«Είμαστε σκλάβοι του νόμου για να μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι»*

«Είμαστε σκλάβοι του νόμου για να μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι»*

3' 5" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ξεκινώντας το 2021, και με ορατή την ελπίδα της «μετά COVID εποχής», η άποψη ότι ο κόσμος δεν θα είναι πια ο ίδιος φαντάζει κοινότοπη. Η πανδημία καθιέρωσε τάσεις που κυοφορούνταν –αλλά δεν ήταν απαραίτητα κυρίαρχες– όπως:

• Τηλεργασία, πέρα από τεχνική δυνατότητα ως ουσιαστική αλλαγή της καθημερινότητας εκατομμυρίων εργαζομένων.

• Διεύρυνση των ηλεκτρονικών συναλλαγών.

• Ανάδειξη της κλιματικής αλλαγής ως βασικής προτεραιότητας.

• Ιλιγγιώδης οικονομική δύναμη αλλά και αυξημένη πολιτική και κοινωνική επιρροή των γιγάντων της τεχνολογίας.

• Διεύρυνση της ανισότητας και της ασύμμετρης πρόσβασης σε ευκαιρίες μεταξύ χωρών, επαγγελμάτων, κοινωνικών τάξεων.

• Αυξημένη παρεμβατικότητα του κράτους στην οικονομία, συνοδευόμενη από γενναία πακέτα στήριξης.

• Πόλωση μεταξύ κρατών και ξεχωριστών κοινωνικών ομάδων.

Μέσα στο κλίμα αυτό, παγκοσμίως, οι επιχειρήσεις αφενός επικεντρώνονται στη βιωσιμότητά τους εν μέσω της πανδημίας και των προαναφερόμενων τάσεων, αφετέρου καλούνται να ανασχεδιάσουν την επόμενη μέρα αξιοποιώντας τις αναδυόμενες πολυποίκιλες ευκαιρίες.

Παράλληλα, οι κυβερνήσεις, με τον αναβαθμισμένο ρόλο που επιτάσσουν οι συνθήκες της πανδημίας και τα πακέτα οικονομικής στήριξης, καλούνται να διαχειριστούν μια αυξημένη, συγκριτικά με τις τελευταίες δεκαετίες, επιρροή και εξουσία. Δεν συμμερίζομαι τις ανησυχίες για κίνδυνο –στο πλαίσιο απαγορεύσεων λόγω πανδημίας– να «γλιστρήσουμε» σε απολυταρχικές καταστάσεις και οι περιορισμοί βασικών ελευθεριών να αποκτήσουν λιγότερο «έκτακτο» χαρακτήρα. Ωστόσο, στο ολοένα και πιο πολωμένο κοινωνικό περιβάλλον που δημιουργούν η ασυμμετρία ευκαιριών και οι επιπτώσεις της πανδημίας, οι κυβερνήσεις νιώθουν μια αυξημένη πίεση να δράσουν γρήγορα και αποτελεσματικά (το δίκαια έρχεται σε δεύτερη μοίρα), και θα μπουν στον πειρασμό να παρακάμψουν ή να «τεντώσουν» τους ισχύοντες κανόνες δικαίου στη λογική «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Να ακολουθήσουν το παράδειγμα όπου μια ισχυρότερη κεντρική εξουσία μπορεί να επιδεικνύει επιτυχίες σε ζηλευτούς στόχους (όπως το παράδειγμα της εκ των υστέρων αντιμετώπισης της πανδημίας στην Κίνα ή η διακήρυξη της ίδιας χώρας για εξάλειψη της φτώχειας μέσα στο 2020). Ζητήματα όπως η ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (που επανήλθαν έντονα με αμφιλεγόμενο μπλοκ από το Twitter του προέδρου των ΗΠΑ), η χαλιναγώγηση της οικονομικής δύναμης των τεχνολογικών κολοσσών (δεν αποκλείω ότι οι εποπτικές αρχές της Δύσης βλέπουν με κάποιο φθόνο την ευκολία με την οποία οι κινεζικές αρχές επεμβαίνουν δραστικά έναντι του διπτύχου Ant – Alibaba), ο έλεγχος ή/και η φορολόγηση του πλούτου που συσσωρεύεται σε υπερεθνικά κεφάλαια και η προστασία κοινωνικών ομάδων που ολοένα και περισσότερο βρίσκονται στο περιθώριο, δεν αντιμετωπίζονται βάσει κανόνων του χθες.

Σε κοινωνίες με ισχυρά θεσμικά αντίβαρα και ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, τα περιθώρια αυθαίρετων παρεμβάσεων που δεν σέβονται το υφιστάμενο δίκαιο είναι στενά: ακόμα και στην Ελλάδα της υπερδεκαετούς σοβαρής οικονομικής κρίσης που επέφερε κρίση θεσμών και εμπιστοσύνης, είδαμε σε αρκετές περιπτώσεις το Συμβούλιο της Επικρατείας να βάζει φρένο σε κυβερνητικές επιλογές που επικαλούνταν (και πιθανώς υπηρετούσαν) εύλογους σκοπούς, όπως για παράδειγμα η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και η αύξηση των εσόδων του κράτους εν μέσω κρίσης. Αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει το παράδειγμα όπου μια πολιτικά φορτισμένη και πολυδιαφημισμένη «επίθεση» της Κομισιόν στους αμερικανικούς τεχνολογικούς κολοσσούς (επιβολή φόρων 13 δισ. ευρώ στην Apple με την πολύ πρωτότυπη νομικά επίκληση κανόνων για κρατικές ενισχύσεις) κατέπεσε –με πολύ μικρότερο θόρυβο πολιτικά– στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ακριβώς γιατί δεν ήταν νομικά «δεμένη».

Ο νέος ρόλος της πολιτικής σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι να ηγηθεί στη στάθμιση των εύλογων (και συχνά αντικρουόμενων) αναγκών κάθε κοινωνικής ομάδας, να βρει την ισορροπία ανάμεσα στην τεχνολογική πρόοδο και την ανάγκη προστασίας εκείνων που πλήττονται από αυτήν. Πρώτα να θεσπίσει ένα «νέο δίκαιο», ώστε μετά να ακολουθήσει η επιβολή του. Οχι το αντίθετο.

Σε όσους λοιπόν μπαίνουν στον πειρασμό να επικαλεστούν τον Κικέρωνα ότι υπέρτατος νόμος είναι η ευημερία του λαού («salus populi extrema lex»), την απάντηση την έδωσε ο ίδιος με το γνωμικό του τίτλου.

* «Legum servi sumus ut liberi esse possimus».
** Ο κ. Βασίλης Βύζας είναι δικηγόρος, Partner PwC Ελλάδος.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή