Με ένα πλέγμα κινήτρων που περιλαμβάνει από γενναίες επιχορηγήσεις μέχρι φοροαπαλλαγές και φοροελαφρύνσεις επιχειρεί η κυβέρνηση να στηρίξει το mega project μετάβασης της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης στη μεταλιγνιτική εποχή, αναγνωρίζοντας ότι το πρωτόγνωρων διαστάσεων εγχείρημα θα κριθεί εν πολλοίς από τις δυνατότητες ανταπόκρισης της δημόσιας διοίκησης, που δεν θεωρούνται δεδομένες. Σύμφωνα με το master plan για το νέο αναπτυξιακό μοντέλο των λιγνιτικών περιοχών της χώρας, που αναμένεται να δοθεί σε δημόσια διαβούλευση την ερχόμενη Παρασκευή και έως το τέλος Οκτωβρίου, η κυβέρνηση θα ζητήσει από την Ε.Ε. έγκριση για αύξηση των κρατικών ενισχύσεων για μεγάλες επιχειρήσεις από 25% στις περιφερειακές ενότητες Κοζάνης και Φλώρινας και 35% στον Δήμο Μεγαλόπολης σε 60%, για μεσαίες επιχειρήσεις από 35% στις περιφερειακές ενότητες Κοζάνης και Φλώρινας και από 45% στον Δήμο Μεγαλόπολης σε 70% και για μικρές επιχειρήσεις από 45% στις περιφερειακές ενότητες Κοζάνης και Φλώρινας και από 55% στον Δήμο Μεγαλόπολης σε 80%. Τα κίνητρα στοχεύουν στην προσέλκυση νέων επιχειρήσεων, στη διατήρηση των υφισταμένων και στην υποστήριξη των εργαζομένων. Για τις επιχειρήσεις, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται:
• Επιχορηγήσεις για νέες επενδύσεις ή για εκσυγχρονισμό υπάρχουσας παραγωγικής λειτουργίας.
• Φοροαπαλλαγές και φοροελαφρύνσεις.
• Επιδότηση ασφαλιστικών εισφορών.
• Δάνεια με ευνοϊκούς όρους.
• Παροχή εγγυήσεων.
• Απαλλαγή από τέλη.
• Επιδότηση μισθολογικού κόστους.
• Απομείωση φόρου εισοδήματος εργαζομένων.
• Επιδότηση στεγαστικού δανείου.
• Ενίσχυση προβλεπόμενων επιδομάτων και προγραμμάτων κατάρτισης.
Σε συνδυασμό με τα επιχειρηματικά κίνητρα προσέλκυσης επενδύσεων, προβλέπονται και ατομικά κίνητρα που μπορούν να συμβάλουν στην προσέλκυση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Ενδεικτικά αναφέρονται η επιχορήγηση μέρους του κόστους μετακίνησης και μετεγκατάστασης (π.χ. έως 20% του εισοδήματος), αφαίρεση του κόστους μετεγκατάστασης από το φορολογητέο εισόδημα και δυνατότητα κάλυψης εξόδων μετεγκατάστασης.
Οσον αφορά τις ενισχύσεις προς τα φυσικά πρόσωπα, σχεδιάζονται ήδη ειδικά κίνητρα με στόχο τη φοροελάφρυνσή τους, την υποστήριξη των στεγαστικών υποχρεώσεών τους και την περαιτέρω ενδυνάμωση όλων των προβλεπόμενων επιδομάτων. Το κόστος αυτών των μέτρων εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα 20 εκατ. ευρώ για τα πρώτα δύο έτη με δυνατότητα περαιτέρω ενίσχυσής τους.
