Η παρατεταμένη παραμονή στο σπίτι λόγω καραντίνας είχε παράπλευρα ωφελήματα. Πολύ διάβασμα, ειδικά για τον κορωνοϊό. Στο «ΒΗΜΑ» της 5ης Απριλίου 2020, δημοσιεύθηκε ένα κείμενο του ομότιμου καθηγητή Θεοδόση Π. Τάσιου, με τίτλο «Ηθοκορονιικά: Η ανθρώπινη ζωή ως υπέρτατη αξία». Είχα την τύχη να έχω καθηγητή στο ΕΜΠ τον κ. Τάσιο στο τελευταίο έτος των σπουδών μου το 1964. Η οξύτητα της σκέψης του έκανε τη διδασκαλία του συναρπαστική. Η μετέπειτα εξέλιξή του επιβεβαίωσε πλήρως την αρχική εκτίμηση ότι ήταν και είναι ένας πολύ ξεχωριστός άνθρωπος με μοναδικό τρόπο σκέψης. Οσοι είχαμε την ευκαιρία να τον απολαύσουμε στην περσινή Γενική Συνέλευση του ΣΕΒ, στη συνομιλία του με τον καλό φίλο και Πρόεδρο του ΣΕΒ, Θεόδωρο Φέσσα, ζήσαμε μια μοναδική εμπειρία και του δείξαμε την ευγνωμοσύνη μας με τα παρατεταμένα και πολλά χειροκροτήματα.
Διάβασα επίσης από το Βloomberg Opinion ένα άρθρο του John Authers με τίτλο «Points of Return». Ουσιαστικά και τα δύο κείμενα αναφέρονται στο ίδιο δίλημμα: Ανθρώπινη ζωή ή Οικονομία. Παρόλο που η απάντηση φαίνεται εύκολη, υπάρχουν σοβαρά επιχειρήματα και για τις δύο εναλλακτικές περιπτώσεις, τα οποία θα δούμε αντλώντας στοιχεία από τα δύο κείμενα. Αρχικά όμως θέλω να μοιραστώ μαζί σας τους δικούς προβληματισμούς για ένα άλλο θέμα.
Προσωπικά δεδομένα. Στην Κίνα από όπου μας ήρθε ο ιός, παρά την καθυστερημένη αντιμετώπιση από τις Αρχές και τη φυλάκιση του γιατρού ο οποίος αποκάλυψε το πρόβλημα, η μετέπειτα αντιμετώπιση υπήρξε καθοριστική στην εξάλειψη του ιού. Ενα από τα μέτρα που εφάρμοσαν στην Wuhan ήταν το κλείσιμο όλων των καταστημάτων περιλαμβανομένων και των super market. Η προμήθεια των απαραίτητων ειδών γινόταν με παράδοση μόνον. Αυτό όμως που έκαναν και αμφιβάλλω πολύ αν θα το δεχόμαστε εμείς εδώ στη «δημοκρατική» δύση, ήταν η ιχνηλάτηση των κινήσεων όλων των βεβαιωμένων κρουσμάτων (περίπου 80.000) μέσω του κινητού τηλεφώνου του ασθενούς. Ετσι είχαν άμεση γνώση για τις περιοχές που επισκέφθηκε ο ασθενής. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 2002-2003 στην επιδημία του SARS οι Αρχές είχαν δημιουργήσει ένα μεγάλης κλίμακας σύστημα παρακολούθησης των προσωπικών επαφών, το οποίο χρησιμοποίησαν με μεγάλη επιτυχία στην αντιμετώπιση του COVID-19.
Ιδού λοιπόν το πρώτο μεγάλο δίλημμα. Τι έχει μεγαλύτερη αξία; Η προσωπική μας ζωή ή η υγεία μας και η υγεία των άλλων. Προσωπικά πιστεύω ότι η μυστικότητα με την οποία αντιμετωπίσαμε τα πρώτα κρούσματα στην Ελλάδα ήταν λάθος.
Επειδή στην Κίνα δεν έχουμε πολλά στοιχεία, λόγω λογοκρισίας, αξίζει να δούμε τι έκαναν στη Νότιο Κορέα και ξεμπέρδεψαν τόσο γρήγορα, όπως αναφέρεται στο ρεπορτάζ του Εconomiko.gr: «Οταν κάποιος διαπιστώνεται θετικός στον ιό, αναζητούνται, βρίσκονται, ελέγχονται με τεστ και –αν χρειάζεται– απομονώνονται όλοι όσοι ήλθαν σε επαφή μαζί του.
