Η στρατηγική, η κουλτούρα διοίκησης, η λειτουργία, αλλά και η ίδια η εξέλιξη και μακροπρόθεσμη επιβίωση των οικογενειακών επιχειρήσεων είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το όραμα, τις θεμελιώδεις οικογενειακές αξίες, τις διαδικασίες λήψης κρίσιμων αποφάσεων, καθώς και τους μηχανισμούς επίλυσης εσωτερικών διαφορών και διασφάλισης της διαδοχής στη διοίκησή τους. Ως εκ τούτου, ο ρόλος της οικογενειακής διακυβέρνησης αρχίζει να αναγνωρίζεται ως ισότιμος της εταιρικής και να αποκτά κεντρική θέση στην ατζέντα των επιχειρηματικών οικογενειών.
Πρόσφατη έρευνα της PwC για τις οικογενειακές επιχειρήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο κατέδειξε ότι οι ελληνικές υπολείπονται των αντίστοιχων διεθνών αναφορικά με τον βαθμό υιοθέτησης μηχανισμών και διαδικασιών ρύθμισης της οικογενειακής διακυβέρνησης. Σε διεθνές επίπεδο, οι επιχειρηματικές οικογένειες προσεγγίζουν πιο μεθοδικά την οικογενειακή διακυβέρνηση, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη, τη διαφάνεια, την επικοινωνία και τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων μεταξύ των μελών τους.
Η θεματολογία της οικογενειακής διακυβέρνησης αφορά ένα ευρύ φάσμα περιοχών, αλλά κυρίως αναπτύσσεται στους παρακάτω τέσσερις πυλώνες:
Ο πρώτος αφορά τον προσδιορισμό και την αποτύπωση των θεμελιωδών αρχών και αξιών της οικογένειας, οι οποίες αποτελούν τη βάση για τη διαμόρφωση του DNA της επιχείρησης (π.χ. έμφαση στη νεωτερικότητα, πελατοκεντρική αντίληψη, εστίαση στην ποιότητα κ.ά.) και το πλαίσιο των ευρύτερων δραστηριοτήτων της οικογένειας (π.χ. χορηγίες, επενδύσεις κοινωφελούς χαρακτήρα κ.ά.). Στην περιοχή αυτή, η έρευνα της PwC καταδεικνύει ότι μολονότι η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών οικογενειών θεωρεί ότι έχει ξεκάθαρη εικόνα των αρχών και των αξιών της, εντούτοις λιγότερες από τις μισές έχουν αποτυπώσει και επικοινωνήσει αυτές τις αρχές και αξίες στα μέλη τους και στις επιχειρήσεις τους. Ως συνέπεια, λιγότερες από τις μισές οικογένειες θεωρούν ότι τα μέλη τους είναι ευθυγραμμισμένα με την κατεύθυνση της επιχείρησης.
Ο δεύτερος πυλώνας αφορά τον σχεδιασμό του οικογενειακού καταστατικού, το οποίο έχει σκοπό να ορίσει τους κανόνες για μια σειρά κρίσιμων θεμάτων, όπως η διαδικασία λήψης των οικογενειακών αποφάσεων και επίλυσης των διαφορών, η μετοχική και μερισματική πολιτική, η διαδικασία συμμετοχής των μελών της οικογένειας στη διοίκηση της επιχείρησης και ανάδειξής τους στο διοικητικό συμβούλιο, η διαδικασία αποχώρησής τους από το μετοχικό κεφάλαιο της επιχείρησης κ.ά. Στην περιοχή αυτή, η έρευνα της PwC ανέδειξε ότι μόνο οι μισές ελληνικές οικογένειες έχουν αποτυπώσει έστω και μέρος των προαναφερθέντων συστατικών μερών ενός οικογενειακού καταστατικού.
Ο τρίτος πυλώνας αφορά τη διαμόρφωση του πλάνου διαδοχής, το οποίο σκοπό έχει να οδηγήσει στη μετάβαση της επιχείρησης στην επόμενη γενιά μέσω μιας ομαλούς διαδικασίας, κατά τη διάρκεια της οποίας η επερχόμενη γενιά εκπαιδεύεται μεθοδικά στους νέους ρόλους που πρόκειται να αναλάβει. Στην περιοχή αυτή, η έρευνα της PwC κατέγραψε ότι μολονότι η πλειοψηφία των ελληνικών οικογενειών πιστεύει ότι η επιχείρηση θα περάσει στα χέρια της επόμενης γενιάς μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, και στις μισές από αυτές η επόμενη γενιά ήδη εργάζεται στην οικογενειακή επιχείρηση, μόνο το ένα τέταρτο των οικογενειών έχει καταρτίσει επίσημο πλάνο διαδοχής.
Ο τέταρτος πυλώνας αφορά τη δημιουργία οικογενειακών γραφείων (family offices), τα οποία σκοπό έχουν την εξυπηρέτηση των μελών της οικογένειας σε θέματα που ενδεικτικά αφορούν τη διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων τους, τις επενδυτικές αποφάσεις τους, την παροχή νομικών, λογιστικών και φορολογικών συμβουλών, τη διαμεσολάβηση με χρηματοπιστωτικά ιδρύματα/συμβούλους κ.ά. Στην περιοχή αυτή, η έρευνα της PwC για την Ελλάδα κατέγραψε μια αυξανόμενη τάση για δημιουργία οικογενειακών γραφείων την επόμενη πενταετία.
Συμπερασματικά, οι ελληνικές επιχειρηματικές οικογένειες είναι σκόπιμο να εξετάσουν τη μεθοδικότερη προσέγγιση της οικογενειακής διακυβέρνησης αναλογιζόμενες τις ευεργετικές επιπτώσεις της στη λειτουργία των επιχειρήσεών τους.
* Ο κ. Γιώργος Δρέλλας είναι Senior Manager, Governance, Risk & Compliance, Family Business, PwC Ελλάδας.