Από το 1972, όταν η Λέσχη της Ρώμης έκρουσε για πρώτη φορά τον κώδωνα του κινδύνου για τη βιωσιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης, και μέχρι πολύ πρόσφατα, δεν είχε επιταχυνθεί σε τέτοιο βαθμό η προσπάθεια για μια οικονομία συμβατή με την προστασία του περιβάλλοντος. Ευθέως ανάλογη της ταχύτητας με την οποία επελαύνει η κλιματική αλλαγή τα τελευταία χρόνια αιφνιδιάζοντας ακόμη και όσους την προεξοφλούσαν, επιταχύνεται διαρκώς η στροφή βιομηχανιών, επιχειρήσεων, επενδυτικών τραπεζών, αλλά και κυβερνήσεων στην πράσινη οικονομία.
Κι ενώ δεν λείπουν οι επιφυλάξεις ως προς την ορθότητα και την αποτελεσματικότητα των μέτρων που προωθούνται, η Ευρώπη διατηρεί τον ηγετικό ρόλο που έχει από την αρχή αυτής της διαδικασίας. Την ίδια στιγμή, όμως, επέρχονται θεμελιώδεις μεταβολές σε πολλαπλά κλιμάκια της οικονομίας και αποτελούν πρόκληση επιβίωσης για τους άλλοτε πανίσχυρους κλάδους των πετρελαϊκών και της αυτοκινητοβιομηχανίας. Και οι επερχόμενοι κραδασμοί στην παραγωγή είναι ήδη τεκτονικοί. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο φαίνεται πως έχει δράσει σαν καταλύτης ο οικονομικός αντίκτυπος της πανδημίας, καθώς εξώθησε τους Ευρωπαίους ηγέτες να δανειστούν για πρώτη φορά από κοινού. Το ιλιγγιώδες ποσό των 750 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης, που συμφώνησαν τον Ιούλιο, προσφέρει για πρώτη φορά την ευκαιρία για μια πράσινη ανάκαμψη με εκτεταμένες επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια.
Διά στόματος της προέδρου της, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η Κομισιόν δεσμεύθηκε μέσα στην εβδομάδα πως θα αντλήσει από πράσινα ομόλογα το 1/3 των κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης, του λεγόμενου Next Generation EU, όπως το αποκάλεσαν επισήμως, δηλαδή Ε.Ε. της Επόμενης Γενιάς. Στην ακρόασή της ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η κ. Φον ντερ Λάιεν συνόδευσε την ανακοίνωση με μια σύσταση προς τα κράτη-μέλη να δαπανήσουν όσα κεφάλαια αντλήσουν από το Ταμείο Ανάκαμψης για την τόνωση της οικονομίας μεν, αλλά με προγράμματα πράσινης ενέργειας και πράσινων πολιτικών στις μεταφορές, στις επενδύσεις, ακόμη και στην ψηφιοποίηση.
Υπέδειξε μάλιστα επτά κρίσιμες ζώνες στις οποίες εκτιμά η Κομισιόν ότι πρέπει να δώσουν έμφαση τα κράτη-μέλη, εκλαμβάνοντας την κρίση και τα κεφάλαια που θα λάβουν για την αντιμετώπισή της ως ευκαιρία για τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία. Στις ζώνες αυτές συγκαταλέγονται οι τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, η επίσπευση της ανάπτυξης και χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και η καινοτομία με στόχο να βελτιωθεί η εξοικονόμηση ενέργειας και η κάλλιστη δυνατή εκμετάλλευσή της σε κτίρια ιδιωτικής ή δημόσιας χρήσης.
Η Κομισιόν ζητεί, όμως, παράλληλα από τα κράτη-μέλη να προωθήσουν τη χρήση καθαρών τεχνολογιών στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στους σταθμούς ανεφοδιασμού των ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων και των οχημάτων που κινούνται με υδρογόνο, αλλά και την ταχύτερη δυνατή ολοκλήρωση των ευρυζωνικών υπηρεσιών και των δικτύων πέμπτης γενιάς. Προκάλεσε έτσι άμεσα ενστάσεις, όπως της Σκα Κέλερ, επικεφαλής της ομάδας των Πρασίνων, που προειδοποίησε για τον κίνδυνο του «πράσινου ξεπλύματος με δημιουργικούς υπολογισμούς».
Η αντίδρασή της κ. Κέλερ απηχεί τον ισχυρότερο αντίλογο που έχει εκφραστεί κατά των πράσινων επενδύσεων, τη συγκάλυψη δηλαδή ρυπογόνων επενδύσεων και τη μεταμφίεσή τους σε φιλικές προς το περιβάλλον. Ενδεικτικό και το σχόλιο του Κάρελ Λάνου, διευθύνοντος συμβούλου του ερευνητικού ινστιτούτου των Βρυξελλών CEPS, που έσπευσε να αντικρούσει τις φιλόδοξες εξαγγελίες της Κομισιόν επισημαίνοντας ότι «δεν έχουμε καθορισμένο ορισμό περί του τι είναι και τι δεν είναι πράσινη επένδυση». Ο ίδιος τόνισε χαρακτηριστικά ότι συχνά κάποια επενδυτικά σχέδια παρουσιάζονται σαν πράσινα, αλλά καταλήγουν να υποστηρίζουν ρυπογόνες σιδηροδρομικές γραμμές και ρυπογόνα ενεργειακά δίκτυα.
Προς κατάργηση οι κινητήρες καύσης των οχημάτων
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν συνόδευσε τις εξαγγελίες της για την έκδοση πράσινων ομολόγων με την αναβάθμιση του στόχου της Ε.Ε. για μείωση των εκπομπών καυσαερίων. Επίσημος στόχος της Ε.Ε. είναι τώρα να μειώσει μέχρι το 2030 τις εκπομπές καυσαερίων κατά 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Σημειωτέον ότι έως τώρα το σχέδιο προέβλεπε μείωση των ρύπων κατά 40% μέχρι το 2030. Η αντίδραση ήταν άμεση από τις ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες. Οι αλλαγές που προϋποθέτει ο φιλόδοξος στόχος μπορεί να είναι δυσβάσταχτες για τον κλάδο, ο οποίος ζητεί ήδη επίμονα στήριξη μέσω των ομάδων πίεσης και ειδικότερα μέσω της Ευρωπαϊκής Ενωσης Κατασκευαστών Αυτοκινήτων (ACEA).
Η Κομισιόν καλεί τον κλάδο να καταργήσει, σταδιακά μεν αλλά σε μικρό χρονικό διάστημα, τους κινητήρες καύσης και να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στο 50% σε σύγκριση με τον προηγούμενο στόχο για το 2021. Οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες ήσαν οι πρώτες που αντέδρασαν προειδοποιώντας πως οι καινούργιοι στόχοι θα επιβαρύνουν δυσανάλογα τον κλάδο, ενώ αυτός έχει τα τελευταία χρόνια επωμισθεί το κόστος της μετάβασης στην ηλεκτροκίνηση. Η στροφή στην ηλεκτροκίνηση τις θέτει σε δύσκολη θέση, καθώς πρέπει να ανταγωνιστούν την καινοτόμο αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία Tesla που με τα ηλεκτροκίνητα οχήματά της έχει μονίμως τη στήριξη του αμερικανικού κράτους. Φέτος εντάχθηκε, άλλωστε, στις μεγάλες ευνοημένες των χρηματιστηρίων, που την εκτόξευσαν στα ύψη εν μέσω της πανδημίας, όταν βυθίζονταν οι παραδοσιακοί κλάδοι της βιομηχανίας.
Βεβαίως, ο κλάδος των αυτοκινητοβιομηχανιών έχει δεχθεί και καίριο πλήγμα από την πτώση της ζήτησης λόγω της πανδημίας. Τις τελευταίες ημέρες δόθηκαν στη δημοσιότητα στοιχεία που φέρουν τις πωλήσεις των ευρωπαϊκών αυτοκινητοβιομηχανιών να παραμένουν μειωμένες κατά τουλάχιστον 20% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Επειδή, όμως, κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, την ίδια στιγμή οι αυτοκινητοβιομηχανίες, πρωτίστως οι γερμανικές Volkswagen και Daimler, επωφελούνται τα μέγιστα από την εύνοια που δείχνουν οι επενδυτές στις εκδόσεις πράσινων ομολόγων. Εκδίδουν εν ολίγοις πράσινα ομόλογα και δανείζονται με μικρότερο κόστος εν μέσω αυξημένης ζήτησης για το νέο είδος χρέους. Η Volkswagen άντλησε προ ημερών 2 δισεκατομμύρια ευρώ μέσω δύο εκδόσεων πράσινων τίτλων που θα έχουν αποδόσεις μικρότερες κατά 15,4 και 13,6 μονάδες βάσης χαμηλότερες από τις αντίστοιχες των συμβατικών ομολόγων της οκταετούς και 12ετούς ωρίμανσης. Σε ό,τι αφορά την Daimler, προχώρησε την περασμένη εβδομάδα σε ανάλογη έκδοση και προσείλκυσε παραγγελίες ύψους άνω των 6,5 δισ. ευρώ με αντίστοιχη έκπτωση στο κόστος δανεισμού. Ο ρυπογόνος κλάδος ανθίσταται εν ολίγοις στις πιέσεις, πέντε χρόνια μετά το σκάνδαλο που συγκλόνισε την αυτοκινητοβιομηχανία αλλά και την κοινή γνώμη της Γερμανίας, όταν η εμβληματική Volkswagen συνελήφθη να εξαπατά την πελατεία της σε ό,τι αφορά τους ρύπους.
Η ζήτηση για πετρέλαιο θα μειώνεται σταθερά τα επόμενα 30 χρόνια
Οι κλάδοι που υφίστανται τις μεγαλύτερες πιέσεις από τη στροφή στην πράσινη οικονομία και συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον ρυπογόνων είναι οι αερομεταφορές και οι πετρελαϊκές βιομηχανίες. Σε ό,τι μεν αφορά τις πρώτες, έχουν έτσι κι αλλιώς γονατίσει από την πανδημία και προσπαθούν να επιβιώσουν με πολιτικές που μάλλον μοιάζουν με ημίμετρα. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον αλλά και τις περισσότερες επιθέσεις φαίνεται να προσελκύει ο κλάδος των πετρελαϊκών.
Βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα εν τω μέσω της πανδημίας την άνοιξη με τη θεαματική πτώση των τιμών του πετρελαίου που οδήγησε σε μια πρωτοφανή εξέλιξη: τις τιμές των προθεσμιακών συμβολαίων πετρελαίου σε αρνητικό έδαφος. Πολλές μικρές αμερικανικές πετρελαϊκές έχουν ήδη οδηγηθεί στην πτώχευση αλλά οι κολοσσοί όπως οι ΒΡ, η ExxonMobil και η Shell αντέχουν και ανθίστανται. Ανθίστανται μάλιστα και στην εντεινόμενη πίεση για μείωση των επενδύσεών τους σε ορυκτά καύσιμα.
Στην αρχή της εβδομάδας δόθηκε στη δημοσιότητα έκθεση της ΒΡ στην οποία ο πετρελαϊκός κολοσσός προεξοφλούσε πως η ζήτηση για πετρέλαιο θα μειώνεται σταθερά τα επόμενα 30 χρόνια και πιθανολογούσε πως ίσως να μην επιστρέψει ποτέ στα προ της πανδημίας επίπεδα. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Μπερνάρ Λούνεϊ, θέτει ο ίδιος στόχο τη μείωση της παραγωγής υδρογονανθράκων κατά 40% μέσα στην επόμενη δεκαετία. Εφτασε μάλιστα στο σημείο να διαφημίζει ότι η ΒΡ εμπορεύεται καφέ αναφερόμενος στα καταστήματα που βρίσκονται στους σταθμούς της εταιρείας και σερβίρουν τους πελάτες της.
