Σε ένα μεταίχμιο αλλαγών παραμένει η τηλεόραση στην Ελλάδα. Οι σειρές μειώθηκαν αλλά δεν εξαφανίστηκαν, ενώ τη θέση τους στην υψηλή ζώνη τηλεθέασης πήραν τα ψυχαγωγικά προγράμματα δράσης και τα σόου αναζήτησης ταλέντων. Μέσα στα οκτώ χρόνια του μνημονίου υπήρξαν αλλαγές όχι μόνο στις επιλογές του κοινού, αλλά και στη λειτουργία των σταθμών. Δεν έλειψαν τα λουκέτα, το μαύρο στις οθόνες, όπως επίσης και η προσπάθεια της κυβέρνησης να παρέμβει και να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού. Και η αστάθεια αυτή παραμένει, ακόμη και ενώ είναι σε εξέλιξη μια νέα προσπάθεια αδειοδότησης των τηλεοπτικών σταθμών, οι οποίοι υπέστησαν σημαντικές ζημίες από τη μείωση της διαφημιστικής δαπάνης, σε περίοδο έντονης λιτότητας.
Τη σεζόν 2009-2010 και ενώ η χώρα όδευε προς την υπογραφή του πρώτου μνημονίου, τίποτα δεν έδειχνε πως ερχόταν η κατάρρευση της λειτουργίας της τηλεόρασης. Το Mega πρωταγωνιστούσε στον ανταγωνισμό της τηλεθέαση σε σειρές όπως το «Πενήντα-Πενήντα», «Ευτυχισμένοι μαζί», «Μυστικά της Εδέμ» και η «Ζωή της άλλης», ενώ το «Αλ τσαντίρι» συγκέντρωνε 3.029.000 τηλεθεατές.
Η μεγαλύτερη παραγωγή ιδιωτικού σταθμού, «Το Νησί», τη σεζόν 2010-2011 με 3.683.000 τηλεθεατές, σάρωνε τους τηλεοπτικούς δέκτες. Οι ελπίδες που άφηνε το επίπεδο της σειράς χάθηκαν από την αλλαγή των κανόνων των παιχνιδιού. Η ελληνική παραγωγή υπέστη πολλαπλά χτυπήματα. Το υψηλό κόστος παραγωγής των σειρών δεν μπόρεσε να σταθεί απέναντι στην άμεση μείωση της διαφήμισης, εξαιτίας της πτώσης της κατανάλωσης. Οι αμοιβές των ηθοποιών καταποντίζονται και ο αριθμός των τηλεοπτικών σειρών μειώνεται δραματικά. Οι παραγωγές μεταναστεύουν μαζί με τους ηθοποιούς στην Κύπρο.
Η ανατροπή του «Survivor»
Τα reality παιχνίδια δεν χάνουν ποτέ την αίγλη τους, αλλά το πρόγραμμα που σταδιακά εκπέμπει η ελεύθερη τηλεόραση υποβαθμίζεται. Το αθλητικό πρόγραμμα με αγώνες που κυρίως μεταδίδονται από τη δημόσια τηλεόραση διατηρούν τα υψηλά τους ποσοστά. Ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν προγράμματα όπως το «Ράδιο αρβύλα» (ΑΝΤΕΝΝΑ), «Πάμε πακέτο» (Alpha) και στην «Υγειά μας, ρε παιδιά» (ΕΡΤ, Alpha, ΣΚΑΪ) που βρίσκουν την ανταπόκριση του κοινού. Ο Λάκης Λαζόπουλος με σαφώς αντιπολιτευτικό λόγο απέναντι στην κυβέρνηση Σαμαρά έως και το 2015 έχει υψηλή απήχηση, ακολουθεί όμως στη συνέχεια το «διαζύγιο» με τον Alpha και η απόσυρσή του, μέχρι σήμερα, από την τηλεόραση.
