Είναι πάντα ανεπιθύμητες και επικίνδυνες, υπό μία έννοια προβλεπόμενες ή, τουλάχιστον, αναμενόμενες αλλά πολύ δύσκολα ανιχνεύσιμες εγκαίρως. Ο λόγος για τις παρενέργειες αυτής της άνευ προηγουμένου ρευστότητας που προσφέρουν αθρόα οι κεντρικές τράπεζες για να στηρίξουν τις οικονομίες τους εν μέσω της πανδημίας: τις «φούσκες». Είναι σαφές ότι έχουν αρχίσει να εμφανίζονται «φούσκες» σε διάφορους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας και αρχίζουν να προβληματίζουν.
Ενδείξεις για την ύπαρξη «φούσκας» υπάρχουν κυριολεκτικά παντού και όλα δείχνουν πως εξακολουθούν να διογκώνονται περαιτέρω: συνεχίζουν την ανοδική πορεία τους οι αγορές ακινήτων ανά τον κόσμο, με τις τιμές να σημειώνουν διψήφια άνοδο στις περισσότερες χώρες· οι τιμές των μετοχών γνωρίζουν τη μεγαλύτερη άνοδο μετά τη «φούσκα» των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας και έχει εκτιναχθεί στα ύψη ο αριθμός των αρχικών δημόσιων εγγραφών στα χρηματιστήρια που με ελάχιστες διορθωτικές κινήσεις καταγράφουν κέρδη περίπου επί 14 μήνες.
Ακόμη και η αγορά κρυπτονομισμάτων βρίσκεται στα ύψη παρά την πτώση που σημειώνουν τελευταία οι τιμές του bitcoin και του ethereum. Στοιχείο «αδικαιολόγητης υπεραισιοδοξίας» όπως προ πολλών ετών είχε χαρακτηρίσει αυτού του είδους την άνοδο των αγορών ο πάλαι ποτέ πρόεδρος της Fed, Αλαν Γκρίνσπαν, το dogecoin. Το κρυπτονόμισμα-φάρσα που δημιουργήθηκε κυριολεκτικά για πλάκα το 2013 και τις τελευταίες ημέρες σημείωσε άνοδο 40% όταν το χρηματιστήριο – ανταλλακτήριο κρυπτονομισμάτων, το Coinbase, ανακοίνωσε ότι θα το δέχεται εφεξής.
Σε αντίθεση, άλλωστε, με αυτό που συχνά συμβαίνει σε άλλες περιόδους ανάκαμψης, οι κεντρικές τράπεζες με προεξάρχουσες την ΕΚΤ και τη Federal Reserve δηλώνουν σε όλους τους τόνους ότι θεωρούν πρόωρη τη συζήτηση για μείωση των αγορών ομολόγων. Και όμως, από την αρχή του έτους υποχωρούν συνεχώς τα κρατικά ομόλογα και οι αποδόσεις τους έχουν πάρει την ανιούσα. Οπως, ωστόσο, είχε τονίσει προ ετών ο Αλαν Γκρίνσπαν, οι «φούσκες» δεν είναι ορατές και δεν μπορούν να εντοπισθούν παρά μόνον όταν «σκάσουν», οπότε καθιστούν με ηχηρό και συνήθως επώδυνο τρόπο αισθητή την παρουσία τους.
Στην προσπάθειά τους να αποφύγουν μια ηχηρή ζημιά, πολλοί επενδυτές προσπαθούν τώρα να αναλύσουν την κατάσταση και να την αποτιμήσουν σωστά ώστε να αντιληφθούν κατά πόσον στοιχειοθετεί όντως «φούσκα». Αυτό κάνει και ο Ρέι Ντάλιο, για παράδειγμα, ο γνωστός μεγαλοεπενδυτής, ιδρυτής και πρόεδρος ενός εκ των μεγαλύτερων επενδυτικών fund, του Bridgewater Associates, που επικαλείται ένα δείκτη «φούσκας», αποτελούμενο από έξι δείκτες σχετικούς με την άνοδο της αγοράς. Αναφέρει λοιπόν πως τους τελευταίους μήνες αυτός ο σύνθετος δείκτης βρίσκεται στο 77%.
