Το νομοσχέδιο σχετικά με τη ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους και την παροχή δεύτερης ευκαιρίας επιχειρεί την ενσωμάτωση όλων των διαδικασιών που αποσκοπούν είτε στην πρόληψη και αποφυγή της αφερεγγυότητας είτε στην αντιμετώπισή της, σε ένα ενιαίο νομοθετικό πλαίσιο. Μεταξύ άλλων, προβλέπονται στο ίδιο νομοθετικό έργο διατάξεις για τον εξωδικαστικό μηχανισμό, για την προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης, για την πτώχευση και για τους ευάλωτους οφειλέτες.
Η προσπάθεια αυτή, η οποία εισάγει νέες ρυθμίσεις και διαδικασίες, με πρώτη την ικανότητα πτώχευσης όλων των φυσικών προσώπων, εμπεριέχει ορισμένες διατάξεις που χαρακτηρίζονται με θετικό πρόσημο, παράλληλα όμως δημιουργεί έντονους προβληματισμούς.
Ειδικότερα, από τον τίτλο ακόμη του νομοσχεδίου, παρατηρείται ότι σκοπός αυτού είναι η δημιουργία ενός νομοθετικού μηχανισμού, ο οποίος θα παρέχει, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, μια δεύτερη ευκαιρία σε οφειλέτες που κηρύχθηκαν σε κατάσταση πτώχευσης, μετά την πάροδο ορισμένου χρονικού διαστήματος. Με μια πρώτη ανάγνωση, αυτό συμπλέει με τις επικρατούσες οικονομικές συνθήκες της χώρας μας, αλλά και με τον βασικό σκοπό της έννοιας της πτώχευσης, που δεν είναι άλλος από τη συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του φτωχού, μέσα από τη διαδικασία της ρευστοποίησης των περιουσιακών του στοιχείων. Η έννοια της πτώχευσης πρέπει, επιτέλους, να απενοχοποιηθεί στην Ελλάδα, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες διεθνώς, και ο φτωχός οφειλέτης πρέπει να μπορεί να επανενταχθεί οικονομικά και κοινωνικά, χωρίς το βάρος οφειλών στις οποίες αδυνατεί να αντεπεξέλθει και χωρίς να στιγματίζεται ως «πτωχευμένος».
Υπό αυτό το πρίσμα, το νομοσχέδιο ορθώς επιχειρεί να εξασφαλίσει μέσα από συγκεκριμένες διατάξεις, κυρίως αυτές που προβλέπουν την απαλλαγή του οφειλέτη – φυσικού προσώπου (άρθρα 192 επ.), τη χορήγηση δεύτερης ευκαιρίας. Προβλέπεται λοιπόν ότι μετά το πέρας τριών ετών από την κήρυξη του οφειλέτη σε κατάσταση πτώχευσης, ο τελευταίος απαλλάσσεται πλήρως από κάθε οφειλή προς τους πτωχευτικούς πιστωτές, ανεξαρτήτως του εάν αυτοί έχουν αναγγελθεί ή όχι. Μάλιστα, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ο οφειλέτης απαλλάσσεται από κάθε οφειλή μετά την πάροδο μόλις ενός έτους από την κήρυξη της πτώχευσης.
Περαιτέρω όμως, προβλέπεται η δυνατότητα άσκησης προσφυγής κατά της απαλλαγής του οφειλέτη, για το παραδεκτό της οποίας ο προσφεύγων μπορεί να επικαλεστεί, μεταξύ άλλων, ότι εκκρεμεί εις βάρος του οφειλέτη ποινική δίωξη ή ότι έχει καταδικαστεί για σειρά αδικημάτων, ένα εξ αυτών και η φοροδιαφυγή.