Το 2016 σημειώνεται η τελευταία μεγάλη ανατροπή στο περιεχόμενο. Ψυχαγωγικές εκπομπές δράσεις, όπως το «Survivor», με πρώτη τηλεοπτική μετάδοση από το Mega, έρχονται σε νέα τηλεοπτική μορφή από τον ΣΚΑΪ και σαρώνουν στις τηλεθεάσεις, αναζωπυρώνοντας το ενδιαφέρον των τηλεθεατών και συγκεντρώνοντας σημαντικά διαφημιστικά έσοδα. Σόου όπως τα «Ελλάδα έχεις ταλέντο» και «Voice» μετακομίζουν στον ΣΚΑΪ και δημιουργούν νέα δεδομένα στον τηλεοπτικό ανταγωνισμό. Πρωταγωνιστές γίνονται οι μέχρι χθες ανώνυμοι παίκτες στα συγκεκριμένα παιχνίδια.
Ο Alpha προσαρμόζεται πιο γρήγορα στις αλλαγές και αξιοποιεί την απουσία του Mega μπαίνοντας στην τηλεοπτική παραγωγή, με σειρές όπως το «Σόι σου», το «Μην αρχίζεις τη μουρμούρα» και το φετινό «Τατουάζ» με σημαντικές επιδόσεις στην τηλεθέαση.
Το ζήτημα των αδειών
Οι επιπτώσεις του μνημονίου ήταν σημαντικές για την οικονομική πορεία των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών. Ο κύκλος εργασιών της ιδιωτικής τηλεόρασης έφτασε στο υψηλότερο του σημείο το 2008 με 648 εκατ. ευρώ. Είναι ενδεικτικό πως εκείνη τη χρονιά ο τζίρος του Mega ανήλθε στα 168 εκατ. ευρώ, για να υποχωρήσει στα 139 εκατ. το επόμενο έτος. Το 2009, με τα σημεία της κρίσης να διαφαίνονται, το μέγεθος της διαφημιστικής αγοράς μειώθηκε στα 530 εκατ. ευρώ, για να κατρακυλήσει στα περίπου 200 εκατ. ευρώ το 2015. Σύμφωνα με στοιχεία της Ενωσης Ιδιωτικών Τηλεοπτικών Σταθμών Εθνικής Εμβέλειας (ΕΙΤΗΣΕΕ), οι σωρευτικές ζημίες των μελών της για την περίοδο 2008-2013 ξεπέρασαν τα 500 εκατ. ευρώ!
Η λειτουργία της τηλεόρασης επηρεάστηκε και από τις αποφάσεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Από το 2015 επανήλθε ο ειδικός φόρος επί των διαφημίσεων στην τηλεόραση (20%) που επιβάρυνε τα οικονομικά των τηλεοπτικών σταθμών. Τα συγκεντρωμένα έσοδα υπέρ του Δημοσίου θα ανέλθουν έως το τέλος του έτους στα 100 εκατ. ευρώ για τη διετία 2015-2016. Υστερα από αλλαγή της στάσης της κυβέρνησης, ο ειδικός φόρος θα μειωθεί από την 1η Απριλίου 2018, στο 5%, για τους σταθμούς εθνικής εμβέλειας γενικού περιεχομένου που θα λάβουν άδεια. Ενδιαμέσως καταργήθηκε η υποχρέωση του αγγελιοσήμου (21,5%) που βελτίωσε τα οικονομικά των σταθμών.
Οι κυβερνητικές παρεμβάσεις δεν σταμάτησαν όμως εδώ. Σημείο καμπής είναι ο διαγωνισμός για τη χορήγηση των τεσσάρων αδειών εθνικής εμβέλειας που ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2016, αφήνοντας εκτός τον Alpha και το Star και ανακηρύσσοντας υπερθεματιστές τους επιχειρηματίες Βαγγέλη Μαρινάκη και Ιβάν Σαββίδη.
Ο διαγωνισμός τελικά, ύστερα από την απόφαση 95/2017 της Ολομέλειας του ΣτΕ, ακυρώνεται καθώς κρίνεται αντισυνταγματική η σχετική διάταξη του νόμου 4339/2015 για την προκήρυξη των αδειών από την κυβέρνηση (Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης Επικοινωνίας) αντί για το ΕΣΡ, που έως τότε δεν είχε συγκροτηθεί. Πέρασαν 14 μήνες και η διαδικασία ξεκίνησε, εκ νέου, για τη χορήγηση επτά αδειών εθνικής εμβέλειας γενικής στόχευσης ενημερωτικού περιεχομένου, αυτή τη φορά από το ΕΣΡ.
