Λιγότερο φόρο θα πληρώσουν οι φορολογούμενοι που θα λάβουν μερίσματα που διανέμονται με απόφαση εντός του 2020 σε σχέση με το 2021. Με την πολυαναμενόμενη τροπολογία για την απαλλαγή από την ειδική εισφορά αλληλεγγύης, που βρίσκεται υπό ψήφιση, δίνεται ένα κίνητρο στις επιχειρήσεις οι οποίες εμφάνισαν κέρδη ή έχουν κέρδη εις νέον που δεν έχουν ακόμη διανεμηθεί να προβούν τώρα με απόφαση σε διανομή. Το κίνητρο γίνεται εντονότερο δεδομένου ότι η απαλλαγή δεν θα ισχύσει για κέρδη που θα διανεμηθούν εντός του 2021. Σημειωτέον ότι ο συντελεστής της ειδικής εισφοράς έρχεται να προστεθεί στον φόρο εισοδήματος 5% και για εισοδήματα άνω των 220.000 ευρώ είναι 10%. Ακόμη και αν έχουν ήδη εγκριθεί οι οικονομικές καταστάσεις του 2019 με απόφαση τακτικής γενικής συνέλευσης, μπορεί να τροποποιηθεί αυτή και να αποφασισθεί τώρα να διανεμηθούν μερίσματα προς τους μετόχους εντός του 2020. Η δυνατότητα αυτή δεν υπήρχε υπό το προϊσχύσαν καθεστώς πριν από τον νέο νόμο για τις ανώνυμες εταιρείες.
Η μεταγενέστερη διόρθωση του τιμήματος αγοραπωλησίας ακινήτου με την υπογραφή συμβολαιογραφικής πράξης κατόπιν έναρξης του φορολογικού ελέγχου έχει κριθεί ότι, υπό προϋποθέσεις, ενδέχεται να αποτελεί τεχνητή διευθέτηση. Σύμφωνα με τον νόμο, τεκμαίρεται ότι το κέρδος από την άσκηση επιχείρησης αγοραπωλησίας ακινήτων αποτελεί η διαφορά ανάμεσα στην αντικειμενική αξία πώλησης του ακινήτου και στην αξία που αυτό είχε κατά τον χρόνο αγοράς. Ωστόσο, το ανωτέρω τεκμήριο μπορεί να ανατραπεί με την προσκόμιση δικαιολογητικών από τα οποία αποδεικνύεται το πραγματικό τίμημα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο φορολογούμενος, μετά την έναρξη του φορολογικού ελέγχου και το πέρας πολλών ετών από τη διενέργεια της συναλλαγής, προέβη σε αρκετά μεγάλη αύξηση του αρχικού τιμήματος με την υπογραφή διορθωτικής συμβολαιογραφικής πράξης. Το Διοικητικό Εφετείο, κατόπιν εκτίμησης των πραγματικών περιστατικών και συνυπολογίζοντας το ύψος του οφειλόμενου φόρου πριν και μετά τη διευθέτηση καθώς και το γεγονός ότι δεν έλαβε χώρα παράλληλη τροποποίηση της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος, έκρινε ότι η διόρθωση του αρχικού συμβολαίου δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά ότι συνιστά μεθόδευση μέσω της οποίας επιχειρείται η διαμόρφωση μιας επίπλαστης κατάστασης, ώστε να αποτραπεί ο καταλογισμός του φόρου εισοδήματος που αναλογεί στην περίπτωση άσκησης επιχείρησης αγοραπωλησίας ακινήτων, ο οποίος είναι σαφώς μεγαλύτερος από τον φόρο μεταβίβασης ακινήτων που θα οφειλόταν λόγω της διόρθωσης του τιμήματος. Τη θέση αυτή αποδέχθηκε το ΣτΕ καθώς απέρριψε την αίτηση ακύρωσης της απόφασης του Διοικητικού Εφετείου που υποβλήθηκε από τον φορολογούμενο (ΣτΕ 2607/2018).
Η ωφέλεια που προκύπτει για την επιχείρηση δεν συνιστά εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα σε περίπτωση διαγραφής υποχρεώσεων στο πλαίσιο της προπτωχευτικής διαδικασίας εξυγίανσης των άρθρων 99 επ. του πτωχευτικού κώδικα. Ειδικότερα, σύμφωνα με την πρόσφατη εγκύκλιο 2164/2020, έγινε δεκτό ότι το ποσό το οποίο ωφελείται η επιχείρηση από τη διαγραφή υποχρεώσεων δεν αποτελεί φορολογητέο εισόδημα κατά τον χρόνο της διαγραφής και θα πρέπει να εμφανίζεται σε ειδικό αποθεματικό. Η φορολογική διοίκηση έλαβε υπόψη τις επίμαχες διατάξεις του κώδικα φορολογίας εισοδήματος καθώς και την με αριθμ. 168/2007 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, όπου ορίζεται ότι χαρακτηριστικό γνώρισμα της έννοιας του φορολογητέου εισοδήματος αποτελεί το «κέρδος». Δεδομένου ότι η εν λόγω προπτωχευτική διαδικασία έχει στόχο την εξυγίανση των επιχειρήσεων και όχι την επίτευξη κέρδους, το ποσό της ωφέλειας δεν αποτελεί φορολογητέο εισόδημα ενώ γίνεται δεκτό ότι σε περίπτωση διανομής ή κεφαλαιοποίησής του ειδικού αποθεματικού που σχηματίζεται, το ποσό που διανέμεται ή κεφαλαιοποιείται επίσης δεν υπόκειται σε φόρο εισοδήματος. Διευκρινίζεται ότι τα παραπάνω έχουν εφαρμογή και στην περίπτωση που η επιχείρηση τηρεί απλογραφικά βιβλία, όπου το ποσό της ωφέλειας που προκύπτει παρακολουθείται εξωλογιστικά (Ε. 2164/2020).
Η καταβολή μερίσματος σε είδος αποτελεί καινοτομία του νέου νόμου ανωνύμων εταιρειών. Γενική προϋπόθεση είναι η υπαγωγή της εταιρείας σε υποχρεωτικό ή προαιρετικό έλεγχο από ορκωτό ελεγκτή ή ελεγκτική εταιρεία. Σε κάθε περίπτωση διανομής κερδών σε είδος, απαιτείται αποτίμηση των διανεμόμενων στοιχείων, από δύο ανεξάρτητους ορκωτούς ελεγκτές ή ελεγκτική εταιρεία. Η αποτίμηση είναι κατ’ αρχήν απαραίτητη, ούτως ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος απόκτησης από τους μετόχους περιουσιακών στοιχείων αξίας μεγαλύτερης από το μέρισμα που δικαιούνται. Γίνεται δεκτό ότι θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η αγοραία και όχι η λογιστική αξία με την οποία εμφανίζεται το περιουσιακό στοιχείο στα λογιστικά βιβλία. Σε αντίθετη περίπτωση θα επρόκειτο για διανομή αφανών αποθεματικών, κατά παράβαση των διατάξεων για την προστασία του κεφαλαίου.
Πηγή: Grant Thornton