Η πρόβλεψη αυτή δημιουργεί έντονους προβληματισμούς, δοθέντος ότι ένα σημαντικό ποσοστό των οφειλετών είτε έχει καταδικαστεί για το αδίκημα της φοροδιαφυγής, όπως αυτό προβλέπεται στο άρθρο 66 του ν. 4174/2013, είτε εκκρεμεί ποινική δίωξη εις βάρος του για το αδίκημα αυτό. Αυτοί όλοι οι οφειλέτες, οι οποίοι μπορεί να μην απέδωσαν τον φόρο προστιθέμενης αξίας ή άλλους φόρους προς το ελληνικό Δημόσιο, λόγω πραγματικής οικονομικής αδυναμίας, που οφείλεται στη ζοφερή οικονομική κατάσταση των τελευταίων ετών στη χώρα μας και όχι στην αληθή πρόθεσή τους να βλάψουν τα συμφέροντα του Δημοσίου, πλην όμως καταδικάστηκαν ή διώκονται για φοροδιαφυγή, αποκλείονται από την απαλλαγή, κατόπιν αποδοχής της σχετικής προσφυγής.
Συνεπώς, διαπιστώνεται ότι ναι μεν προβλέπεται απαλλαγή των οφειλετών, αλλά οι προϋποθέσεις οι οποίες τίθενται είναι πάρα πολύ αυστηρές και αφήνουν εκτός πλαισίου τη συντριπτική πλειονότητα των οφειλετών.
Αυστηρό πλαίσιο παρατηρείται ότι τίθεται και για την απαλλαγή των εκπροσώπων νομικών προσώπων, αφού προβλέπεται ότι απαλλάσσονται μόνο για τα χρέη εκείνα που δημιουργήθηκαν εντός της ύποπτης περιόδου ή και εντός δώδεκα μηνών που προηγήθηκαν αυτής. Και πάλι εδώ η απαλλαγή που δίδεται είναι για εξαιρετικά περιορισμένες οφειλές, οι οποίες πάντως δεν ήταν εκείνες που οδήγησαν το νομικό πρόσωπο στην πτώχευση. Μια εταιρεία πτωχεύει λόγω της ύπαρξης σωρευμένων υποχρεώσεων πολλών ετών, για τα οποία δεν προβλέπεται καμία απαλλαγή.
Δοθέντων τούτων, κρίνεται αναγκαία η επανεξέταση και τροποποίηση των σχετικών με τις απαλλαγές διατάξεων, ώστε να διευρυνθούν τα πεδία εφαρμογής τους, με παράλληλη πρόβλεψη μηχανισμών, ικανών να ελέγχουν ή να προλαμβάνουν τυχόν καταστρατήγηση από συγκεκριμένους κακοπληρωτές. Τότε μόνο θα μπορεί να γίνει λόγος για χορήγηση μιας πραγματικής δεύτερης ευκαιρίας, η οποία θα ωφελήσει όχι μόνο τον φτωχό, αλλά το κοινωνικό σύνολο και την οικονομία της χώρας.
Περαιτέρω, στο νομοσχέδιο προβλέπονται διατάξεις για τους ευάλωτους οφειλέτες, δηλαδή για εκείνους που πληρούν συγκεκριμένα εισοδηματικά και περιουσιακά στοιχεία, όπως αυτά εξειδικεύονται με το άρθρο 3 ν. 4472/2017.
