Επιταχυντής των εξελίξεων σε κάθε μέτωπο, η πανδημία, καθώς και ο οικονομικός της αντίκτυπος, έχει αναγκάσει χώρες και κυβερνήσεις να αναλάβουν ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα χρέους, ενώ έχει διευρύνει την ανισότητα τόσο στο εσωτερικό των κρατών όσο και μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών. Καθιστά έτσι επιτακτική την ανάγκη των κυβερνήσεων να αυξήσουν τα φορολογικά τους έσοδα για να χρηματοδοτήσουν τα προγράμματα στήριξης των οικονομιών τους και υπαγορεύει ευελιξία και ετοιμότητα.
Μέσα στην εβδομάδα φαίνεται πως λειτούργησε επιτέλους ως εμβρυουλκός για τη γέννηση ενός διεθνούς μετώπου υπέρ της θέσπισης ενός ελάχιστου φόρου στα ιλιγγιώδη κέρδη των πολυεθνικών, οι οποίες έχουν κατορθώσει έως τώρα να ελαχιστοποιούν, συχνά μάλιστα να μηδενίζουν τη φορολογική τους επιβάρυνση, εκμεταλλευόμενες τις μεγάλες φορολογικές αποκλίσεις μεταξύ χωρών.
Πρόκειται για ένα μέτωπο που θα έπρεπε να έχει συγκροτηθεί εδώ και χρόνια, καθώς το ζήτημα εξετάζεται στους κόλπους του ΟΟΣΑ από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αλλά προσέκρουε έως τώρα σε διαφωνίες τόσο μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. όσο –και προπαντός– στη στάση της Ουάσιγκτον.
Η υπερδύναμη είχε τορπιλίσει τη θέσπιση ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο επί κυβερνήσεως Ντόναλντ Τραμπ, προβάλλοντας κατηγορηματικές αρνήσεις και ζητώντας να εξαιρεθούν από κάθε σχετική συμφωνία οι τεχνολογικοί κολοσσοί των ΗΠΑ. Μεσολάβησε, όμως, η πανδημία και η αλλαγή ενοίκου στον Λευκό Οίκο, και η κυβέρνηση Μπάιντεν όχι μόνον ανακάλεσε τις αντιρρήσεις της προηγούμενης, αλλά προέβη σε καθοριστικά βήματα. Προκειμένου να χρηματοδοτήσει το τιτάνιο επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 2 τρισ. δολαρίων του Τζο Μπάιντεν, η αμερικανική κυβέρνηση προωθεί αύξηση των εταιρικών φόρων στο 28% από το 21% στο οποίο τους έχει μειώσει ο προκάτοχός του Ντόναλντ Τραμπ. Μια μείωση φόρων που είχε το σκανδαλώδες αποτέλεσμα πολλές από τις μεγαλύτερες εισηγμένες εταιρείες των ΗΠΑ όχι απλώς να μην καταβάλλουν τους φόρους που τους αναλογούν, αλλά να έχουν επιστροφή φόρου.
Ανάμεσά τους, ο τεχνολογικός κολοσσός της Amazon, που με κέρδη 10,835 δισ. δολάρια είχε επιστροφή φόρου ύψους 129 εκατ. δολάρια, δηλαδή αντίστοιχη με το 1% των κερδών της, η αεροπορική εταιρεία Delta Air Lines, με κέρδη 5,07 δισ. δολάρια, είχε επιστροφή 187 εκατ. δολάρια αντίστοιχη με 4% των κερδών της, ο πετρελαϊκός κολοσσός της Chevron, με κέρδη 4,547 δισ. δολάρια, είχε επιστροφή 181 εκατ. δολάρια, αντίστοιχη με 4% των κερδών της, και η ΙΒΜ, που με κέρδη 500 εκατ. δολάρια, είχε επιστροφή 342 εκατ. δολάρια, δηλαδή αντίστοιχη με το 68% των κερδών της.
Η επιλογή της Ουάσιγκτον θα μπορούσε, όμως, να ακυρωθεί στην πράξη από τον φορολογικό ανταγωνισμό των άλλων οικονομιών, την προσπάθειά τους δηλαδή να προσελκύσουν επιχειρήσεις στο έδαφός τους προσφέροντας χαμηλή φορολογία. Γι’ αυτό και στην αρχή της εβδομάδας η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν πρότεινε τη θέσπιση ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο και βρήκε αμέσως ευήκοα ώτα στην Ευρώπη, από τους υπουργούς Οικονομικών της Γερμανίας και της Γαλλίας, Ολαφ Σολτς και Μπρινό Λε Μερ. Οι δύο Ευρωπαίοι υπουργοί συντάχθηκαν αμέσως με την αμερικανική πρόταση, προβάλλοντας, όμως, και το αίτημά τους να υπαχθούν στον ελάχιστο εταιρικό φόρο και οι τεχνολογικοί κολοσσοί των ΗΠΑ.
81 δισ. δολ. στα ταμεία των κυβερνήσεων από τους πρόσθετους φόρους
Η αποφασιστική κίνηση της Ουάσιγκτον ολοκληρώθηκε δύο ημέρες αργότερα, όταν ο Αμερικανός πρόεδρος έκανε χθες ένα ακόμη καθοριστικό βήμα για να ανταποκριθεί στα αιτήματα των Ευρωπαίων και του ΟΟΣΑ. Πρότεινε να φορολογούνται εφεξής οι πολυεθνικές, συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογικών κολοσσών, στην εκάστοτε χώρα, αδιακρίτως του αν έχουν φυσική παρουσία σε αυτήν τη χώρα, αλλά η φορολογία να γίνεται βάσει των πωλήσεων που έχουν σε αυτήν και όχι βάσει των κερδών τα οποία μπορούν να μεταφέρουν αλλού. Λίγες ώρες νωρίτερα είχε βρει απροσδόκητο σύμμαχο τον Τζεφ Μπέζος, ιδρυτή και διευθύνοντα σύμβουλο της Amazon, που παρά το αμαρτωλό παρελθόν της εταιρείας του σε ό,τι αφορά τη φοροαποφυγή τάχθηκε υπέρ της αύξησης των εταιρικών φόρων. Σε ό,τι αφορά τον ελάχιστο εταιρικό φόρο, ο ΟΟΣΑ εκτιμά πως αν συμφωνηθεί τελικά σε διεθνές επίπεδο θα φέρει στα ταμεία των κυβερνήσεων πρόσθετους φόρους ύψους 81 δισ. δολαρίων. Μεταξύ άλλων, θα δώσει τέλος στην τακτική των πολυεθνικών να μεταφέρουν εισοδήματα και κέρδη από δύσκολα ανιχνεύσιμους πόρους όπως οι άδειες ευρεσιτεχνίας, οι άδειες λογισμικού ή οι προμήθειες. Σύμφωνα με σχετική έρευνα του Τόμας Τορσλόφ στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, αυτού του είδους τα κέρδη αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 40% των κερδών των πολυεθνικών. Η συγκρότηση αυτού του μετώπου υπέρ της θέσπισης ελάχιστου εταιρικού φόρου δεν συνεπάγεται αυτομάτως και τη σύναψη συμφωνίας. Η Παγκόσμια Τράπεζα που, όπως και το ΔΝΤ, είναι επί της αρχής υπέρ της θέσπισης ενός ελάχιστου φόρου, σπεύδει να προειδοποιήσει ότι ο συντελεστής δεν πρέπει να είναι ιδιαίτερα υψηλός γιατί θα πλήξει καίρια τις φτωχές χώρες, που δεν θα μπορούν πλέον να προσελκύσουν επενδύσεις.