Και παρά τους κινδύνους που διαβλέπει, εκτιμά πως υπάρχουν ακόμη περιθώρια για περαιτέρω άνοδο των χρηματιστηρίων, τουλάχιστον αν η τρέχουσα κατάσταση συγκριθεί με το κραχ του 1929 και τη «φούσκα» των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας της δεκαετίας του 1990, όταν ο ίδιος αυτός σύνθετος δείκτης είχε ανέλθει στο 100%.
Ρεκόρ κερδών στα χρηματιστήρια, πήραν φωτιά οι τιμές των ακινήτων
Η πυρετώδης και σχεδόν απρόσκοπτη άνοδος των χρηματιστηρίων, απότοκος της υπερβολικά μεγάλης ρευστότητας που έχουν διαθέσει οι κεντρικές τράπεζες, εμφανίζει σαφώς τα ανησυχητικά χαρακτηριστικά της «φούσκας». Αντανακλάται, άλλωστε, στο σύνολο των κερδών που έχουν συγκεντρώσει οι μεγάλοι δείκτες στις δύο πλευρές του Ατλαντικού: ο πανευρωπαϊκός δείκτης EuroStoxx 600 πλησιάζει το ιστορικό ρεκόρ του αφού από την αρχή του έτους έχει συγκεντρώσει κέρδη 13,15%. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στη Wall Street, όπου ο δείκτης S&P 500 βρίσκεται μόλις 0,85% κάτω από το ιστορικό υψηλό του και ο δείκτης υψηλής κεφαλαιοποίησης Dow Jones επίσης.
Παράλληλα, οι τιμές των ακινήτων έχουν κυριολεκτικά πάρει φωτιά από τη Νέα Ζηλανδία μέχρι τον Καναδά, με τις τιμές των ακινήτων να σημειώνουν διψήφια άνοδο στις περισσότερες χώρες. Η πλέον «καυτή» είναι η αγορά ακινήτων της Τουρκίας, καθώς γνωρίζει πρωτοφανή εκτίναξη των τιμών κατά 32%. Στην Κίνα, οι τιμές των ακινήτων έχουν αυξηθεί σε όλα τα μεγάλα αστικά κέντρα και από την αρχή του έτους οι τράπεζες της χώρας έχουν επιβάλει αυστηρούς περιορισμούς στις χορηγήσεις πιστώσεων σε μεσιτικές επιχειρήσεις αλλά και στις χορηγήσεις στεγαστικών δανείων σε ιδιώτες. Στη Νέα Ζηλανδία, όπου οι τιμές των ακινήτων έχουν αυξηθεί κατά 22,1%, οι Αρχές απέσυραν τα φορολογικά κίνητρα για την επένδυση σε ακίνητα. Στις ΗΠΑ, όπου οι τιμές των ακινήτων σημειώνουν αύξηση 13,2% τους τελευταίους 12 μήνες και είναι η μεγαλύτερη από τον Δεκέμβριο του 2005, είναι σαφές πως εισρέουν στα ακίνητα κέρδη από τη συνεχή άνοδο των χρηματιστηρίων. Παρουσιάζουν πρωτοφανή υψηλά ποσοστά, φθάνουν συγκεκριμένα το 25% του συνόλου, οι αγορές κατοικιών στις οποίες το τίμημα εξοφλείται αμέσως στο σύνολό του.
Την ίδια στιγμή, γνωρίζει πρωτοφανή άνοδο η αγορά πράσινων ομολόγων, ενώ τα κρατικά ομόλογα υποχωρούν σχεδόν σε όλον τον κόσμο, με τις αποδόσεις τους να έχουν πάρει την ανιούσα από την αρχή του έτους σε Ευρώπη και Αμερική. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την Ευρωζώνη, τις τελευταίες ημέρες υποχώρησαν οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων και τείνουν γενικά να σταθεροποιηθούν.
