Ξεκίνησε ως τηλεοπτική ταινία το 1984, με ένα ξεχωριστό επιτελείο ηθοποιών: Ερλαντ Γιόζεφσον, Λένα Ολίν, Ινγκριντ Τούλιν. Εκτοτε το «Μετά την πρόβα» του Ινγκμαρ Μπέργκμαν έγινε ένα από τα πιο αγαπητά κείμενα παγκοσμίως, στον κόσμο του θεάτρου. Αλλωστε καταπιάνεται με τις σχέσεις του και τη θεατρική διαδικασία. Με το έργο αυτό, που ανεβαίνει στις 18 του μηνός σε σκηνοθεσία Περικλή Μουστάκη και νέα μετάφραση του Χρήστου Μαρσέλλου, το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων-Λευτέρης Βογιατζής συμμετέχει στο Ετος Μπέργκμαν, ενώ θα ακολουθήσουν το «Σχετικά με τις μαριονέτες και τη ζωή τους» και το «Μπροστά σ’ έναν κλόουν», σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου και Γιώργου Σκεύα αντίστοιχα.
«Αναφέρεται σε ζητήματα που αντιμετωπίζουμε στις πρόβες, αλλά είναι κάτι παραπάνω απ’ αυτό», λέει στην «Κ» η Μαρία Ναυπλιώτου, που με τον Περικλή Μουστάκη και την Πηνελόπη Τσιλίκα πρωταγωνιστεί στην παράσταση. «Μιλάει για τις ανθρώπινες σχέσεις, το πώς μπορούμε ή δεν μπορούμε να συνεργαστούμε, πώς συνυπάρχουμε. Οπως σε όλα τα έργα του Μπέργκμαν, υπάρχει η αγωνία και η αναζήτηση. Η έλλειψη της πίστης που οδηγεί τους ανθρώπους στην απελπισία. Ολα αυτά μας τα προσφέρει μέσα από τους καλλιτέχνες και την πρόβα, διαδικασία επώδυνη για τον ηθοποιό».
Πιστεύει πως «η πρόβα είναι μια οδυνηρή διαδικασία». Δεν έχει την εμπειρία του τοκετού, «αλλά νομίζω ότι κάπως έτσι είναι όταν ετοιμάζεσαι να φέρεις κάτι στη ζωή». Πέρα από τη διαδικασία να περπατήσεις ως ηθοποιός στις ψυχικές διαδρομές κάποιου άλλου, υπάρχει και το όραμα του σκηνοθέτη. «Πολλές φορές υπάρχουν συγκρούσεις, ενστάσεις, όμως στο τέλος πρέπει να τον ακολουθήσεις. Οι συνεργασίες δεν είναι εύκολο πράγμα όπως και οι συμβιώσεις στη ζωή».
Τη ρωτάω αν έχει γνωρίσει σκηνοθέτη-δυνάστη. «Ο σκηνοθέτης είναι καπετάνιος, του οποίου την εξουσία δεν μπορείς να αμφισβητήσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς να έχεις αντιρρήσεις. Ο ηθοποιός είναι ένα δημιουργικό ον. Ομως, αν τον αμφισβητήσεις, καταρρέει η παράσταση. Οσο για τον δυνάστη, έχει διάφορες μορφές.
Υπάρχει ο αγενής σκηνοθέτης, εκείνος που δεν σε αφήνει να αναπνεύσεις, αυτός που δεν σου δίνει καθόλου χώρο. Εχω βρεθεί σε τέτοιες συνεργασίες αλλά και σε άλλες που σου επιτρέπουν να δημιουργήσεις κι εσύ κάτι». Από τον σκηνοθέτη θέλει κατευθυντήριες γραμμές. «Αλλιώς βρίσκεσαι σε χάος. Οταν σε μια παράσταση ο σκηνοθέτης δεν το πάει πουθενά, αποκλείεται να βγει κάτι καλό. Χρειάζονται όρια, να ξέρεις τις ράγες όπου θα ταξιδέψεις».