Πολλές χώρες-μέλη της Ε.Ε. με ιδιαίτερα χαμηλούς συντελεστές στη φορολογία των επιχειρήσεων είναι πιθανόν να προβάλουν αντιρρήσεις. Ανάμεσά τους χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ όπως η Ουγγαρία και η Βουλγαρία, που έχουν αρκετά να χάσουν καθώς φορολογούν τις επιχειρήσεις με μόλις 9% και 10% αντιστοίχως. Οπως επισημαίνει ο Αντρέας Ρέες, οικονομολόγος της UniCredit, οι δύο χώρες ενδεχομένως να δουν τα φορολογικά τους έσοδα να μειώνονται εάν εγκαταλειφθούν από ξένες επιχειρήσεις. Η Ιρλανδία, επίσης, που με τον ιδιαίτερα χαμηλό φόρο του 12,5% έχει έρθει σε μεγάλες προστριβές με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι πιθανόν να δώσει μάχες εναντίον μιας τέτοιας συμφωνίας. Ηδη ο Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών, Πασκάλ Ντόναχιου, έσπευσε να εκφράσει τις «επιφυλάξεις» του για το θέμα, καθιστώντας ορατές τις ρωγμές στο ευρωπαϊκό μέτωπο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η Ιρλανδία ενδέχεται να δει τα έσοδά της να μειώνονται κατά 500 εκατ. ευρώ ετησίως το διάστημα από το 2022 μέχρι το 2025, και μετά το 2025 θα χάνει πιθανόν δύο δισ. ευρώ ετησίως.
REUTERS, BLOOMBERG
Εφικτή μια πρώτη συμφωνία στο G20 μέχρι τα μέσα του έτους, εκτιμά ο ΟΟΣΑ
Για τις περισσότερες μεγάλες οικονομίες, η λειτουργία που θα εξυπηρετήσει η θέσπιση ενός ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο θα είναι να εμποδίσει τη μεταφορά των κερδών των πολυεθνικών από τη χώρα στην οποία τα έχουν αντλήσει σε άλλη με χαμηλότερους φόρους. Στην τακτική αυτή καταφεύγουν όλο και περισσότερες μεγάλες εταιρείες μεταφέροντας έσοδα από πηγές που δεν μπορούν εύκολα να εντοπισθούν, όπως για παράδειγμα οι πατέντες φαρμάκων ή οι άδειες για τη χρήση λογισμικού και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, που εύκολα μεταφέρονται σε άλλες χώρες για να μην καταβληθούν φόροι.
Αν επιτευχθεί διεθνής συμφωνία για την επιβολή ελάχιστου φόρου παγκοσμίως, οι κυβερνήσεις θα διατηρούν πάντα το δικαίωμα να επιβάλουν όποιον φορολογικό συντελεστή επιλέγουν. Οταν όμως μια επιχείρηση φορολογείται σε μια χώρα με χαμηλό συντελεστή και καταβάλλει λίγους φόρους, θα μπορεί να παρεμβαίνει η κυβέρνηση της χώρας προέλευσής της. Θα μπορεί να της επιβάλει υψηλότερους φόρους, ώστε να φθάνει η φορολογική επιβάρυνση στο επίπεδο που έχει αποφασιστεί διεθνώς, στον ελάχιστο εταιρικό φόρο. Ετσι θα εξουδετερώνει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της χώρας με τον χαμηλό φορολογικό συντελεστή και θα ακυρώνει το κίνητρο που έχει η εταιρεία για να μεταφέρει τα κέρδη της σε έναν φορολογικό παράδεισο.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η θέσπιση ενός ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο και η εφαρμογή του θα αυξήσει τα φορολογικά έσοδα που φθάνουν στα ταμεία των κυβερνήσεων στη χειρότερη περίπτωση κατά 50 δισ. δολάρια, αλλά πιθανότατα και κατά περισσότερο από 80 δισ. δολάρια. Ο διεθνής οργανισμός έχει αναλάβει να συντονίσει τις διαπραγματεύσεις για τα ζητήματα φορολογίας ανάμεσα σε 140 χώρες ανά τον κόσμο.
Εχει από τον Φεβρουάριο τονίσει πως οι χώρες-μέλη του και οι χώρες-μέλη του G20 σκοπεύουν να καταλήξουν σε κάποιου είδους συμφωνία για τη φορολογία των επιχειρήσεων μέχρι τα μέσα του τρέχοντος έτους.
Οπως επισημαίνουν εμπειρογνώμονες επί θεμάτων φορολογίας, οι συνομιλίες για τη θέσπιση ελάχιστου φόρου είναι ευκολότερες από τεχνικής απόψεως και οι σχετικές αποφάσεις αναμένεται να είναι πολιτικά πολύ πιο εύπεπτες. Εχει άλλωστε προηγηθεί έκκληση του ΔΝΤ προς τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο να φορολογήσουν τις επιχειρήσεις και τα υψηλά εισοδήματα για να αντιμετωπίσουν τη διευρυνόμενη ανισότητα που αυξήθηκε δραματικά στη διάρκεια της πανδημίας. Το Ταμείο επικαλέστηκε μάλιστα τις σχετικές έρευνες και δημοσκοπήσεις που καταδεικνύουν πως οι κυβερνήσεις θα έχουν τη στήριξη των πολιτών τους αν φορολογήσουν τα υψηλά εισοδήματα και τα κέρδη των επιχειρήσεων για να χρηματοδοτήσουν τα προγράμματα στήριξης και για να γεφυρώσουν τη μεγάλη ανισότητα.
Οπως πάντως έχει τονίσει ο ΟΟΣΑ, δεν έχει ακόμη διαφανεί σύγκλιση όσον αφορά το επίπεδο του ελάχιστου εταιρικού φόρου. Εμπειρογνώμονες επί φορολογικών θεμάτων εκτιμούν πως η πλέον ακανθώδης πτυχή του όλου ζητήματος θα είναι ακριβώς το ύψος του ελάχιστου φορολογικού συντελεστή.
Παραμένουν, βέβαια, σε εκκρεμότητα και άλλα θέματα που πρέπει να συμφωνηθούν, όπως για παράδειγμα το κατά πόσον θα εμπίπτουν στον ελάχιστο φόρο κλάδοι όπως εκείνος των επενδυτικών ταμείων ή των μεγάλων επενδυτικών που τοποθετούνται σε ακίνητα.
REUTERS, BLOOMBERG
Αυτοκαταστροφή
Τονίζοντας πόσο επιζήμιος είναι ο φορολογικός ανταγωνισμός ανάμεσα στις χώρες, η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν υπογράμμισε ότι «επιλέγοντας να ανταγωνιστούμε στους φόρους, έχουμε παραλείψει να ανταγωνιστούμε στις δεξιότητες των εργαζομένων μας και στην ισχύ των υποδομών μας: είναι ένας αυτοκαταστροφικός ανταγωνισμός».
Είναι ρεαλιστικό
Καθιστώντας σαφές ότι η Γερμανία συντάσσεται με την Ουάσιγκτον υπό τον όρο ότι θα υπαχθούν στον ελάχιστο εταιρικό φόρο και οι τεχνολογικοί κολοσσοί των ΗΠΑ, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Ολαφ Σολτς υπογράμμισε πως «είναι ρεαλιστική τώρα η προσδοκία να καταλήξουμε σε συμφωνία μέσα στο έτος για έναν ελάχιστο φόρο στις επιχειρήσεις».
Αισιοδοξία
Σχολιάζοντας το κλίμα συναίνεσης για τη θέσπιση ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο, μετά την αλλαγή στάσης από πλευράς της Ουάσιγκτον, ο επικεφαλής του τμήματος δημοσιονομικών στο ΔΝΤ Βιτόρ Γκασπάρ τόνισε πως «δεν είχε υπάρξει έως τώρα περίσταση με τόσο δικαιολογημένη αισιοδοξία».