Η χώρα έχει καταφέρει να εντοπίζει έγκαιρα τα δίκτυα πιθανής μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για να γίνει, όμως, αυτό ακολουθούνται πρακτικές δύσκολα ανεκτές σε μία ευρωπαϊκή χώρα, όπως εκτεταμένη χρήση καμερών ασφαλείας στους δρόμους, παρακολούθηση στοιχείων πιστωτικών-χρεωστικών καρτών για αποκάλυψη συναλλαγών κάθε “υπόπτου”, παρακολούθηση των διαδρομών του μέσω καταγραφής και ανάλυσης των στοιχείων GPS από τα κινητά τηλέφωνα και τα αυτοκίνητα κ.ά. Αυτές οι πρακτικές έχουν επιτραπεί μέσω αλλαγών στην εθνική νομοθεσία, που δίνει πια προτεραιότητα στην ασφάλεια της κοινωνίας σε σχέση με την προστασία των προσωπικών δεδομένων, κάτι που οι Νοτιοκορεάτες γενικά αποδέχθηκαν. Υπάρχουν ιστοσελίδες και κινητές εφαρμογές (apps) που καταγράφουν ώρα με την ώρα ή ακόμη και λεπτό με λεπτό τις διαδρομές των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων (ποια λεωφορεία πήραν, πότε και σε ποια στάση κατέβηκαν, ακόμη κι αν φορούσαν μάσκα εκείνη τη στιγμή!). Οταν κάποιος πιστεύει ότι “διασταυρώθηκε” με έναν φορέα, επειγόντως καλείται να πάει να κάνει τεστ. Οταν τα περιστατικά αυξήθηκαν αρκετά και δεν είχε τόσο νόημα η ατομική ιχνηλάτηση, οι Αρχές άρχισαν να στέλνουν μαζικά μηνύματα στα κινητά τηλέφωνα για να προειδοποιήσουν ότι ένα νέο κρούσμα εμφανίστηκε σε μία γειτονιά. Οσοι βρίσκονται σε οικειοθελή καραντίνα πρέπει υποχρεωτικά να κατεβάσουν μία εφαρμογή στο κινητό τους, που ειδοποιεί τις Αρχές αν βγουν από το σπίτι τους, ενώ το πρόστιμο είναι έως 2.500 δολάρια».
Ποιο είναι λοιπόν το σωστό; Τα προσωπικά δεδομένα ή η ζωή. Εμείς στη Δύση μάλλον προτιμούμε την ιδιωτικότητα. Είναι όμως σωστό αυτό;
Ζωή ή Οικονομία. Εδώ έχουμε το μεγάλο ηθικό δίλημμα. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης στην πρώτη σύσκεψη για το θέμα ξεκαθάρισε: «Εγώ μπροστά στο να χάσω ανθρώπους που μπορώ να σώσω, δεν με ενδιαφέρουν τα δισεκατομμύρια. Τα δισεκατομμύρια θα τα ξαναφτιάξουμε, τους ανθρώπους δεν μπορούμε να τους φέρουμε πίσω». Αν πιστεύετε ότι όλοι οι ηγέτες προτιμούν τη ζωή από την οικονομία είστε πολύ γελασμένοι. Ο κυβερνήτης του Τέξας, ακολουθώντας την αρχική αντιμετώπιση του κλόουν Προέδρου του, πιστεύει ότι «εκείνοι πάνω από 70 “δεν πρέπει να θυσιάσουν τη χώρα” κλείνοντας την οικονομική δραστηριότητα, αλλά πρέπει να είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τους εαυτούς τους».
