Τι κοινό, εκτός από σπουδαίους σκηνοθέτες, έχουν ταινίες όπως το «Blade Runner», το «Minority Report» και η «Ολική επαναφορά»; Τα τρία αυτά θρίλερ φαντασίας, όπως και τα «Paycheck», «Α Scanner Darkly», «Adjustment Bureau» κ.ά. βασίζονται όλα σε μυθιστορήματα του Φίλιπ Ντικ (Philip K. Dick, 1928-1982). Είναι, λοιπόν, μάλλον παράξενο που το, κατά κοινή παραδοχή, αριστούργημα του Αμερικανού μετρ της επιστημονικής φαντασίας, το μυθιστόρημα «Ο άνθρωπος στο ψηλό κάστρο» (The Man In The High Castle, 1962) δεν είχε έως τώρα αξιοποιηθεί αναλόγως. Ως γνωστόν, όμως, τα κενά του σινεμά –και όχι μόνον– καλύπτει πλέον η τηλεόραση…
To «The Man in the High Castle» του διαδικτυακού καναλιού Amazon Prime (που ανήκει στο γνωστό μας Amazon του Τζεφ Μπέζος) μας μεταφέρει σε έναν απίστευτο εφιάλτη: στα 1962 οι Σύμμαχοι έχουν χάσει τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ΗΠΑ βρίσκονται υπό διπλή κατοχή, στα ανατολικά οι ναζί έχουν εγκαταστήσει την αμερικανική προέκταση του Γ΄ Ράιχ, ενώ οι δυτικές πολιτείες βρίσκονται υπό την κατοχή της Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας.
Ανάμεσά τους η Ουδέτερη Ζώνη, στα Βραχώδη Ορη, η οποία απεικονίζεται εξαιρετικά με σκηνογραφία που παραπέμπει σε γουέστερν. Σε αυτό το ζοφερό σκηνικό, οι Αμερικανοί θεωρούνται πολίτες δεύτερης κατηγορίας, κυκλοφορούν φοβισμένοι και, εν πολλοίς, υποταγμένοι στη μοίρα τους. Κάποιοι ωστόσο αντιστέκονται. Μια σειρά από σύντομα φιλμ, τα οποία περιγράφουν ένα status quo τελείως διαφορετικό από το υφιστάμενο (και όπου οι Σύμμαχοι εμφανίζονται να έχουν… νικήσει στον πόλεμο), διακινούνται από και προς κάποιον που αναφέρεται μυστηριωδώς ως ο «άνθρωπος στο ψηλό κάστρο»· η εξουσία αρχίζει να ανησυχεί.
Η σειρά, η οποία εξελίσσει τoν πρώτο κύκλο της (λογικά θα υπάρξει και δεύτερος) σε δέκα ωριαία επεισόδια, υιοθετεί χαλαρά την πλοκή του βιβλίου. Ο δεξιοτέχνης Φρανκ Σπότνιτς των «X-Files» αλλάζει τη σειρά της αφήγησης, προσθέτει επεισόδια, αφαιρεί άλλα και κάνει μικρές μετατροπές στους χαρακτήρες, προκειμένου να εξυπηρετήσει τον τηλεοπτικό ρυθμό. Σύμμαχός του η διαδικτυακή φύση της κυκλοφορίας (και τα δέκα επεισόδια είναι διαθέσιμα μονομιάς, πρακτική που ακολουθεί και το Netflix), γεγονός που του επιτρέπει στην ουσία να κατασκευάσει μια ενιαία ταινία των 10 ωρών χωρίς να υπολογίζει την –έστω μερική– αυτοτέλεια των επεισοδίων. Ως αποτέλεσμα προκύπτει ένα πολύ ατμοσφαιρικό θρίλερ, σχεδόν ενοχλητικό ορισμένες φορές: η εικόνα με τη σβάστικα πάνω στα μεγαλύτερα μνημεία της Νέας Υόρκης είναι τουλάχιστον… ανατριχιαστική.
Οσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο του Φίλιπ Ντικ ίσως απογοητευτούν λίγο από τη σειρά, αυτό όμως είναι μάλλον αναπόφευκτο: η απολαυστικά τραβηγμένη επιστημονική φαντασία του συγγραφέα, το έμφυτο χιούμορ και η λεπτή του ειρωνεία δεν αποτελούν ακριβώς ιδανικό υλικό για τη σύγχρονη τηλεοπτική πρακτική.
Με άλλα λόγια, η σειρά επιδιώκει να είναι πολύ πιο «γήινη» από το βιβλίο. Το ίδιο, άλλωστε, συνέβη και με το μυθιστόρημα «Do Androids Dream of Electric Sheep? » («Το ηλεκτρικό πρόβατο»), που ενέπνευσε το «Blade Runner» (1982)· παρ’ όλα αυτά, ο Ρίντλεϊ Σκοτ, ο οποίος στο «Κάστρο» υπογράφει ως παραγωγός, κατάφερε να δημιουργήσει ένα κλασικό αριστούργημα.
Ατμόσφαιρα και έντονοι χαρακτήρες
Το «The Man on the High Castle» δεν είναι απαραίτητα αριστουργηματικό, όμως έχει τις δικές του αρετές, βασικότερες από τις οποίες είναι η ατμόσφαιρα και οι πολυσύνθετοι χαρακτήρες. Είναι πραγματικά δύσκολο σε μια ιστορία με φαινομενικά ευδιάκριτους «καλούς» και «κακούς» (θυμηθείτε, μιλάμε για ναζί και ανθρώπους που τους μάχονται) να θολώσεις τα όρια μεταξύ τους, χωρίς να ξεπέσεις στην καρικατούρα. Και όμως η σειρά το καταφέρνει και με το παραπάνω, ακόμη κι αν μετριάζει κάπως το ανορθόδοξο, όσον αφορά τους χαρακτήρες, στυλ του Ντικ, ενισχυμένη και από τις πολύ καλές ερμηνείες των Αλέξα Νταβάλος (η οποία είναι και κούκλα) και Ρούφους Σιούελ στους βασικούς ρόλους. Το παιχνίδι του μυαλού μάς ακολουθεί συνεχώς, για να κορυφωθεί προς το τέλος της σεζόν, οπότε η πλοκή μεταφέρεται στο λημέρι του γηραιού Χίτλερ πάνω στις Αυστριακές Αλπεις.
«Εχω πολύ θυμό»
Ο Φίλιπ Ντικ, το έργο του οποίου ενέπνευσε τόσο τη σειρά του Amazon όσο και πολλές άλλες κινηματογραφικές παραγωγές, αποτελεί μοναδική περίπτωση: μέσα σε 30 χρόνια πυρετώδους συγγραφικής πορείας εξέδωσε 36 μυθιστορήματα και 5 συλλογές διηγημάτων. Στα περισσότερα από αυτά τα έργα επιστημονικής φαντασίας συναντά κανείς ιδιοφυείς παρατηρήσεις πάνω σε μια ευρεία γκάμα κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων καθώς και υπαρξιακών αγωνιών του σύγχρονου ανθρώπου. Πάνω από όλα, τα βιβλία του αποτελούν έκφραση της προσωπικής του εξέγερσης, και αυτό λέει κάτι για την αυθεντικότητά τους. Κατά δήλωση του ιδίου: «Φοβάμαι την εξουσία, αλλά συγχρόνως αισθάνομαι δυσαρέσκεια απέναντί της –απέναντί της και απέναντι στον φόβο μου– κι έτσι επαναστατώ. Και το να γράφεις επιστημονική φαντασία είναι ένας τρόπος να επαναστατείς. (…) Η επιστημονική φαντασία χρειάζεται συγγραφείς και αναγνώστες με κακή συμπεριφορά· χρειάζεται ερωτήσεις του είδους “είναι πραγματικό το σύμπαν;” ή “είμαστε στ’ αλήθεια άνθρωποι ή κάποιοι από εμάς είμαστε απλές μηχανές αντανακλαστικών;”. Εχω πολύ θυμό μέσα μου. Πάντα είχα»…