Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει ήδη δεσμεύσει 265 δισ. ευρώ από το σύνολο του Ταμείου Ανάκαμψης για την πράσινη μετάβαση με τη μορφή επιχορηγήσεων και δανείων που παρέχονται σε χώρες της Ε.Ε. Στην Ελλάδα έχουν δεσμευτεί 6,2 δισ. ευρώ για την πράσινη ανάπτυξη, τα οποία στηρίζουν τη μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μοντέλο στην ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος και στη χωροταξική μεταρρύθμιση, σύμφωνα με το σχέδιο που κατέθεσε η χώρα μας και το οποίο αξιολογήθηκε ιδιαίτερα θετικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εάν σε αυτά προσθέσουμε και τα 5 δισ. ευρώ του στόχου πολιτικής 2 από το ΕΣΠΑ 2021-2027, οι συνολικοί διαθέσιμοι πόροι για το περιβάλλον ανέρχονται σε 11,2 δισ. ευρώ.
Ολα θα κριθούν πλέον στην οργανωμένη και συλλογική προσπάθεια εφαρμογής από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Είναι κρίσιμο να εξετάσουμε την περιφερειακή διάσταση του σχεδίου και να στηρίξουμε ισόρροπα την πράσινη μετάβαση με βάση τις ιδιαιτερότητες της κάθε χωρικής ενότητας και τις πιέσεις που αναμένεται να δεχθεί από την κλιματική αλλαγή. Παράλληλα, απόλυτη προτεραιότητα είναι η έγκαιρη ωρίμανση των έργων και των επενδύσεων με την επιλογή κάθε φορά του πλέον αποτελεσματικού τρόπου εκπόνησης των μελετών και ανάθεσης των έργων.
Για τη βιώσιμη αξιοποίηση των πόρων στο πλαίσιο της διαμορφωμένης στρατηγικής επιβάλλεται μια ιδιαίτερη εστίαση σε τρία αναπτυξιακά πεδία.
Πρώτον, η μετάβαση στην κυκλική οικονομία συμβάλλει στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των παραγωγικών δραστηριοτήτων μέσω της υψηλότερης απόδοσης των υλικών, της κοινής χρήσης προϊόντων και της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής τους, καθώς και της διευρυμένης ανακύκλωσης. Εκτιμάται ότι η παραγωγή ανακυκλωμένου ατσαλιού, αλουμινίου και πλαστικού μειώνει την εκπομπή CO2 κατά 5 έως 20 φορές σε σχέση με την εξαρχής παραγωγή τους. Ως εκ τούτου απαιτείται η επιτάχυνση της στροφής στην κυκλικότητα με την αναπροσαρμογή κρίσιμων διαδικασιών διαχείρισης των αποβλήτων και την ανάληψη ολοκληρωμένων επενδύσεων σε υπερπεριφερειακό επίπεδο.
Η αναδιοργάνωση της συλλογής με τη διαλογή στην πηγή του οργανικού σε όλη τη χώρα με την υιοθέτηση των πλέον αποτελεσματικών λύσεων θα αναβαθμίσει την ποιότητα των ανακυκλώσιμων και παράλληλα θα ενισχύσει την τάση πλήρους αξιοποίησης των αποβλήτων. Είναι καιρός να πραγματοποιήσουμε μια μεγάλη τομή με την επάνοδο του κάδου εντός της κάθε οικίας και την απευθείας συλλογή των αποβλήτων από τα νοικοκυριά. Επίσης, η προώθηση της βιώσιμης γεωργίας με την ενίσχυση από το Ταμείο Ανάκαμψης συμβάλλει στην αποτελεσματική χρήση των φυσικών πόρων και στην προστασία του περιβάλλοντος. Τέλος, η χωρική οργάνωση των βασικών δραστηριοτήτων επεξεργασίας ανακύκλωσης και ανάκτησης των αποβλήτων σε περιορισμένο αριθμό υπερπεριφερειακών πάρκων κυκλικής οικονομίας οδηγεί στην εξοικονόμηση επενδυτικών πόρων, κινητοποιεί ευρύτατες παραγωγικές δυνάμεις, ενώ στηρίζει την ανάπτυξη επιχειρηματικών συνεργασιών που αξιοποιούν τις οικονομίες κλίμακας που δημιουργούνται.