Στον πρώτο γύρο επενδύσεων εκτιμάται πως θα κινητοποιηθούν πόροι πάνω από 4 δισ. ευρώ. Η δημόσια συνεισφορά υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει το 1,7 δισ. ευρώ, από το οποίο τα 500 εκατ. ευρώ. θα είναι με τη μορφή επιδοτήσεων και τα υπόλοιπα 200 εκατ. ευρώ με τη μορφή φοροαπαλλαγών και εισφοροαπαλλαγών, ενώ θα δοθούν δάνεια τουλάχιστον 1,1 δισ. ευρώ με ευνοϊκούς όρους και εγγυήσεις. Οι ιδιωτικοί πόροι που θα κινητοποιηθούν θα ξεπεράσουν τα 2,3 δισ. ευρώ, επιτυγχάνοντας έτσι μια μόχλευση μεγαλύτερη του 2. Τα φορολογικά κίνητρα θα οριστικοποιηθούν σε συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών, ενώ θα πρέπει να εγκριθούν από την Ε.Ε. με βάση τα κριτήρια των κρατικών ενισχύσεων. Με τα ίδια κριτήρια θα εγκριθεί από την Κομισιόν και η μεταφορά εκτάσεων των ορυχείων της ΔΕΗ σε όχημα ειδικού σκοπού που θα συστήσει το Δημόσιο για να αναλάβει τη χρηματοδότηση της αποκατάστασής τους και την αξιοποίησή τους στη συνέχεια στη βάση νέων χρήσεων γης και στο πλαίσιο ειδικών πολεοδομικών πάρκων που θα δημιουργηθούν για τον σκοπό αυτό. Το συνολικό κόστος αποκατάστασης γαιών εκτιμάται σε 290 ευρώ το μέτρο, έργο που μπορεί να δημιουργήσει έως 500 άμεσες και 500 έμμεσες θέσεις εργασίας στη Δυτική Μακεδονία. Το αντίστοιχο κόστος στη Μεγαλόπολη εκτιμάται στα 65 ευρώ το μέτρο, ενώ στις εργασίες αποκατάστασης εδαφών της περιοχής υπολογίζεται ότι θα δημιουργηθούν έως 200 άμεσες και 200 έμμεσες θέσεις. Οι εργασίες αποκατάστασης των εδαφών είναι από τα πρώτα έργα που θα προχωρήσουν στην περιοχή και για τον σκοπό αυτό έχουν διασφαλιστεί κονδύλια ύψους 300 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Το υπουργείο είναι σε διαπραγματεύσεις αυτό το διάστημα με τη ΔΕΗ για το ποιες εκτάσεις από τα ορυχεία θα κρατήσει για να φιλοξενήσουν τα νέα επενδυτικά σχέδιά της. Η χωροθέτηση των εδαφικών σχεδίων δίκαιης μετάβασης έχει τεθεί από την Κομισιόν ως απαραίτητη προϋπόθεση για την έγκριση των σχεδίων δίκαιης μετάβασης και θα πρέπει να περιλαμβάνει περιγραφή της διαδικασίας μετάβασης έως το 2030 σύμφωνα με τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα και τον στόχο της Ε.Ε. για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Η χωροθέτηση των εδαφικών σχεδίων αξιολογείται από το αρμόδιο επιτελείο για την απολιγνιτοποίηση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ως ένα από τα «αγκάθια» του όλου εγχειρήματος. Για την υλοποίηση του master plan δίκαιης μετάβασης θα απαιτηθεί μια σειρά από νομοθετικές ρυθμίσεις που θα αποτυπωθούν σε «νόμο για την απολιγνιτοποίηση». Ο νόμος αυτός θα προβλέπει και τη θέσπιση ενός αυτόνομου φορέα υλοποίησης του master plan και διαχείρισης των πόρων ύψους 5,05 δισ. ευρώ.
Το «όραμα» για την επόμενη ημέρα των περιοχών που για διάστημα τουλάχιστον επτά δεκαετιών στήριξαν την οικονομική δραστηριότητά τους στον λιγνίτη βασίζεται σε πέντε πυλώνες –καθαρή ενέργεια, έξυπνη αγροτική παραγωγή, βιώσιμος τουρισμός, βιοτεχνία, βιομηχανία και εμπόριο και τεχνολογία και εκπαίδευση– και υποστηρίζεται από οριζόντιες δράσεις, υποδομών, επανακατάρτισης προσωπικού κ.λπ. Εκκίνηση στο πρωτόγνωρων διαστάσεων αναπτυξιακό εγχείρημα θα δώσουν 16 μεγάλες επενδύσεις συνολικού ύψους 4 δισ. ευρώ σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων.