Το δίλημμα ουσιαστικά μεταφράζεται σε δύο επιλογές. Α. Παίρνουμε μέτρα για περιορισμό της εξάπλωσης εις βάρος της οικονομίας, όπως το κλείσιμο σχεδόν των δραστηριοτήτων ή Β. Δεν παίρνουμε κανένα περιοριστικό μέτρο και αφήνουμε την επιδημία να εξαπλωθεί ταχύτατα ώστε να επιτύχουμε την ανο(η)σία της αγέλης και την επάνοδο στην κανονικότητα όσο το δυνατόν γρηγορότερα με τη λιγότερη δυνατή οικονομική επιβάρυνση. Ο Θεοδόσης Π. Τάσιος στο άρθρο αναλύει την επιχειρηματολογία των δύο επιλογών και καταλήγει στο συμπέρασμα: «Διαθέτουμε το κριτήριο που κερδήθηκε απ’ την Ανθρωπότητα εμπειρικά τα τελευταία τρεις χιλιάδες χρόνια, και συμβουλεύει: “η πρώτη μέριμνα είναι να σώζεις ανθρώπινες ζωές”».
Θέλω μόνο να προσθέσω τις δικές μου σκέψεις στην «ανο(η)σία της αγέλης». Τα περισσότερα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούνται για την εξάπλωση της πανδημίας, ακολουθούν τη μεθοδολογία S.I.R. όπου S=Susceptible (Ευάλωτοι), I=Infectious (Μολυσμένοι) και R=Removed (Εκτός). Το R περιλαμβάνει τους θεραπευθέντες και τους αποβιώσαντες.
Το τέλος της πανδημίας επέρχεται όταν όλος ο πληθυσμός καταλήξει στο σύνολο R. Οι ασυμπτωματικοί δεν λογαριάζονται. Δηλαδή είτε αργή είτε ταχεία είναι η εξάπλωση της πανδημίας το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Το πλήθος όμως των νεκρών δεν είναι το ίδιο! Ενας μολυσμένος από τον κορωνοϊό μπορεί να τον μεταδώσει σε 3,67 άλλους! Κατά συνέπεια αν αφεθεί χωρίς περιοριστικά μέτρα τελικά θα μολύνει πολύ γρήγορα σχεδόν όλο τον Ευάλωτο πληθυσμό, αλλά κανένα σύστημα υγείας δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει την πληθώρα των σοβαρών κρουσμάτων και έτσι θα έχουμε πολύ περισσότερους θανάτους.
Είμαστε πολύ τυχεροί (μέσα στην Παγκόσμια ατυχία) που στην Ελλάδα είχαμε για Πρωθυπουργό τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Μπροστά στην πανδημία πήρε τις πλέον σκληρές αλλά σωστές αποφάσεις, παρά τις έντονες αντιδράσεις άλλων υπουργών («ΚτΚ» 18-19 Απριλίου, συνέντευξη στον Αλέξη Παπαχελά). Η Ζωή είναι πάνω από την Οικονομία και τα γρήγορα μέτρα καραντίνας της Κοινότητας έχουν περιορίσει την καταπόνηση του Συστήματος Υγείας ώστε όλα τα σοβαρά κρούσματα να αντιμετωπίζονται χωρίς διλήμματα του τύπου «ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει», όπως έγινε στην Ιταλία και στην Ισπανία.
Αν τα παραπάνω σας φαίνονται δύσκολα, σας προτείνω να εντρυφήσετε στη «φιλοσοφική» ανάρτηση του ηθοποιού (ποιεί ήθος) Γιώργου Κιμούλη: «Η “πανδημία” ως εργαλείο περίσπασης, στοχεύει στη φυσικοποίηση της κρίσης».
Αν δεν καταλαβαίνετε τι θέλει να πει ο ποιητής, μην ανησυχείτε. Η εξήγηση είναι απλή σύμφωνα με το τσιτάτο που αποδίδεται στον Churchill: «If a man is not a socialist by the time he is 20, he has no heart. If he is not a conservative by the time he is 40, he has no brain». Για το χατίρι του αναγνώστη από τα Γρεβενά το μεταφράζω: «Αν κάποιος δεν είναι σοσιαλιστής στα 20 χρόνια του δεν έχει καρδιά. Αν όμως δεν είναι συντηρητικός στα 40, τότε δεν έχει μυαλό». Υποθέτω ότι ο ηθοποιός έχει περάσει προ πολλού τα 40 χρόνια του, αλλά ακόμα νομίζει ότι η πανδημία (σε εισαγωγικά) είναι «εργαλείο περίσπασης». Θεέ μου, από πού γλιτώσαμε!
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.