Σημείωναν όμως άνοδο από τις αρχές του έτους και είχαν φτάσει να πλησιάζουν κατά μέσον όρο το 0,3%, καταγράφοντας τα υψηλότερα επίπεδα από τον Ιούνιο του περασμένου έτους.
Αναλυτές της αγοράς ερμηνεύουν την κατάσταση ως απόδειξη περί του πόσο λεπτούς χειρισμούς πρέπει να επιστρατεύσει η ΕΚΤ όταν θα αποφασίσει να περιορίσει το έκτακτο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων προκειμένου να αποφύγει μια εκτίναξη του κόστους δανεισμού, ειδικότερα των ασθενέστερων οικονομιών.
Οπως τονίζουν, η απόσυρση μιας άκρως αναπτυξιακής νομισματικής πολιτικής με στόχο τη στήριξη χειμαζόμενης οικονομίας απαιτεί εξαιρετική ισορροπία· αν την επισπεύσεις μπορεί να προκαλέσεις έντονες αντιδράσεις από πλευράς των επενδυτών και να θέσεις σε κίνδυνο την ανάκαμψη.
Πυρετός για τα κρυπτονομίσματα, χορός εκατομμυρίων για ψηφιακά έργα τέχνης
Για πολλούς η κατεξοχήν «φούσκα» της εποχής του κορωνοϊού ήταν τα κρυπτονομίσματα, τα οποία βρέθηκαν στο επίκεντρο της επικαιρότητας με τα τριψήφια ποσοστά ανόδου, τα διψήφια ποσοστά καθόδου και την υπερβολική ενασχόληση επωνύμων επιχειρηματιών με το είδος. Η ιστορία με τα κρυπτονομίσματα σίγουρα δεν έχει τελειώσει ούτε και υπάρχουν λόγοι για να πιστέψει κάποιος πως η πρόσφατη πτώση τους μπορεί να παγιώσει καταστάσεις.
Για την πλειονότητα όσων ενδιαφέρονται γι’ αυτήν την αδιαφανή και σκοτεινή αγορά, η πτώση ήταν αναμενόμενη και θα ακολουθήσει νέα άνοδος. Γενικότερα, όλα δείχνουν πως θα υπάρξουν σύντομα εξελίξεις σε αυτήν την αγορά και δεν αποκλείεται να είναι καταλυτικές εφόσον όλο και περισσότερες κεντρικές τράπεζες δείχνουν επιθετικές διαθέσεις να την ελέγξουν επιβάλλοντας ρυθμίσεις και περιορισμούς.
Ο πυρετός της «φούσκας» των κρυπτογραφημένων αξιών δεν περιορίζεται, όμως, στα γνωστά πλέον σε όλους bitcoin και ethereum, αλλά επεκτείνεται ακόμη και στη σφαίρα των ψηφιακών έργων τέχνης.
Τον Φεβρουάριο, ένα γραφιστικό από υπολογιστή, με το σχέδιο ενός πιθήκου που είχε επεξεργαστεί έτσι ώστε να μοιάζει πως σχεδιάστηκε από υπολογιστή παλαιάς κοπής, πουλήθηκε σε ασιατική αγορά έναντι 900.000 δολαρίων. Κι ενώ θα μπορούσε να θεωρηθεί τμήμα μιας μόδας του ρετρό, στην πραγματικότητα αποτελεί απλώς μέρος αυτής της νέας σειράς έργων τέχνης, των γνωστών ως CryptoPunk, της τακτικής ορισμένων νέων καλλιτεχνών που χρησιμοποιούν την τεχνολογία του blockchain για να διασφαλίσουν ότι το έργο θα μείνει μοναδικό στον κόσμο. Στη διάρκεια του τελευταίου έτους, η αγορά αυτή της ψηφιακής τέχνης έχει αυξηθεί σε αξία ούτε μία ούτε δύο, αλλά 400 φορές.
