Συγκέντρωση του λιανεμπορίου σε δύο επίπεδα, τόσο με βάση το μέγεθος της επιχείρησης όσο κυρίως με βάση τα είδη τα οποία πουλάει, επέφερε η πανδημία τον πρώτο χρόνο της ζωής μας με αυτήν. Η όξυνση των ανισοτήτων ανάμεσα στους διάφορους κλάδους του λιανεμπορίου είναι ακριβώς και το στοιχείο που διαφοροποιεί την περίοδο αυτή σε σύγκριση με άλλες περιόδους της οικονομίας – ακόμη και σε σύγκριση με αυτή της πρόσφατης δεκαετούς χρηματοοικονομικής κρίσης.
Και μπορεί ο κλάδος των σούπερ μάρκετ να είχε ξεκινήσει από τα προηγούμενα χρόνια να μετατρέπεται σε βασικό προορισμό για την αγορά τροφίμων, όμως η πανδημία όχι μόνο επιτάχυνε αυτή τη μετατροπή, αλλά στην πραγματικότητα κατέστησε το σούπερ μάρκετ σχεδόν μοναδικό προορισμό για τις αγορές των καταναλωτών, εξέλιξη που περιορίστηκε μόνο με ρυθμιστικές αποφάσεις του κράτους, όπως είναι για παράδειγμα η απαγόρευση διάθεσης διαρκών καταναλωτικών αγαθών για όσο διάστημα το υπόλοιπο λιανεμπόριο τελεί υπό καθεστώς αναστολής λειτουργίας.
Από τα αναλυτικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το σύνολο της περυσινής χρονιάς προκύπτει ότι ο κλάδος «Λιανικό εμπόριο σε μη ειδικευμένα καταστήματα που πωλούν κυρίως τρόφιμα, ποτά ή καπνό», ο οποίος στην ουσία είναι τα σούπερ μάρκετ, είχε το 2020 τζίρο 14,9 δισ. ευρώ έναντι 14,19 δισ. ευρώ το 2019, «μάζεψε» δηλαδή την περασμένη χρονιά περίπου 800 εκατ. ευρώ περισσότερα σε σύγκριση με το 2019.
Αυτά τα 800 εκατ. ευρώ προέκυψαν για τέσσερις λόγους: α) Λόγω της υπερβολικής αποθεματοποίησης προϊόντων στην οποία προχώρησαν πολλοί καταναλωτές στις αρχές της πανδημίας στην Ελλάδα – όλοι θυμόμαστε τις σκηνές συνωστισμού και ξέχειλων καροτσιών πριν από ένα χρόνο. β) Λόγω του γεγονότος ότι τα άλλα καταστήματα του λιανεμπορίου έκλεισαν, οπότε, ειδικά στο πρώτο lockdown, όταν δεν είχε απαγορευτεί η διάθεση των διαρκών καταναλωτικών αγαθών, οι καταναλωτές αγόραζαν και άλλα προϊόντα (ρούχα, ηλεκτρικές συσκευές, παιχνίδια κ.ά.) από το σούπερ μάρκετ. γ) Με κλειστή για μεγάλο χρονικό διάστημα την εστίαση, καθώς και άλλους χώρους διασκέδασης και ψυχαγωγίας, αυξάνονται οι αγορές υλικών για μαγειρική στο σπίτι, οι αγορές αλκοολούχων ποτών αλλά και σνακ, καθώς αυξήθηκε η τηλεθέαση. δ) Λόγω του περιορισμού των μετακινήσεων ή του φόβου για τον συγχρωτισμό με άλλους, πολλοί καταναλωτές επέλεξαν το σούπερ μάρκετ για να προμηθευτούν και τα φρέσκα τρόφιμα αντί να απευθυνθούν στα ειδικευμένα καταστήματα (ιχθυοπωλεία, κρεοπωλεία, αρτοποιεία κ.ά.) που επίσης λειτουργούν κανονικά. Ετσι, πέρα από την αύξηση του κύκλου εργασιών κατά περίπου 800 εκατ. ευρώ μέσα στο 2020 σε σύγκριση με το 2019, αυξήθηκε και το μερίδιο του σούπερ μάρκετ στον συνολικό τζίρο του λιανεμπορίου, σε 31,6% το 2020, από 27,4% το 2019.