Ο κλάδος πιέζεται από όλες τις πλευρές για να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση και αναζητεί νέους τρόπους για να διασφαλίσει την κερδοφορία του. Οι επενδυτές ασκούν πιέσεις στις μεγαλύτερες πετρελαϊκές να αναγνωρίσουν πως η κλιματική αλλαγή θα πλήξει οικονομικά τον κλάδο τους. Τράπεζες και κυβερνήσεις ετοιμάζονται ολοταχώς να χρηματοδοτήσουν προγράμματα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η Goldman Sachs προεξοφλεί πως στο εγγύς μέλλον οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα είναι περισσότερες από εκείνες σε υδρογονάνθρακες. Από το περασμένο έτος έχει σημειωθεί, άλλωστε, μια εξέλιξη πρωτοφανής στην ιστορία: η αιολική και η ηλιακή ενέργεια αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος των νέων πηγών ενέργειας στον πλανήτη.
Για τις μεγάλες πετρελαϊκές, τα πράγματα είναι ιδιαίτερα δύσκολα. Καλούνται να επενδύσουν ιλιγγιώδη ποσά σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προκειμένου να ενταχθούν στη μετάβαση προς την πράσινη οικονομία. Αναλυτές της συμβουλευτικής του κλάδου Rystad Energy εκτιμούν πως η μετάβαση στην πράσινη οικονομία προϋποθέτει επενδύσεις ύψους 200 δισ. δολαρίων. Τον πήχυ ανεβάζει περαιτέρω η Επιτροπή Ενεργειακής Μετάβασης (ETC) , συνασπισμός 40 παραγωγών ενέργειας, βιομηχανικών ομίλων και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Προ ημερών προειδοποίησε τις ανεπτυγμένες οικονομίες πως αν θέλουν πράγματι να επιτύχουν τους φιλόδοξους στόχους τους για τη μείωση των εκπομπών καυσαερίων θα χρειαστούν επιπλέον επενδύσεις αξίας έως και δύο τρισ. δολαρίων ετησίως.
Δεν λείπουν, πάντως, και οι αναλυτές που εκτιμούν πως η κατανάλωση πετρελαίου θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα, τουλάχιστον μερικές δεκάδες εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα για αρκετές δεκαετίες. Οπως τονίζουν, ο κόσμος εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πετρέλαιο καθώς αποτελεί την πρώτη ύλη για πολλά άλλα προϊόντα. Και δεν αποκλείουν ακόμη και μια έλλειψη του «μαύρου χρυσού» μέσα στα επόμενα χρόνια ακριβώς ως συνεπακόλουθο των μειωμένων επενδύσεων του κλάδου.
Ηγετικός ρόλος
Εξαγγέλλοντας τα φιλόδοξα σχέδια της Κομισιόν να αντλήσει το 1/3 των κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης με πράσινα ομόλογα και να προωθήσει τις πράσινες επενδύσεις, η πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υπενθύμισε πως η Ευρώπη «είναι ηγετική δύναμη στην πράσινη χρηματοδότηση και η πρώτη σε εκδόσεις πράσινων ομολόγων παγκοσμίως».
Εμπόδια
Εξηγώντας σε ποια εμπόδια προσκρούει η μετάβαση στην «πράσινη» οικονομία, ο πρόεδρος του Bruegel, Γκούντραμ Βολφ, τόνισε πως «υπάρχει η σχετική τεχνολογία αλλά δεν είναι ακόμη ανταγωνιστική και αν θέλουμε να γίνει ανταγωνιστική, τότε πρέπει να επιβληθεί βαρύ κόστος στις εκπομπές καυσαερίων και αυτό θα αποτελεί εμπόδιο στην οικονομική ανάπτυξη».
Προετοιμασία
Αναφερόμενος στις κατευθυντήριες γραμμές που έδωσε η Κομισιόν, ο επίτροπος Οικονομικών, Πάολο Τζεντιλόνι, τόνισε πως «θα βοηθήσουν τα κράτη-μέλη να προετοιμάσουν τα εθνικά τους προγράμματα σύμφωνα με τους στόχους μας, ώστε η χρηματοδότηση όχι μόνον να στηρίξει την ανάκαμψη αλλά και να αποτελέσει μοχλό που θα οδηγήσει στον πραγματικό μετασχηματισμό της οικονομίας».