Η σαρωτική παρουσία των τεχνολογικών κολοσσών σε κάθε έκφανση οικονομικής δραστηριότητας δεν αφήνει αλώβητα τα βιβλιοπωλεία. Ωστόσο, ένας άνθρωπος θεωρούμενος εκκεντρικός και ιδιόρρυθμος, ο Τζέιμς Ντοντ, και ιδιαίτερα βιβλιόφιλος, κατόρθωσε να διασώσει από την απειλή της Amazon την αλυσίδα των 286 βιβλιοπωλείων Waterstones στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τώρα επιχειρεί να το επαναλάβει και στη χαoτική αγορά των Ηνωμένων Πολιτειών. Μέλημά του να διατηρήσει μια οικεία και ζεστή ατμόσφαιρα μέσα στους χώρους των βιβλιοπωλείων, τα οποία δεν θα λειτουργούν ως σούπερ μάρκετ με απρόσωπους υπαλλήλους, και οι πελάτες θα μοιράζονται συζητήσεις και συμβουλές με ενημερωμένους υπαλλήλους. Ο Τζέιμς Ντοντ διάγει βίο λιτό, κυκλοφορεί πολύ με ποδήλατο και αν και αγόρασε ένα παλιό (και ακόμη μη ανακαινισμένο) σπίτι για τις διακοπές της οικογένειάς του στο νησί Γιούρα ανοιχτά των σκωτσέζικων ακτών, εξακολουθεί να οργανώνει διανυκτερεύσεις στην ύπαιθρο και σε σπηλιές για τους δικούς του. Τα σχετικά αναφέρει η εφημερίδα Financial Times.
Πιέσεις
«Οι άνθρωποι χαίρονται που επανέρχονται στα καταστήματα γενικά, αλλά τα βιβλιοπωλεία είναι κάτι διαφορετικό – δείχνουν μεγάλο ενθουσιασμό, είναι κάτι σαν σανίδα σωτηρίας, αγγίζουν τα βιβλία, ακόμη και τα μυρίζουν», επισημαίνει η Λουίζ Γουόκερ, διευθύντρια ενός από τα βιβλιοπωλεία Waterstones στο Φόσι Παρκ, νότια του Λέστερ. Αυτή η πολύτιμη εμπειρία κάθε άλλο παρά διασφαλισμένη είναι στην εποχή της Amazon, των ηλεκτρονικών βιβλίων και των ασφυκτικών πιέσεων που δέχονται τα παραδοσιακά βιβλιοπωλεία, όπως αναφέρουν οι Financial Times.
Ο σωτήρας τους φαίνεται να είναι ο Ντοντ, ο οποίος το 1990 είχε ιδρύσει μια μικρή αλυσίδα εννέα παράξενων και πολυαγαπημένων στη Βρετανία βιβλιοπωλείων ονόματι Daunt Books. Το 2011 ενέσκηψε ο Τζεφ Μπέζος της Amazon και εκλήθη ο Ντοντ να σώσει την αλυσίδα Waterstones από τη σχεδιαζόμενη εξαγορά και εξαφάνιση. Το 2019 το επενδυτικό ταμείο Elliott Advisors, στο οποίο ανήκει η Waterstones, απέκτησε και την προβληματική αλυσίδα των 607 βιβλιοπωλείων Barnes & Noble στις Ηνωμένες Πολιτείες αντί 638 εκατ. δολαρίων και τα ανέθεσε στον Ντοντ, αλλά επέπεσε μετά η πανδημία. Οι πωλήσεις βιβλίων, πάντως, γνώρισαν άνθηση. «Είμαι αισιόδοξος, διότι οι άνθρωποι αγαπάνε τα βιβλία και θα συνεχίσουν να το κάνουν», λέει ο ίδιος. «Το μέγα ερώτημα είναι αν θα τους αρέσει να τα αγοράζουν από ένα βιβλιοπωλείο». Στις ΗΠΑ το 2004 λειτουργούσαν 11.200 βιβλιοπωλεία και το 2018 μόλις 6.200, ενώ ορισμένοι αμφιβάλλουν εάν η πτωτική πορεία μπορεί να ανασχεθεί.
Ο Τζέιμς Ντοντ ξέρει πως το να αποτύχει να επαναφέρει την Barnes & Noble στην κερδοφορία θα κοστίσει πολύ (και όχι μόνο στη φήμη του), προκαλώντας κλονισμό στην υποδομή του δικτύου διανομής στις ΗΠΑ, που υποστηρίζει χιλιάδες ανεξάρτητα καταστήματα, ενώ θα επηρεάσει και τη Βρετανία. «Εάν δεν τα καταφέρουμε, ο κόσμος μας θα έχει καταρρεύσει, διότι θα απομείνουν μοναχά η Amazon και οι εκδότες – ξέρουμε πως αν χαλαρώσουμε, η Amazon θα μας καταπιεί», τονίζει. Οταν μετέβη στην Αμερική για να αναλάβει καθήκοντα, πολλοί συνεργάτες του εκτίμησαν το πόσο βιβλιοφάγος είναι. Αλλοι παρερμήνευσαν το στοιχείο αυτό ως ένδειξη αδυναμίας – όπως αναφέρουν οι FT, πρόκειται για έναν άνθρωπο εξωτερικά χαλαρό, αλλά με μεγάλη και ακατάβλητη αποφασιστικότητα. Η πρώτη του κίνηση ήταν να μειώσει στο μισό το προσωπικό στα κεντρικά γραφεία των Β&Ν στη Νέα Υόρκη, ενώ στη συνέχεια απέλυσε 5.000 άτομα, περιόρισε τις ενδιάμεσες διοικητικές βαθμίδες και οργάνωσε τα βιβλιοπωλεία σαν να ήταν βιβλιοθήκες, διευκολύνοντας προσωπικό και καταναλωτές. Οταν ο ίδιος πρωτοάνοιξε το δικό του βιβλιοπωλείο στην Αγγλία, πολλές φορές βρέθηκε σε δεινή κατάσταση ρευστότητας, αποφεύγοντας επιμελώς τους πιστωτές του. Ωστόσο, μέσα στις δυσκολίες ανέπτυξε το δικό του διακριτό στυλ βιβλιοπωλείου: το να συστήνει στο αναγνωστικό κοινό βιβλία που ο ίδιος και το προσωπικό διάβασαν και ευχαριστήθηκαν, αντί για όσα οι εκδοτικοί οίκοι προτείνουν. Τα βιβλία, δε, τοποθετούνται με ωραίο και καλαίσθητο τρόπο στην προθήκη και στα ράφια, πολλές φορές ανοιχτά για να φαίνονται στις πρώτες σελίδες οι χειρόγραφες συστάσεις. Το εάν το μοντέλο αυτό αποδώσει στις ΗΠΑ, θα το δείξει ο χρόνος.