Και όχι μόνον. Την απόδειξη ότι οι αγορές ανά τον κόσμο έχουν γεμίσει με «φούσκες» δίνουν οι εξελίξεις στους οίκους δημοπρασιών. Κάθε είδους εξεζητημένη επένδυση προσελκύει το κερδοσκοπικό κεφάλαιο στις δημοπρασίες, με τη μινιατούρα μιας πολυτελούς Ferrari να πωλείται έναντι 120.000 ευρώ, ένα μπουκάλι κρασί Romanee-Conti εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια και μερικά εκατομμύρια δολάρια να θυσιάζονται για την αγορά μιας συλλεκτικής κάρτας του μπέιζμπολ.
Και οι τιμές δίνουν το στίγμα της «φούσκας» ακόμη και στις δημοπρασίες συμβατικών έργων τέχνης. Είναι ενδεικτικό ότι η Ελενα Νιούμαν, διευθύντρια του οίκου Sotheby’s για την Ευρώπη, εξέφραζε προσφάτως την έκπληξή της για τις δυσθεώρητες τιμές στις οποίες πουλήθηκαν έργα τέχνης αξιόλογα μεν, αλλά που συνήθως δεν πωλούνται σε υπερβολικές τιμές.
Στη διάρκεια των τελευταίων μηνών, αρκετά έργα που υπό κανονικές συνθήκες δημοπρατούνται σε τιμές έως δύο εκατ. δολ. έφθασαν να πουληθούν έναντι 10 εκατ. δολαρίων.
Παράγοντες αυτής της αγοράς με παρουσία στους διασημότερους οίκους δημοπρασιών επισημαίνουν ακριβώς αυτό που έχει διαπιστωθεί επανειλημμένως στη διάρκεια της πανδημίας: οι πλούσιοι, και εν προκειμένω οι πλούσιοι συλλέκτες έργων τέχνης ή όσοι επενδύουν σε έργα τέχνης, έχουν γίνει πολύ πλουσιότεροι και η μεγάλη ρευστότητα που διαθέτουν τους δίνει τη δυνατότητα να οδηγήσουν στη στρατόσφαιρα τις τιμές οποιουδήποτε πράγματος μπορεί να πουληθεί, να δημοπρατηθεί ή να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο χρηματιστήριο.
Το πρόβλημα
Σκιαγραφώντας με τις χαρακτηριστικές διατυπώσεις του την ιδιαιτερότητα μιας «φούσκας», ο πρώην πρόεδρος της Federal Reserve Αλαν Γκρίνσπαν είχε προ ετών επισημάνει ότι «είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσει κανείς μια “φούσκα” παρά μόνον εκ των υστέρων, όταν δηλαδή σκάει επιβεβαιώνοντας, έτσι, την ύπαρξή της».
Αναπόφευκτο
Επισημαίνοντας πως η ρευστότητα που διοχετεύουν αθρόα στην αγορά οι κεντρικές τράπεζες για να στηρίξουν τις οικονομίες εν μέσω της πανδημίας οδηγεί αναπόφευκτα σε «φούσκες», ο επικεφαλής της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, Αγκουστίν Κάρστενς, τόνισε πως «είναι ένας κίνδυνος που πρέπει να αναγνωρίσουμε και πρέπει να τον παρακολουθούμε πολύ πολύ προσεκτικά».
Το κόστος
Αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα των μέτρων στήριξης, η οικονομολόγος της Natixis SA για θέματα Ασίας – Ειρηνικού, Αλίσια Γκαρσία Χερέρο, τόνισε πως «οι κεντρικές τράπεζες γνωρίζουν τι κάνουν, γνωρίζουν πως όταν το κάνεις αυτό θα εμφανιστούν “φούσκες”, αλλά το κόστος θα ήταν πολύ μεγαλύτερο αν δεν έκαναν τίποτε».