Οταν πριν από δύο χρόνια συναντήσαμε τον σερ Ντέιβιντ Ατένμπορο στο Λονδίνο, με αφορμή την παρουσίαση του αριστουργηματικού «Blue Planet ΙΙ», βρήκαμε έναν άνθρωπο που στα 91 του –σήμερα βαδίζει πια στα 93– διέθετε περισσότερο πάθος και φλόγα από πολλούς με τα μισά του χρόνια. Προσωπικά, ωστόσο, μου δόθηκε η εντύπωση πως όλη αυτή η ενεργητικότητα δεν προέκυπτε μόνο από τον ενθουσιασμό αλλά και από την ανησυχία του αειθαλούς φυσιολάτρη· ανησυχία για το αν θα καταφέρει, πριν από το τέλος της ζωής του, να κινητοποιήσει αρκετά τους γύρω του, ώστε να σώσουν τον πλανήτη που όλοι θαυμάζουμε στα ντοκιμαντέρ του.
Αυτός ακριβώς είναι και ο στόχος της σειράς «Ο πλανήτης μας», η οποία προβάλλεται εδώ και μερικές εβδομάδες από το Netflix, όχι τυχαία, μιας και έτσι πετυχαίνει τη μέγιστη, για τις μέρες μας, διείσδυση στο παγκόσμιο κοινό. Εκεί ο Ατένμπορο, αφήνει πια στην άκρη τον ρόλο του γεμάτου θαυμασμό παρατηρητή και γίνεται πια ακτιβιστής αποφασισμένος να φέρει την ανθρωπότητα προ των ευθυνών της. Η αφήγησή του είναι όπως πάντα ζωντανή και συναισθηματική, όμως η κατάληξή της είναι, σε κάθε ένα από τα 8 επεισόδια της σειράς, η ίδια: αν δεν γίνει κάτι τώρα, πολλά από όσα θαυμάζετε από το σαλόνι σας σύντομα θα πάψουν να υπάρχουν.
Το νέο ντοκιμαντέρ με την υπογραφή του σερ Ντέιβιντ Ατένμπορο και τη συμβολή κορυφαίας τεχνολογίας μάς παρουσιάζει σπάνιες λήψεις, όπως αυτή μιας πελώριας γαλάζιας φάλαινας, η οποία διασχίζει τον ωκεανό μαζί με το μικρό της.
Φυσικά, εκτός από τη δραματική προειδοποίηση (η οποία παρεμπιπτόντως δεν έχει ίχνος μελό), η σειρά περιλαμβάνει και το ίδιο το μεγαλείο της άγριας φύσης, όπως δεν το έχουμε δει ποτέ ξανά. Χάρη στη σύγχρονη τεχνολογία, η οποία μας επιτρέπει πια να φτάσουμε από τα βάθη των ωκεανών μέχρι το εσωτερικό της πιο περίπλοκης μυρμηγκοφωλιάς, οι κληρονόμοι του Ατένμπορο, κινηματογραφιστές και επιστήμονες, μας ξεναγούν σε απίθανες ιστορίες. Αυτές εξελίσσονται στις θάλασσες, στα δάση, στις ερήμους, στις πεδιάδες, στους αρκτικούς, στις λίμνες και στα ποτάμια, με κάθε επεισόδιο να αφιερώνεται και σε έναν από αυτούς τους κόσμους που σήμερα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο κινδυνεύουν.
Είναι πραγματικά μαγικό να βλέπεις τον πλούτο και τις καθημερινές περιπέτειες που μπορεί να παράγει ένας πολύχρωμος κοραλλιογενής ύφαλος. Ψάρια που ανταγωνίζονται μέχρις εσχάτων, σαν τυφλωμένοι από την απληστία άνθρωποι· γαρίδες που ερωτεύονται· δειλοί που κρύβονται και γενναίοι μαχητές· πάνω από όλα ένα μοναδικό στη λειτουργία του σύστημα που ισορροπεί με τον πιο λεπτό και καλοκουρδισμένο μηχανισμό. Κι από την άλλη, είναι εξίσου σπαρακτικό να βλέπεις πως όλη αυτή η δυναμική κοινωνία έχει, σε πολλές περιπτώσεις, μετατραπεί σε βουβό νεκροταφείο κοραλλιών.
Αισθάνεσαι ταπεινός, αν δεν είσαι τρομερά αλαζόνας, συνειδητοποιώντας πως μια αύξηση της θερμοκρασίας 1-2 βαθμών του ωκεανού μπορεί να επηρεάσει ένα θαλάσσιο ρεύμα, εξαφανίζοντας μια ολόκληρη αλυσίδα ζωής που εξαρτάται από αυτό. Ο Ατένμπορο, ωστόσο, δεν μας δείχνει μόνο την καταστροφή. Αντιθέτως, η καταγραφή του περιλαμβάνει επίσης τα παραδείγματα, όπου η φύση, με τα κατάλληλα ανθρώπινα μέτρα, ανακάμπτει και μάλιστα ταχύτατα. Η κατάσταση μπορεί σε πολλές περιπτώσεις ακόμα να αντιστραφεί, αρκεί οι ηγεσίες του κυρίαρχου είδους του πλανήτη να φροντίσουν την κληρονομιά των παιδιών τους.
