Οι ανεξάρτητοι ελεγκτές εξουσιοδοτούνται από τον νόμο να διενεργούν υποχρεωτικούς ελέγχους στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις των εταιρειών δημοσίου συμφέροντος, για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού. Η έννοια του δημοσίου συμφέροντος στον υποχρεωτικό έλεγχο σημαίνει ότι ένα ευρύ σύνολο ανθρώπων και θεσμών βασίζεται στην ποιότητα του έργου του ανεξάρτητου ελεγκτή. Η καλή ποιότητα του ελέγχου συμβάλλει στην ομαλή λειτουργία των αγορών, βελτιώνοντας την ακεραιότητα και την αξιοπιστία των οικονομικών καταστάσεων.
Σημαντικές αλλαγές έχουν νομοθετηθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και διεθνώς, αποσκοπώντας στη βελτίωση της ποιότητας των ελέγχων.
Ωστόσο, οι χρήστες των οικονομικών καταστάσεων εκφράζουν τον προβληματισμό τους για τα αργά αντανακλαστικά του ελεγκτικού επαγγέλματος στην ανάγκη εξέλιξης και προσαρμογής στις αυξανόμενες και διαφοροποιημένες, ανάγκες τους. Οι προβληματισμοί ενισχύονται από περιστατικά όπου η ποιότητα των ελέγχων υπήρξε σημαντικά χαμηλότερη των προσδοκιών, συντελώντας σε ορισμένες περιπτώσεις στην αδυναμία έγκαιρου εντοπισμού σημαντικής απάτης.
Αν και περιορισμένου αριθμού, οι αστοχίες επισκιάζουν το σύνολο των επιτυχημένων ελέγχων κατά τους οποίους συχνά εντοπίζονται περιστατικά απάτης που όμως δεν δημοσιοποιούνται. Ενα περιστατικό αστοχίας στον εντοπισμό απάτης αρκεί για να πλήξει την αξιοπιστία του ελεγκτή και να κλονίσει την εμπιστοσύνη της αγοράς.
Η πρόσφατη αποκάλυψη της απάτης στην εταιρεία Wirecard με τη συνεπακόλουθη ταχεία κατάρρευσή της, καθιστά επιτακτική την ανάγκη αναθεώρησης του τρόπου διενέργειας των υποχρεωτικών ελέγχων, ώστε να συνεχίσουν να είναι χρήσιμοι και σχετικοί με τις ανάγκες των αγορών. Το διεθνές ελεγκτικό πρότυπο ISA 240 που προσδιορίζει τις «ευθύνες των ελεγκτών στις περιπτώσεις απάτης στον έλεγχο οικονομικών καταστάσεων», αναφέρει ότι οι ελεγκτές είναι υπεύθυνοι για τη λήψη εύλογης διασφάλισης ότι οι οικονομικές καταστάσεις είναι απαλλαγμένες από ουσιώδη ανακρίβεια, είτε λόγω απάτης είτε λόγω λάθους. Η απάτη μπορεί να οφείλεται σε παραποίηση οικονομικών στοιχείων ή και σε υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων. Ο ελεγκτής οφείλει να επιδεικνύει επαγγελματικό σκεπτικισμό, να σκέφτεται και να ενεργεί δημιουργικά για τον εντοπισμό περιστατικών απάτης, διακρίνοντας ενέργειες που έχουν υλοποιηθεί για την απόκρυψή της. Παράδειγμα αποτελεί η σύμπραξη αρκετών προσώπων για απόκρυψη στοιχείων, η πλαστογράφηση εγγράφων, η μη προσκόμιση εγγράφων, δεδομένων ή πληροφοριών, καθώς και η δημιουργία πολύπλοκης επιχειρησιακής δομής με στόχο την παραπλάνηση του ελεγκτή.
Πρόσφατα, ο πρόεδρος της PwC, Bob Moritz, δεσμεύθηκε για την εκ νέου και εις βάθος αξιολόγηση του τρόπου έγκαιρου εντοπισμού περιστατικών απάτης. Προς αυτό, σημαντικό ρόλο έχει η δημιουργία κουλτούρας όπου ο ελεγκτής έχει την υποχρέωση και την ικανότητα να «θέτει υπό αμφισβήτηση» τα στοιχεία που λαμβάνει κατά τη διάρκεια ενός ελέγχου και να αφιερώνει τον απαραίτητο χρόνο για την κριτική αξιολόγησή τους ως προς την αυθεντικότητα, την ορθότητα και την επάρκεια. Αυτό προϋποθέτει την άριστη κατανόηση του επιχειρηματικού μοντέλου και τρόπου λειτουργίας της ελεγχόμενης εταιρείας, καθώς και των κινδύνων απάτης. Η ικανότητα του ελεγκτή να συνδυάζει πληροφορίες από διάφορες πηγές και να εντοπίζει παρατυπίες στα νούμερα ή στις συναλλαγές, αποτελεί προϋπόθεση για τον έγκαιρο εντοπισμό περιπτώσεων σημαντικής απάτης. Η τεχνολογία λειτουργεί πλέον ενισχυτικά, δίνοντας τη δυνατότητα ελέγχου του συνόλου των καταγεγραμμένων συναλλαγών και τον εντοπισμό σημείων προς περαιτέρω διερεύνηση.
Η εποπτική πίεση που ασκήθηκε τα προηγούμενα χρόνια για αναβάθμιση της ποιότητας των ελέγχων επικεντρώθηκε στη βελτίωση της τεκμηρίωσης των εκτελούμενων διαδικασιών, η οποία είναι απαραίτητη αλλά τείνει να μετατοπίζει την προσοχή του ελεγκτή στον τύπο και όχι στην ουσία.
Είναι σημαντικό, οι ανεξάρτητοι ελεγκτές να μπορέσουν να διαχειριστούν επιτυχώς την πιεστική υποχρέωση για λεπτομερή τεκμηρίωση και ταυτόχρονα να παραμείνουν χρήσιμοι με την ουσιαστική αναβάθμιση της ποιότητας του ελεγκτικού τους έργου.
* O κ. Αντώνης Αντωνιάδης είναι Partner στο τμήμα παροχής ελεγκτικών και λοιπών υπηρεσιών διασφάλισης της PwC Ελλάδας.