Οι έξι υποψήφιοι
Στον δεύτερο διαγωνισμό της 11ης Ιανουαρίου 2018 προσήλθαν έξι ενδιαφερόμενοι. Πρόκειται για τις εταιρείες: Ειδήσεις Ντοτ Κομ Α.Ε. (ΣΚΑΪ), Νέα Τηλεόραση Α.Ε. (Star), Alpha Δορυφορική Τηλεόραση (Alpha), ΑΝΤΕΝΝΑ TV (ΑΝΤΕΝΝΑ), Ραδιοτηλεοπτική Α.Ε. (Epsilon) και Τηλεοπτική Ελλάδας Α.Ε., συμφερόντων Φίλιππου Βρυώνη.
Ο έλεγχος των αιτήσεων διενεργείται από τα αρμόδια κλιμάκια του ΕΣΡ. Καθώς οι διαγωνιζόμενοι είναι λιγότεροι από τις άδειες που προκηρύχθηκαν, στην περίπτωση που η διαδικασία ολοκληρωθεί, δεν θα υπάρχει δημοπρασία, αλλά απόδοση των αδειών στην τιμή εκκίνησης. Επίσης, η άδεια που δεν διεκδικήθηκε μπορεί να προκηρυχθεί εκ νέου από το ΕΣΡ, στην περίπτωση που υπάρχει έμπρακτο ενδιαφέρον, μέχρι να ολοκληρωθεί αυτό το σκέλος της αδειοδότησης.
Επί των αποφάσεων του ΕΣΡ για τον αριθμό των αδειών και το τίμημα των 35 εκατ. ευρώ κατατέθηκαν στο ΣτΕ προσφυγές από την ΕΙΤΗΣΕΕ και τους σταθμούς ΣΚΑΪ, Star, ΑΝΤΕΝΝΑ και Alpha. Η εκδίκασή τους στην Ολομέλεια του ΣτΕ ορίστηκε για τις 2 Μαρτίου 2018.
Τα «λουκέτα» και τα «κανόνια»
Μέσα στο διάστημα της εφαρμογής των όρων του μνημονίου σημειώθηκαν δύο λουκέτα. Αφενός στην ΕΡΤ στις 11 Ιουνίου 2013. Στη θέση της λειτούργησαν η Δημόσια Τηλεόραση και η Δημόσια Ραδιοφωνία και στη συνέχεια η ΝΕΡΙΤ, για να επανέλθει στις 11 Ιουνίου 2015 η ΕΡΤ με το σύνολο των προγραμμάτων της από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Αφετέρου στο Alter, που σταμάτησε να μεταδίδει ζωντανό πρόγραμμα στις 27 Μαρτίου του 2011 και έκτοτε δεν επανήλθε στις οθόνες για να σταματήσει τη μετάδοση σήματος στις αρχές του 2015.
Το Mega εξέπεμψε για πρώτη φορά στις 20 Νοεμβρίου του 1989. Η ιδιοκτήτρια εταιρεία Τηλέτυπος Α.Ε. δεν κατέθεσε αίτηση για άδεια στον διαγωνισμό του Ιανουαρίου και υπάρχει πλήθος σεναρίων για την τύχη του, από τη διακοπή λειτουργίας με απόφαση ΕΣΡ, ώς και τη συμμετοχή του στον επόμενο διαγωνισμό για τη διεκδίκηση θεματικής άδειας. Το κανάλι ξεκίνησε να αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα έχοντας ζημιογόνες χρήσεις από το 2010. Οι δύο αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου συνολικού ύψους 25 εκατ. ευρώ, στη διαδοχή των ετών δεν έφεραν αποτέλεσμα και στην τρίτη που επρόκειτο να ολοκληρωθεί τον Ιανουάριο του 2015, απείχαν όλοι οι μέτοχοι. ΔΟΛ και Πήγασος κατέρρευσαν και ο σταθμός σταδιακά άρχισε να υπολειτουργεί. Το καλοκαίρι του 2017 η Αλτερ Εγκο του Βαγγέλη Μαρινάκη απέκτησε το 22,11%. Λίγο πριν, η Dimera Media Holdings του Ιβάν Σαββίδη αγόρασε το 19,63% των μετοχών της Τηλέτυπος Α.Ε. από την Πήγασος Εκδοτική. Μετά τη συμφωνία εξαγοράς του Epsilon από τον Φίλιππο Βρυώνη, το ποσοστό αυτό μεταβιβάστηκε στην κυπριακή Elenovo Ltd.