Φεστιβάλ – καταστροφή
Εκτός, όμως, από τον υπέροχο «Πλανήτη» υπάρχουν αυτό τον καιρό και άλλα εξαιρετικά ντοκιμαντέρ στο ελληνικό Netflix, το οποίο αν και περισσότερο γνωστό για τις μυθοπλαστικές σειρές του, φιλοξενεί επίσης και μερικές πολύ ενδιαφέρουσες επιλογές τεκμηρίωσης. Μια τέτοια είναι η εξωφρενική ιστορία του «Fyre Festival», την οποία διηγείται το ομώνυμο έργο του Κρις Σμιθ. Εκεί παρακολουθούμε το πώς ένας (πειστικός) απατεώνας καταφέρνει να εκμεταλλευθεί τη δύναμη των σόσιαλ μίντια και τη σύγχρονη λαχτάρα για προβολή, ώστε να στήσει μια ιστορική απάτη σε εξωτικό φόντο. Βρισκόμαστε στο 2017 και ο πολυπράγμων Μπίλι Μακ Φάρλαντ, παρέα με τον γνωστό ράπερ, Ja Rule, έχουν την ιδέα να διοργανώσουν ένα χλιδάτο μουσικό φεστιβάλ-πάρτι, σε κάποιο ακατοίκητο νησάκι της Καραϊβικής.
Το πολυδιαφημισμένο Fyre Festival αποτέλεσε τελικά μία από τις χαρακτηριστικές ιστορίες σύγχρονης απάτης, η οποία στήθηκε μέσω των social media.
Η ιδέα, που φαντάζει γοητευτική, σύντομα ενισχύεται από ένα ακαταμάχητο διαφημιστικό σποτ, στο οποίο μία σειρά από διάσημα μοντέλα του Instagram –οι περίφημες influencers– καλούν τον κόσμο να μη χάσει την απίθανη εμπειρία του επερχόμενου «Fyre» και να κλείσει τις (περιορισμένες) θέσεις συμμετοχής. Πράγματι, η εκστρατεία πιάνει τόπο και σε χρόνο-ρεκόρ μια στρατιά ενθουσιασμένων πληρώνει το υψηλό αντίτιμο της πολυτελούς διαμονής και διασκέδασης – το πρόβλημα είναι πως οι οικοδεσπότες τους δεν έχουν κάνει καμιά σοβαρή προετοιμασία για να τους δεχθούν.
Η ιστορία του «Fyre» ζωντανεύει στην εντέλεια χάρη στο πλούσιο backstage υλικό που οι ίδιοι οι διοργανωτές, πολλοί δίχως να υποψιάζονται καν την πραγματικότητα, κατέγραφαν. Από την άλλη, τα όσα παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ αποτελούν πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύγχρονης ρηχότητας και της επιφανειακής αντίληψης των πραγμάτων, που οδηγούν στη διαστρέβλωση, ακόμα και στην πλήρη άρνηση της αλήθειας. Πόσες «καλλιτεχνικές» μόδες, κοινωνικές τάσεις, οικονομικές ερμηνείες, ακόμα και πολιτικά κινήματα, δεν έχουν σήμερα το σαθρό υπόβαθρο ενός φεστιβάλ, κυριολεκτικά χτισμένου στην άμμο;
Ωδή στους… χαμένους
Αλλη μία σειρά ντοκιμαντέρ, το «Losers», είναι αφιερωμένη σε αθλητικές ιστορίες, όχι δόξας και πλούτου, αλλά ήττας και πόνου. Τουλάχιστον σε έναν βαθμό, μιας και οι αφηγήσεις των οκτώ επεισοδίων δεν αφορούν απαραίτητα ηττημένους· πιο πολύ παρουσιάζουν περιπτώσεις αθλητών οι οποίοι δεν ανταποκρίνονται στο κλασικό ηρωικό πρότυπο που χαρίζει την άνευ όρων υστεροφημία.
Ενας μποξέρ που έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής, ενώ στην πραγματικότητα δεν ήθελε καν να βρίσκεται στο ρινγκ, μιλά για την ψύχωση των συμπατριωτών του Αμερικανών με τη νίκη. Ενας Αγγλος πρώην ποδοσφαιριστής της άσημης Τορκί, θυμάται τον αγώνα επιβίωσης της ομάδας κόντρα ακόμα και στο… δάγκωμα ενός σκύλου.
Ιστορίες από τη λιγότερο προβεβλημένη πλευρά του αθλητισμού, που ψηλαφούν την ήττα και τον πόνο, μας έρχονται από το «Losers».
Μια μαύρη Γαλλίδα πατινέρ κάνει λόγο για τον ρατσισμό αλλά και τη γαλήνη που συνάντησε στον πάγο. Αυτές και άλλες ιστορίες περνούν από την οθόνη, ανατρέποντας τις περισσότερες από τις συμβάσεις του αθλητικού ντοκιμαντέρ και επικεντρώνοντας περισσότερο στην ανθρώπινη πλευρά εκείνων που συχνά, στη συνείδηση των πολλών, παίρνουν τη μορφή ειδώλων.
Τεχνικά η αφήγηση συνδυάζεται με αρχειακό υλικό της εποχής, σύγχρονες συνεντεύξεις των πρωταγωνιστών αλλά και όμορφο, λιτό animation που γεμίζει τα κενά και δίνει εύθυμο τόνο στα λεγόμενα. Το μήνυμα γενικώς μοιάζει να είναι το εξής: σε έναν κόσμο πιο ανταγωνιστικό από ποτέ, με τον αθλητισμό να αντιμετωπίζεται με επαγγελματική σοβαρότητα (ή σοβαροφάνεια), είναι καλό να θυμόμαστε πως πηγή όλων των σπορ είναι απλώς η χαρά του παιχνιδιού.