Μοιραία σχέση
Η σχέση ψυχαναλυτή και ψυχαναλυόμενου είναι μοιραία στις πρόβες. «Μέσα από τις συμπεριφορές ο ένας “διαβάζει” τον άλλον, σωστά ή λανθασμένα». Σημαντικό είναι να στηρίζονται οι επαγγελματικές σχέσεις στον σεβασμό. «Να τηρούνται κάποιοι κανόνες». Υπάρχει βέβαια και η συναισθηματική εμπλοκή. Η ατμόσφαιρα στα γυρίσματα των ταινιών, έγραφε ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν στην αυτοβιογραφία του («Μαγικός φανός», εκδ. «Ποταμός»), «είναι ακαταμάχητα φορτισμένη από σεξουαλικότητα». «Υπάρχει λανθάνων ερωτισμός», λέει η Μαρία Ναυπλιώτου. «Ερχόμαστε πολύ κοντά, αγκαλιαζόμαστε με τους παρτενέρ μας, μπορεί να υπάρχουν ερωτικές σκηνές, αλλά και να μην υπάρχουν, μέσα από τις ψυχικές διαδρομές που περνούν οι ρόλοι μας μπορεί να ξεχαστούμε στα μάτια ή στην αγκαλιά του άλλου. Ωστόσο αυτό δεν είναι αληθινό και ο ηθοποιός οφείλει να το ξεχωρίσει για να μη βρεθεί σε μια άβυσσο. Το ερωτικό στοιχείο για μένα περισσότερο έχει να κάνει με την έμπνευση. Αυτό πυροδοτεί τη φαντασία». Πιστεύει πως όταν υπάρχει οικειότητα σε μια ομάδα, είναι ευκολότερο να αναπτυχθεί ερωτισμός, «αλλά είναι αισθησιασμός, όχι έρωτας. Κι αυτό συμβαίνει και σε άλλες ομάδες εργαζομένων, όπου λειτουργούν πολλοί μαζί, λ.χ. οι γιατροί. Οταν διαλύονται οι ομάδες, διαλύεται κι αυτό».
Πειθαρχία και φως
Στους χώρους όπου δούλευε ο Σουηδός δημιουργός επικρατούσε πειθαρχία, καθαριότητα και φως. «Κάθε άνθρωπος δουλεύει διαφορετικά», λέει η Μαρία Ναυπλιώτου. «Θυμάμαι ο Μπομπ Γουίλσον δεν ήθελε ούτε ανάσα στο θέατρο. Εκνευριζόταν πολύ με τους θορύβους. Μια φορά είχε έρθει η ενδυματολόγος να μου δώσει ένα καλσόν για την παράσταση και φώναξε έξαλλος: "Αυτά γίνονται έξω από δω”. Αλλοι σκηνοθέτες θέλουν φασαρία. Είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας».
Το «Μετά την πρόβα» αναφέρεται στον ηλικιωμένο σκηνοθέτη Χένρικ Βόγκλερ ο οποίος ανεβάζει το «Ονειρόδραμα» του Στρίντμπεργκ. Τον παρακολουθούμε μετά την πρόβα στη σκηνή του θεάτρου, να σημειώνει τις παρατηρήσεις του, όταν εισβάλλει η νεαρή ηθοποιός Αννα Εγκερμαν. Η έντονη συζήτηση μεταξύ τους φωτίζει τη σχέση σκηνοθέτη-ηθοποιού ενώ στην επιφάνεια αναδύονται: ερωτισμός, αντιπαλότητες, ναρκισσισμός, ενοχές. Ωσπου η νεκρή μητέρα της Αννας και πρώην ερωμένη του σκηνοθέτη, η Ράκελ, «ζωντανεύει» καθώς την αναπολεί ο σκηνοθέτης. «Η Ράκελ είναι ένα γοητευτικό τέρας». Μια γυναίκα ανώριμη, έξυπνη, ταλαντούχα, νευρωσική, αλκοολική, που επειδή δεν μπόρεσε ποτέ να πιστέψει σε κάτι ή να αποδεχθεί τον εαυτό της, ξεπέρασε τα όρια.
«Υπάρχουν ρόλοι που για κάποιο λόγο είμαι μαζί τους. Η Κλυταιμνήστρα, στην “Ηλέκτρα” του Σοφοκλή που σκηνοθετεί ο Θάνος Παπακωνσταντίνου για το Εθνικό το καλοκαίρι, καταλαβαίνω ότι είναι ο Στάλιν του αρχαίου κόσμου. Αλλά για κάποιοι λόγο είμαι μαζί της. Θα βρω ένα επιχείρημα για να τη δικαιώσω. Την Μπλανς, που έπαιξα πρόσφατα στην παράσταση του Μαρμαρινού, τη συμπόνεσα βαθιά. Τώρα η Ράκελ με εκπλήσσει διαρκώς».