου και για δεκαέξι παραστάσεις στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.