Δεύτερον, η πράσινη μετάβαση απαιτεί μια ευρείας κλίμακας αναθεώρηση του ρόλου που διαδραματίζουν οι υποδομές στις οικονομίες. Διανύουμε μια περίοδο γρήγορων τεχνολογικών αλλαγών, η οποία θα διαρκέσει περίπου μια δεκαπενταετία και αναπόφευκτα θα επηρεαστεί η βιωσιμότητα του συνόλου των υφιστάμενων υποδομών. Ορισμένες θα καταστούν σύντομα ξεπερασμένες και θα πρέπει να αποσυρθούν με πλήρη αποκατάσταση του τοπίου και ανακύκλωση των υλικών από τα οποία κατασκευάστηκαν. Αλλες, ειδικά οι παράκτιες, θα προσαρμοστούν ώστε να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι περισσότερες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) έχουν φθάσει στα όρια του κύκλου ζωής τους, τα φράγματα και οι άλλες υποδομές νερού φθίνουν. Τα νοσοκομεία μας εμφανίζουν εικόνα εγκατάλειψης και συνεχίζουν να είναι ενεργοβόρα. Ο κίνδυνος της απαρχαίωσης των παγίων στοιχείων ελλοχεύει πλέον σε πολλούς κλάδους παραγωγικής δραστηριότητας.
Συνολικότερα, απαιτείται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για να αντιμετωπιστεί η πρόκληση της σταδιακής αχρήστευσης, η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υποδομών περιβάλλοντος και η αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του δυναμικού τους προς όφελος των τοπικών οικονομιών. Είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθεί μια αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης ανά περιφέρεια από την οποία θα προκύψουν οι ανάγκες προσαρμογής και εν τέλει θα διαμορφωθούν προγράμματα διαρκούς συντήρησης και αναβάθμισης των παγίων σε περιφερειακό επίπεδο. Ηρθε η ώρα να εκσυγχρονίσουμε τις ΕΕΛ, τα φράγματα και τα νοσοκομεία μας με παράλληλη ενεργειακή αναβάθμισή τους. Η εφαρμογή αυτών των προγραμμάτων θα προκαλέσει σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας των παγίων στοιχείων και υψηλότερη ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, ενώ θα διευρύνει την απασχόληση εξειδικευμένου προσωπικού.
Τρίτον, η ανάπτυξη του ενδογενούς παραγωγικού δυναμικού και η εστιασμένη ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα του περιβάλλοντος αναμένεται να ενισχύσουν τη δυναμική της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Η υλοποίηση των έργων και παρεμβάσεων του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ θα έχει εξαιρετικά σημαντικές επιπτώσεις σε μακροπρόθεσμη βάση εάν συνοδευτεί με μια παράλληλη ενίσχυση της βιομηχανικής τεχνολογικής βάσης της οικονομίας και ειδικά των κλάδων που συνδέονται με τη διαχείριση του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στο παρελθόν, η λεγόμενη πράσινη ανάπτυξη στηρίχθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην εισαγωγή εξοπλισμού τεχνολογίας και τεχνογνωσίας από το εξωτερικό. Η Ελλάδα παρείχε κίνητρα και επενδυτικές επιδοτήσεις και οι βιομηχανίες άλλων χωρών επωφελούντο από την αυξανόμενη ζήτηση για τις απαιτούμενες τεχνολογίες. Σήμερα, διαμορφώνονται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να δημιουργηθεί μια ισχυρή εγχώρια βιομηχανική και κατασκευαστική δραστηριότητα με προοπτικές αυξημένης εξωστρέφειας. Τα δάνεια από το Ταμείο Ανάκαμψης είναι σκόπιμο να ενισχύσουν βιώσιμες επενδύσεις με προστιθέμενη παραγωγική αξία για την οικονομία, ενώ νέα εστιασμένα κίνητρα να στηρίξουν τη συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων στην κατεύθυνση δημιουργίας οικονομιών κλίμακας.
Στην εποχή μας, επιχειρηματικότητα χωρίς καινοτομία δεν έχει μέλλον. Η χώρα μας κατέχει τη 19η θέση στην Ευρωπαϊκή Ενωση στην οικοκαινοτομία, ενώ είναι 8η στις επιστημονικές δημοσιεύσεις για το περιβάλλον. Είναι προφανές ότι δεν έχουν διαμορφωθεί οι προϋποθέσεις για την αποτελεσματική αξιοποίηση της παραγόμενης επιστημονικής γνώσης. Η διεθνής εμπειρία για την ανάπτυξη και επιχειρηματική αξιοποίηση των καινοτομιών αναδεικνύει τη σημασία της καλύτερης εστίασης των προσπαθειών και της συγκέντρωσης πόρων σε περιορισμένο αριθμό αξιόλογων προτάσεων. Ας κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα. Οι επιχειρήσεις με αυξημένη υπευθυνότητα συμπαρατάσσονται στον αγώνα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Η πράσινη μετάβαση αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για την επίτευξη της ποιοτικής ανάπτυξης στην Ελλάδα.
* Ο κ. Βασίλης Παπαζήσης είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της THALIS S.A.