Ο ρόλος της ΔΕΗ και το μέλλον των ορυχείων
Τον δικό της σχεδιασμό για τις περιοχές Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης προωθεί η ΔΕΗ ενόψει του master plan δίκαιης μετάβασης, αξιοποιώντας εκτάσεις ορυχείων που δεν θα μεταβιβαστούν στον φορέα του Δημοσίου που θα συσταθεί με νόμο, προκειμένου να αποκατασταθούν και να αλλάξουν χρήση γης για να φιλοξενήσουν νέες επενδύσεις. Πέραν των επενδυτικών σχεδίων για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάρκων ισχύος 2 γιγαβάτ στη Δυτική Μακεδονία από κοινού με τη RWE, του πάρκου ισχύος 230 MW στην Κοζάνη, η κατασκευή του οποίου έχει δρομολογηθεί ήδη, και του μεγάλου φωτοβολταϊκού της Μεγαλόπολης, η ΔΕΗ σχεδιάζει την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ενέργειας από καύση απορριμμάτων ή βιομάζας, ενώ εξετάζει και σχέδιο για τη συνέχιση της αξιοποίησης του λιγνίτη στη μονάδα Πτολεμαΐδα 5 μετά το 2028 με τεχνολογία δέσμευσης, χρήσης και αποθήκευσης του διοξειδίου του άνθρακα (Carbon Capture Utilisation and Storage – CCUS). Το σχέδιο, όπως έχει ανεπίσημα γνωστοποιηθεί στην Κομισιόν, περιλαμβάνει επίσης τη δημιουργία ενός διεθνούς ερευνητικού κέντρου υπό την εποπτεία του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και τη συμμετοχή παρόμοιων διεθνών κέντρων για την αναβάθμιση του εργοστασίου CCUS της Πτολεμαΐδας 5 σε διεθνές εργαστήριο για το περιβάλλον με ειδικεύσεις σε τεχνολογίες παρακράτησης άνθρακα, εξω-ηλεκτρικών χρήσεων λιγνιτικής παραγωγής, παραγωγή μεθανόλης, συνθετικών καυσίμων, σπανίων γαιών, ενεργού άνθρακα, ανθρακονημάτων, νανοσωλήνων, γραφενίου κ.ά.
Η ΔΕΗ προχωράει επίσης στην υλοποίηση επένδυσης για την ανάπτυξη καλλιέργειας αρωματικών φυτών στην εξωτερική απόθεση του ορυχείου Αμυνταίου. Τα φυτά που έχουν επιλεγεί ως καλλιέργεια είναι η ρίγανη, η λεβάντα, το φασκόμηλο και το δεντρολίβανο. Οι ποσότητες που θα φυτευτούν θα είναι αρκετά μεγάλες καθώς η ΔΕΗ προβλέπει έως και 20.000 φυτά ρίγανης, 5.000 λεβάντας, 4.000 δεντρολίβανου και 12.000 φασκόμηλου. Με την ανάπτυξη αυτού του σχεδίου η ΔΕΗ δεν προσβλέπει μόνο στον καλλωπισμό των ταλαιπωρημένων από τις εξορύξεις εδαφών, αλλά και στην επιχειρηματική αξιοποίηση των αρωματικών φυτών ως κλάδου που γνωρίζει ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Η ΔΕΗ έχει προκηρύξει ήδη διαγωνισμό για την επιλογή αναδόχου για την προμήθεια, φύτευση και άρδευση των φυτών. Μέχρι σήμερα στο λιγνιτικό κέντρο Δυτικής Μακεδονίας έχουν αποκατασταθεί περίπου 40.000 στρέμματα με τη δημιουργία φυτειών με δασικά είδη σε περίπου 20.000 στρέμματα.
Νέα αρχή με φωτοβολταϊκά, ηλεκτροκίνηση, γεωργία, τουρισμό
Εφαλτήριο για τη μετάβαση στο νέο αναπτυξιακό μοντέλο των λιγνιτικών περιοχών Δυτικής Μακεδονίας θα αποτελέσουν 16 μεγάλες επενδύσεις που θα δημιουργήσουν 8.000 νέες θέσεις εργασίας. Οι πιο ώριμες εξ αυτών για τις οποίες θα επενδυθούν περί τα 4 δισ. ευρώ είναι οι εξής:
Δυτική Μακεδονία
• Ανάπτυξη φωτοβολταϊκών πάρκων ισχύος 2,3 GW που προβλέπεται να δημιουργήσουν έως 2.500 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 400 θέσεις εργασίας κατά τη λειτουργία. Το συνολικό ύψος των επενδύσεων εκτιμάται σε 1,4-1,6 δισ. ευρώ. Η κατασκευή των πάρκων θα γίνει σταδιακά έως το 2024, ενώ ο αναμενόμενος κύκλος εργασιών μπορεί να φτάσει έως τα 200-220 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα 230 MW της ΔΕΗ και 204 MW των ΕΛΠΕ που είναι υπό κατασκευήν.
• Ανάπτυξη Κέντρου Ερευνας για την καθαρή ενέργεια μέσω ΣΔΙΤ του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και ιδιωτών επενδυτών. Υπολογίζεται ότι θα δημιουργήσει 400 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 2.200 κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 50-60 εκατ. ευρώ. Η σχεδίαση, ανάπτυξη και κατασκευή εκτιμάται ότι απαιτεί 4 χρόνια. Θα συμβάλει στην ανάπτυξη και προσέλκυση ανθρώπινου δυναμικού και στη διεθνή αναβάθμιση του ρόλου του πανεπιστημίου.
• Βιομηχανικό πάρκο ηλεκτροκίνησης και ανάπτυξη οικοσυστήματος παραγωγής προϊόντων σχετικών με την ηλεκτροκίνηση. Εκτιμάται ότι θα δημιουργήσει 200 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 600 θέσεις εργασίας κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 200 εκατ. ευρώ και η κατασκευή θα χρειαστεί δύο χρόνια από την έκδοση της οικοδομικής άδειας. Ο αναμενόμενος κύκλος εργασιών μπορεί να φθάσει τα 400 εκατ. ευρώ τον χρόνο.
• Μονάδα υδροπονίας ντομάτας και μονάδα ΣΥΘΗΑ 40 ΜW από ιδιώτες επενδυτές. Θα δημιουργήσει 300 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 700 κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 100 εκατ. ευρώ, ενώ υπολογίζεται ότι θα απαιτηθούν 12-18 μήνες για την ολοκλήρωση του έργου που θα μπορούσε να λειτουργήσει έως το 2024. Ο αναμενόμενος κύκλος εργασιών μπορεί να φτάσει τα 60 εκατ. ευρώ τον χρόνο.
• Οικοσύστημα οινικού τουρισμού στα πρότυπα της Β. Ιταλίας με αναβάθμιση ιδιωτικών μονάδων παραγωγής και δημιουργία καταλυμάτων σε υπάρχοντα και νέα οινοποιεία. Εκτιμάται ότι θα δημιουργήσει 100 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 300 κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 20-25 εκατ. ευρώ. Οι επενδύσεις θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν σε 2 έτη έως το 2025 και θα συμβάλουν στην αναβάθμιση του brand της περιοχής, στη δημιουργία εξαγωγικής δυναμικής και στην προσέλκυση ευκατάστατου τουρισμού.
• Υπερσύγχρονη κλινική φυσικής αποκατάστασης έως 200 κλινών μέσω ΣΔΙΤ με ιδιώτη επενδυτή. Θα δημιουργήσει 400 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 1.000 κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 50-60 εκατ. ευρώ. Για την ανέγερση απαιτούνται 3 χρόνια και θα μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία το 2026. Ο αναμενόμενος κύκλος εργασιών 7-10 εκατ. ευρώ ανά έτος, προσελκύοντας περαιτέρω τουρισμό και εισόδημα από συνοδούς νοσηλευομένων.
Μεγαλόπολη
• Ανάπτυξη φωτοβολταϊκών πάρκων ισχύος 550 ΜW που θα δημιουργήσουν 600 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 100 κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 350-400 εκατ. ευρώ, ενώ υπολογίζεται ότι η σταδιακή κατασκευή των πάρκων θα έχει ολοκληρωθεί έως το 2024. Ο αναμενόμενος κύκλος εργασιών μπορεί να φτάσει τα 50-60 εκατ. ευρώ τον χρόνο.
• Ανάπτυξη μονάδας παραγωγής πρώτων υλών φαρμακευτικών προϊόντων που μπορεί να δημιουργήσει 350 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 1.100 κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 90 εκατ. ευρώ και η ολοκλήρωση του έργου προβλέπεται για τις αρχές του 2025. Ο αναμενόμενος κύκλος εργασιών μπορεί να φτάσει τα 150 εκατ. ευρώ τον χρόνο.
• Μονάδα ευφυούς κτηνοτροφίας και ζωοτροφών σε έκταση 50 στρεμμάτων που θα δημιουργήσει έως 200 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 400 κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 30-40 εκατ. ευρώ και το έργο μπορεί να ολοκληρωθεί σε 12-18 μήνες. Ο αναμενόμενος κύκλος εργασιών μπορεί να φτάσει τα 15 εκατ. ευρώ τον χρόνο.
• Κατασκευή πρωτότυπου θεματικού πάρκου περιπέτειας, ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης που θα δημιουργήσει έως 300 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κατά την κατασκευή και έως 600 κατά τη λειτουργία. Η συνολική επένδυση εκτιμάται σε 30-40 εκατ. ευρώ και η ανέγερση απαιτεί 2 χρόνια. Θα μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία το 2025 και ο αναμενόμενος κύκλος εργασιών είναι 5-9 εκατ. ευρώ ετησίως για τα πρώτα
5 έτη λειτουργίας.