Ειδικότερα, προβλέπεται ότι οι οφειλέτες αυτοί μπορούν να μεταβιβάσουν την πρώτη κατοικία τους στον ονομαζόμενο Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης, να τη μισθώσουν από αυτόν για δώδεκα χρόνια, έχοντας το δικαίωμα να επαναγοράσουν την κατοικία τους καταβάλλοντας πλέον των μισθωμάτων και τίμημα επαναγοράς, το οποίο θα ισούται με την εμπορική αξία του ακινήτου σε εκείνον τον χρόνο. Πέραν των πολλών ζητημάτων που εγείρονται, όπως είναι για παράδειγμα η πρόβλεψη ενός ιδιωτικού και όχι ενός δημόσιου τέτοιου φορέα, οι εξοντωτικές προϋποθέσεις επαναγοράς (καταβολή τόσο μισθωμάτων 12ετίας όσο και τιμήματος επαναγοράς στο σύνολο της εμπορικής αξίας του ακινήτου) και οι αυστηροί όροι που τίθενται για την καταγγελία της μίσθωσης (αρκεί υπερημερία μόλις 3 μισθωμάτων), εγείρεται το εξής μείζον ζήτημα:
Οι διατάξεις αυτές (οι οποίες δεν μπορούν επ’ ουδενί να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι προστατεύεται η πρώτη κατοικία, αλλά ίσως μόνον ότι εμποδίζεται η έξωση) έχουν εξαιρετικά μικρό πεδίο εφαρμογής, καθώς ισχύουν μόνο για φυσικά πρόσωπα τα οποία δεν ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα και έχουν εξαιρετικά χαμηλά ετήσια εισοδήματα και περιουσιακά στοιχεία (μόλις 7.000 ευρώ ετήσιο εισόδημα για μονοπρόσωπο νοικοκυριό και συνολική αξία της ακίνητης περιουσίας του νοικοκυριού που δεν ξεπερνά τις 120.000). Για όλους τους υπόλοιπους οφειλέτες, οι οποίοι δεν μπορούν να υπαχθούν στην κατηγορία των «ευάλωτων», αντεπεξέρχονται όμως πολύ δύσκολα στις καθημερινές τρέχουσες ανάγκες της οικογένειάς τους, δεν προβλέπεται καμία απολύτως δυνατότητα όχι να προστατεύσουν την κατοικία τους, αλλά ούτε καν να εμποδίσουν την έξωσή τους από αυτήν.
Επιπλέον, εισάγονται και ορισμένες εντελώς νέες ρυθμίσεις, όπως είναι οι πτωχεύσεις μικρού αντικειμένου καθώς και ο επανακαθορισμός του σκοπού της πτώχευσης (αποσκοπεί και στην επιστροφή παραγωγικών μέσων σε δυνητικά παραγωγικές χρήσεις), οι οποίες κρίνονται θετικά, ενώ παράλληλα εισάγονται εργαλεία έγκαιρης προειδοποίησης, στα οποία περιλαμβάνονται ηλεκτρονικοί μηχανισμοί ειδοποίησης του οφειλέτη και συμβουλευτικές υπηρεσίες παρεχόμενες από τα κέντρα εξυπηρέτησης δανειοληπτών και από Επαγγελματικά Επιμελητήρια και φορείς, διάταξη που αποτελεί μια καινοτόμα ρύθμιση, που ενδέχεται να προλάβει αρκετές περιπτώσεις αφερεγγυότητας φυσικών και νομικών προσώπων.
Καταλήγοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το νομοσχέδιο επιχειρεί μια ενιαία ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους, με διατάξεις που από τη μία αλλάζουν σημαντικά τα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας, καθώς και την πτώχευση, επιταχύνοντας τις σχετικές διαδικασίες και εισάγοντας καινοτόμους ρυθμίσεις, από την άλλη όμως επιχειρεί την απαλλαγή των φυσικών προσώπων και των επιχειρηματιών, μέσω όμως διατάξεων, που αφήνουν εκτός πεδίου εφαρμογής τους περισσότερους οφειλέτες, ενώ καταστρατηγεί κάθε έννοια προστασίας επί της πρώτης κατοικίας, επινοώντας ανεπαρκείς νομικές διαδικασίες.
Εξ αυτών των λόγων, είναι αναγκαίο να ληφθούν υπ’ όψιν από την αρμόδια επιτροπή της Βουλής οι παρεμβάσεις όλων των φορέων επί του νομοσχεδίου και να γίνουν οι απαραίτητες τροποποιήσεις για να μπορούμε να κάνουμε λόγο για ένα νομοθετικό έργο το οποίο ρυθμίζει αποτελεσματικά το ιδιωτικό χρέος, προασπίζει τα συμφέροντα των πραγματικά ευάλωτων συμπολιτών μας και δίνει μια αληθινή δεύτερη ευκαιρία κοινωνικής και οικονομικής επανένταξης στους φτωχούς οφειλέτες.
* Ο κ. Σεραφείμ Σωτηριάδης είναι δικηγόρος Αθηνών.