Κατά τη διάρκεια των ετών του μνημονίου, άλλαξε χέρια και ο 902 TV. Το ΚΚΕ που λειτουργούσε τον σταθμό από το 1993, τον μεταβίβασε στις 5 Αυγούστου 2013 σε εταιρεία συμφερόντων Βρυώνη. Ο σταθμός επιχειρεί να χτίσει το πρόγραμμά του στα χνάρια του Alter χωρίς την ίδια όμως επιτυχία. Στις 21 Αυγούστου 2017, ο Φ. Βρυώνης υπογράφει τη συμβολαιογραφική πράξη μεταβίβασης του 51% του σταθμού στην Dimera Media Ιnvestments του Ιβάν Σαββίδη και η πώληση ολοκληρώθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου 2017.
Η «άνοιξη» των συνδρομητικών και το ανερχόμενο Netflix
Η αλλαγή στα δεδομένα της διαβίωσης ως αποτέλεσμα της μείωσης των εισοδημάτων ανάγκασε να στραφούν οι οικογένειες στην οικιακή ψυχαγωγία. Αντί να πληρώσουν περισσότερα χρήματα για να πάνε στον κινηματογράφο ή σε έναν αγώνα ποδοσφαίρου, επέλεξαν να μείνουν σπίτι και να έχουν σε έναν λογαριασμό την τηλεόραση, το Ιντερνετ και το τηλέφωνο, ξοδεύοντας λιγότερα σε σχέση με μια οικογενειακή βόλτα. Η συνδρομητική τηλεόραση γνώρισε σημαντική ανάπτυξη και τριπλασίασε τους πελάτες και εξαιτίας της εισόδου της Cosmote TV στον ανταγωνισμό. Από τους 334.000 πελάτες που κατέβαλαν συνδρομή για να παρακολουθήσουν τηλεόραση, το 2016 υπήρχαν 942.000. Θα υπήρχε μάλιστα, μεγαλύτερη ακόμη ανάπτυξη αν η κυβέρνηση δεν είχε επιβάλει τον φόρο συνδρομητικής τηλεόρασης 10% και ευρυζωνικών υπηρεσιών 5% που πληρώνουν οι τηλεθεατές.
Μία ακόμη ισχυρή τάση προκύπτει από την εξέλιξη του Netflix το οποίο προσφέρει υπηρεσίες και στην Ελλάδα από την περυσινή χρονιά σε ανταγωνιστικές χρεώσεις (8, 10, 12 ευρώ) με παραγωγές επιπέδου όπως το «House of Cards» με απαραίτητη τη σύνδεση στο Ιντερνετ. Στοιχεία διαθέσιμα δεν υπάρχουν, όμως η στροφή προς το Netflix για ένα μέρος του κοινού που αναζητεί ξένες σειρές και ταινίες είναι δεδομένη.
To Ιντερνετ
Επίσης, η πειρατεία επί του περιεχομένου των ταινιών έχει αυξηθεί στην Ελλάδα, ενώ η θέαση μέσω Ιντερνετ των σειρών και των εκπομπών των επίγειων τηλεοπτικών σταθμών από πλατφόρμες όπως το YouΤube άλλαξε και τη ροή της διαφήμισης, εις βάρος της «παλιάς τηλεόρασης». Οι εκτιμήσεις των ειδικών του χώρου κάνουν λόγο για τουλάχιστον 200 εκατ. ευρώ διαφημιστικής δαπάνης στην Ελλάδα που μεταφέρεται στις μεγάλες εταιρείες του Διαδικτύου. Ταυτόχρονα, σημειώνεται μια σοβαρή αλλαγή. Η θέαση των εκπομπών γίνεται πλέον από πολλές οθόνες και όχι μόνο από την τηλεοπτική συσκευή. Οι ταμπλέτες και τα κινητά τηλέφωνα είναι η πρώτη επιλογή για τις νεαρές ηλικίες, ενώ το κοινό που βλέπει την «παραδοσιακή τηλεόραση» γερνάει όλο και περισσότερο σύμφωνα με τα στοιχεία της Nielsen.