Μεγάλες απώλειες
Το ισχυρότερο πλήγμα, με βάση τις απώλειες σε απόλυτους αριθμούς αλλά και με βάση τη σημασία που έχουν στην οικονομική δραστηριότητα στη χώρα λόγω του μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων και απασχολουμένων σε αυτούς, δέχθηκαν ο κλάδος της ένδυσης με μείωση τζίρου 36,6% και απώλεια περίπου 1 δισεκατομμυρίου ευρώ το 2020, ο κλάδος της υπόδησης με μείωση τζίρου 34,9% και απώλεια περίπου 170 εκατ. ευρώ, ο κλάδος κοσμημάτων – ρολογιών με μείωση τζίρου 46,8% και απώλεια περίπου 200 εκατ. ευρώ. Απώλειες 10,9% ή περίπου 140 εκατ. ευρώ είχε και ο κλάδος των ηλεκτρικών οικιακών συσκευών. Από την άλλη, τα στοιχεία της εταιρείας ερευνών αγοράς Nielsen έδειξαν ότι οι πωλήσεις των λεγόμενων ειδών bazaar (ρούχα, παπούτσια, συσκευές, παιχνίδια κ.ά.) στα σούπερ μάρκετ αυξήθηκαν το 2020 κατά 10,7% σε σύγκριση με το 2019.
Συνοικιακά καταστήματα
Η πανδημία λειτούργησε όμως ως επιταχυντής και για την απόσπαση σημαντικού μεριδίου από τα σούπερ μάρκετ έναντι των εξειδικευμένων καταστημάτων στην κατηγορία των λεγόμενων «φρέσκων προϊόντων». Ετσι, αν και τα αρτοποιεία, τα ιχθυοπωλεία, τα κρεοπωλεία, τα οπωροπωλεία παρέμειναν ανοιχτά, είχαν απώλειες τζίρου το 2020 ή στην καλύτερη περίπτωση πολύ μικρή αύξηση. Ειδικότερα, τα αρτοποιεία – ζαχαροπλαστεία είδαν τον τζίρο τους να μειώνεται το 2020 κατά 17,1% σε σύγκριση με το 2019 και να διαμορφώνεται το 2020 σε 470,1 εκατ. ευρώ, από 567,14 εκατ. ευρώ το 2019. Στα ιχθυοπωλεία η μείωση του τζίρου ήταν 7,8% και αυτός διαμορφώθηκε σε 171,8 εκατ. ευρώ το 2020, από 186,3 εκατ. ευρώ το 2019. Σχεδόν στα ίδια επίπεδα παρέμεινε ο τζίρος των κρεοπωλείων (αύξηση μόλις κατά 0,3%), ενώ ελαφρώς αυξημένος ήταν ο τζίρος των οπωροπωλείων, κατά 1,5%, στα 358,47 εκατ. ευρώ έναντι 353,25 εκατ. ευρώ το 2019. Τα στοιχεία της Νielsen και σε αυτή την περίπτωση έδειξαν ότι οι πωλήσεις των φρέσκων/χύμα προϊόντων στα σούπερ μάρκετ αυξήθηκαν το 2020 σε σύγκριση με το 2019 κατά 7,2%. Μάλιστα, ακόμη και οι διαδικτυακές πωλήσεις των φρέσκων προϊόντων αυξήθηκαν το 2020, κατά 446% σε σύγκριση με το 2019, σύμφωνα με τα στοιχεία της Convert Group. Στους μεγάλους χαμένους της πανδημίας είναι και ο κλάδος των καταστημάτων πώλησης καλλυντικών, τα οποία έχασαν μέσα στο 2020 περίπου 360 εκατ. ευρώ, με «διαρροές» να υπάρχουν τόσο προς τα σούπερ μάρκετ όσο κυρίως προς τα φαρμακεία.