«Πάντα εντυπωσιαζόμουν με το γεγονός ότι οι 100 πιο πλούσιοι άνθρωποι στον κόσμο είναι πλουσιότεροι απ’ όλο τον πληθυσμό της Γης μαζί. Πώς είναι δυνατόν; Τι κόσμος είναι αυτός;». Ο Νικίτα Μιλιβόγεβιτς ξεκαθαρίζει εξ αρχής πώς αντιμετώπισε τον αριστοφανικό «Πλούτο». Τη νέα συμπαραγωγή του Εθνικού Θεάτρου με το Εθνικό Θέατρο Βελιγραδίου, που διασκεύασε (χρησιμοποιώντας πιστές μεταφράσεις του Αριστοφάνη στη σερβική γλώσσα) και σκηνοθέτησε για την Επίδαυρο και για την περιοδεία που θα ακολουθήσει. Μια παράσταση που στοχάζεται πάνω στο κεντρικό ερώτημα που θέτει ο ποιητής για τον τρόπο κατανομής του πλούτου εξετάζοντας τις αναγωγές του στο σήμερα. Ο Σέρβος σκηνοθέτης, που γνωρίζει καλά και αγαπά το ελληνικό κοινό, λέει στην «Κ» ότι προσπαθεί να είναι μια παράσταση με διαχρονικές αιχμές. «Kάποια πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ. Οπως το ζήτημα του πλούτου. Αν κάτι διαφοροποιείται από την αρχαιότητα, είναι η επιτάχυνση και η απληστία που χαρακτηρίζουν τον αιώνα μας. Ο πλούτος είναι όλο και πιο ισχυρός».
– Πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτή η νοοτροπία αλλοίωσε και την παραδοσιακή θεσμική Ευρώπη. Τι γνώμη έχετε γι’ αυτό;
– Το χειρότερο είναι ότι θα συνεχίσουμε έτσι. Γιατί, βλέπετε, ο πολιτισμός όπως τον ξέραμε τον 20ό αιώνα, αλλά και νωρίτερα, δεν είναι πια χρήσιμος. Το χρήμα ορίζει τα πολιτισμικά και πολιτιστικά κριτήρια. Και τα κριτήρια των περισσότερων πλουσίων για τον πολιτισμό είναι ύποπτα. Φυσικά, υπάρχουν εξαιρέσεις, όμως αυτό διαπιστώνω σκηνοθετώντας σε πολλά θέατρα σε όλο τον κόσμο. Το χειρότερο θεατρικό σύστημα είναι στην Αμερική, όπου δούλεψα πέρυσι. Τα ήθελαν όλα σε κουτάκια, προκαθορισμένα. Πρότεινα μια εβδομάδα να δουλέψουμε με τον δικό μου τρόπο και έπειτα να τους παρουσιάσω τα αποτελέσματα, και εκείνοι, από την πλευρά τους, να μου εξασφαλίσουν τις συνθήκες. Οταν ήρθαν να δουν τις δύο σκηνές που ετοίμασα, αιφνιδιάστηκαν. Παραδέχθηκαν ότι το αποτέλεσμα ήταν πολύ καλύτερο από εκείνο που βλέπουν στις δικές τους πρεμιέρες. Με το δικό τους σύστημα συχνά φτάνουν στην πρεμιέρα απροετοίμαστοι. Π.χ. ο φωτιστής έρχεται λίγες ημέρες πριν από την πρεμιέρα με τον εξοπλισμό που έχει σκεφτεί στο γραφείο του, χωρίς να δει ούτε μία πρόβα. Στην Ευρώπη λειτουργούμε πιο δημιουργικά.
– Στην Αθήνα έχουμε περίπου 1.300 παραγωγές τη σεζόν, αλλά χωρίς να ξεχωρίζει κάτι βαθιά και δημιουργικά καινούργιο. Τι συναντάτε στην υπόλοιπη Ευρώπη και στα Βαλκάνια;
– Ο αριθμός των παραγωγών που αναφέρατε δείχνει μια μεγαλομανία. Και εμείς στη Σερβία έχουμε παρόμοια προβλήματα. Επειδή δεν μπορούν να συντηρηθούν οι ομάδες και οι καλλιτέχνες, εργάζονται πια για δυο – τρεις παραγωγές ταυτόχρονα. Ομως, πώς μπορείς αφοσιωθείς σε τρεις παραστάσεις; Αυτό σχετίζεται με τη διαχείριση του πλούτου στην εποχή μας. Προσπαθούμε σε όσο το δυνατόν μικρότερο διάστημα να δημιουργήσουμε περισσότερο, με το μεγαλύτερο κέρδος. Είναι ανέφικτο, γιατί το θέατρο απαιτεί τον χρόνο του.
– Πώς εργαστήκατε για την παράσταση;
– Εδώ έχουμε να κάνουμε με κωμωδία και με ένα θέμα παιχνιδιάρικο. Μέσα από το γέλιο μπορούμε να περάσουμε σοβαρά πράγματα με καλύτερο τρόπο. Στον Αριστοφάνη, ο Πλούτος είναι τυφλός, δεν ξέρει τι κάνει μέχρι που γιατρεύεται και βρίσκει το φως του. Εμείς προσεγγίσουμε το κείμενο διαφορετικά: ο Πλούτος δεν είναι τυφλός, όλοι εμείς είμαστε, ενώ εκείνος ξέρει καλά τι κάνει. Βοηθάει λίγο τους Ελληνες, έπειτα λίγο τους Σέρβους, τους Ρουμάνους κ.ο.κ. Είναι ένα βαλκανικό κείμενο ο «Πλούτος». Και επί της ουσίας η Ελλάδα και η Σερβία είναι δύο διαφορετικές όψεις του ιδίου νομίσματος.
– Στέκεστε στη νοοτροπία του νεοπλουτισμού, που για χρόνια είχε ένα κοινωνικό και αισθητικό καθρέφτισμα, τώρα πια λιγότερο φανερό;
– Είμαστε επιρρεπείς στη διαφθορά και στον πλουτισμό, δεν έχουμε κότσια να του αντισταθούμε. Σκεφτόμαστε πώς θα περάσουμε καλά σήμερα, χωρίς να μας αφορά το αύριο. Ο «Πλούτος» του Αριστοφάνη αγγίζει τους νεόπλουτους όλων των εποχών. Το λάιφσταϊλ υπήρχε και την εποχή του Αριστοφάνη. Οι πλούσιοι προσπαθούν να αυξήσουν τα πλούτη τους και τα καταφέρνουν πολύ καλά εδώ και 2.500 χρόνια, και αυτό καθρεφτίζει το ανθρώπινο είδος που δεν κατάφερε να φτιάξει μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία. Αντιθέτως, επαναλαμβάνονται οι κρίσεις, οι πόλεμοι, ο δανεισμός, ο διχασμός.
«Λάιφσταϊλ υπήρχε και την εποχή του Αριστοφάνη», λέει ο Σέρβος σκηνοθέτης Νικίτα Μιλιβόγεβιτς.
– Στην πατρίδα σας, ύστερα από τόσα χρόνια πολέμων, ποιες πληγές έκλεισαν και ποιες παραμένουν ανοικτές;
– Το μεγαλύτερο πρόβλημά μας, το οποίο και εσείς βιώνετε με την οικονομική κρίση, είναι οι στρατιές των νέων που έφυγαν στο εξωτερικό. Χάσαμε τον σπόρο για το μέλλον, τα καλά μυαλά, τους νέους επιστήμονες. Τις επιπτώσεις θα τις νιώσουμε εντονότερα σε 30 χρόνια. Στο αριστοφανικό κείμενο βλέπουμε ότι ο Χρεμύλος πήγε στο μαντείο των Δελφών να ρωτήσει πώς να αναθρέψει τον γιο του. Αναρωτιέται να τον κάνει λωποδύτη, αχρείο μήπως και δει άσπρη μέρα. Γιατί κανείς τίμιος δεν προοδεύει, ενώ αντιθέτως ο καταχραστής μπορεί να γίνει και πρόεδρος κράτους. Τι κόσμος είναι αυτός; Στην Αμερική η εργατική τάξη ψήφισε τον Τραμπ με την ελπίδα ότι ένας δισεκατομμυριούχος θα τους βοηθήσει. Ζούμε μια παγκόσμια κωμωδία. Να γιατί πρέπει να μελετήσουμε βαθιά τα κείμενα του Αριστοφάνη.
– Μιλώντας ειδικά για το αρχαίο δράμα, προβληματίζεστε ποτέ για το αν υπάρχει και ποιο είναι εκείνο το σημείο που η καινοτομία κινδυνεύει να γίνει αυθαιρεσία;
– Κατανοώ την ανάγκη μας να φέρνουμε στην εποχή μας τα αρχαία κείμενα, πρέπει να μιλήσουμε για τη δική μας εποχή. Συχνά, όμως, η μοντέρνα ματιά που όλοι αναζητούν έχει μια χυδαιότητα. Με το άλλοθι της αναζήτησης του καινούργιου, του πρωτοποριακού, ανεβαίνουν παραστάσεις που μοιάζουν με τις φυλλάδες του ταμπλόιντ.
Το στοίχημα είναι να κάνεις μια σύγχρονη παράσταση που στηρίζεται στις παλιές σωστές ιδέες. Το ίδιο ισχύει με τον Σαίξπηρ. Θέλοντας να κάνουμε κάτι πρωτοποριακό με το ζόρι, προκύπτει κάτι πολύ απλοϊκό. Ζώντας σε μια όλο και πιο επιταχυνόμενη κοινωνία, δεν εμβαθύνουμε, απλώς στεκόμαστε στην επιφάνεια των θεμάτων.
– Συνεχίζετε να πιστεύετε στο πολιτικό θέατρο;
– Υπάρχει η πολιτικοποίηση που είναι επιπόλαιη και εκείνη που έχει πολλά επίπεδα. Αν μιλήσω σε μια παράσταση για τον πρόεδρο της χώρας μου, δεν σημαίνει ότι είμαι πολιτικοποιημένος. Συχνά το βρίσκω χυδαίο. Ενώ, αν σε μια παράσταση μιλήσω για τις γενιές που έφυγαν από τη χώρα μου, εκεί υπάρχει πιο έντονη πολιτική ματιά.
Ωστόσο, οι περισσότεροι θεωρούν πολιτικοποιημένη παράσταση εκείνη που μιλάει για τον πρόεδρο…
– Είστε αισιόδοξος για το μέλλον;
– Κοιτάξτε ποιοι καθοδηγούν τον πλανήτη μας. Πώς μπορώ να κοιμάμαι ήσυχος; Συχνά, όταν ανοίγω την πρωινή εφημερίδα μου, έχω μια επιθυμία να μην ανήκω σε αυτό τον κόσμο. Αυτό που συντηρεί την ελπίδα μου είναι ότι κάνω τη δουλειά μου. Η ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος περνάει κάπως αλλιώς. Αλλά το ομολογώ: φοβάμαι πολύ το μέλλον.
«Πλούτος» 13 και 14/7, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Παίζουν οι Γιώργος Γάλλος, Στέλιος Ιακωβίδης, Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, Μάνος Βακούσης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη, Γιάννης Κότσιφας, Κώστας Κορωναίος, Μιχάλης Τιτόπουλος, Μαρία Διακοπαναγιώτου.