Το «φάντασμα» της ενεργειακής φτώχειας πλανάται πάνω από την Ευρώπη, καθώς το φιλόδοξο σχέδιο Green Deal μετατρέπεται σε «πράσινο» εφιάλτη για νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις που πανικόβλητες σπεύδουν να πάρουν μέτρα στήριξης από τη ραγδαία αύξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, που απειλεί να ανακόψει την πορεία ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας μετά την επανεκκίνησή της από την πανδημία. Η φθηνή ενέργεια από AΠΕ που θα έφερνε το Green Deal παραμένει για τους Ευρωπαίους καταναλωτές μια υπόσχεση, έντονα αμφισβητούμενη, αφού αντ’ αυτής καλούνται να σηκώσουν δυσβάσταχτες αυξήσεις.
Η δυναμική της αμφισβήτησης μάλιστα, καθώς το ράλι των τιμών συνεχίζεται, προκαλεί σοβαρούς τριγμούς σε ολόκληρο το «πράσινο» ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Το κατά πόσον η Ευρώπη θα υποχρεωθεί να λάβει μέτρα επιβράδυνσης της ενεργειακής μετάβασης, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη διάρκεια της κρίσης των τιμών και τη δυνατότητα άμβλυνσης των οικονομικών επιπτώσεων και εκτόνωσης της δυσαρέσκειας που εξαπλώνεται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα πανευρωπαϊκά. Με τις πιέσεις να γενικεύονται και υπό τον φόβο ενός γενικευμένου κινήματος «Κίτρινων Γιλέκων», οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σπεύδουν η μία μετά την άλλη να πάρουν μέτρα κοινωνικής στήριξης. Η γαλλική κυβέρνηση προσφέρει ήδη κουπόνια αξίας 150 εκατ. ευρώ ετησίως σε 5,5 εκατ. νοικοκυριά της χώρας, ενώ εξετάζει και περαιτέρω μέτρα καθώς το ράλι των τιμών συνεχίζεται.
Η Ισπανία ήταν η πρώτη χώρα που προχώρησε στη λήψη μέτρων, αρχικά μειώνοντας προσωρινά τον ΦΠΑ στους λογαριασμούς ρεύματος και στη συνέχεια και του ειδικού φόρου κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στα κατώτερα επιτρεπόμενα ευρωπαϊκά επίπεδα του 0,5% από 5,1%.
Η Ισπανία αποφάσισε μάλιστα να βάλει «χέρι» και στα κέρδη των εταιρειών προμήθειας ρεύματος για να διασφαλίσει πόρους που θα της επιτρέψουν να ενισχύσει περαιτέρω τα νοικοκυριά που, σύμφωνα με την Ενωση καταναλωτών της χώρας Facua, είδαν τους λογαριασμούς τους να αυξάνονται κατά 62% μέσα σε ένα χρόνο. Η ισπανική κυβέρνηση έβαλε πλαφόν στα κέρδη από τις πωλήσεις ενέργειας που παράγεται από υδροηλεκτρικά, πυρηνικά και ΑΠΕ, δεδομένου ότι δεν επιβαρύνονται με κόστος CO2, κατευθύνοντας το μεγαλύτερο μέρος των κερδών σε ένα ταμείο για τη μείωση των λογαριασμών ρεύματος στους οικιακούς καταναλωτές.
Στη Βρετανία οι αυξήσεις στους καταναλωτές θα φανούν μετά τον Οκτώβριο, αφού η κυβέρνηση της χώρας έδωσε άδεια στις εταιρείες προμήθειας να μετακυλίσουν μέρος των αυξήσεων της χονδρεμπορικής τιμής στη λιανική από 1ης Οκτωβρίου. Η υστέρηση αυτή, ωστόσο, μπορεί να προστάτεψε τους καταναλωτές, άσκησε όμως ασφυκτικές πιέσεις στις εταιρείες προμήθειας, πέντε εκ των οποίων «βάρεσαν κανόνι» σε διάστημα 1,5 μήνα, με αποτέλεσμα περίπου 1 εκατ. καταναλωτές να βρεθούν χωρίς προμηθευτή και τη βρετανική κυβέρνηση να αναζητεί εναλλακτικές λύσεις.
Στην κατεύθυνση της μείωσης της φορολογίας στο ηλεκτρικό ρεύμα κινείται και η Ιταλία, η οποία, σύμφωνα με τον πρόεδρο Ντράγκι, αναμένει οι αυξήσεις να φτάσουν στο 40%. Μόλις την περασμένη εβδομάδα εξάλλου, από το βήμα της ΔΕΘ μέτρα στήριξης των καταναλωτών εξήγγειλε και ο πρωθυπουργός της χώρας, Κυριάκος Μητσοτάκης, τα οποία εξειδίκευσε στη συνέχεια ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστας Σκρέκας. Μέσω ενός νέου ειδικού ταμείου που θα συσταθεί και θα ενισχυθεί σε πρώτη φάση με 150 εκατ. ευρώ, το κράτος θα επιδοτήσει όλες τις καταναλώσεις σε οικιακούς καταναλωτές και επιχειρήσεις που είναι συνδεδεμένες με τη χαμηλή τάση για τις πρώτες 300 κιλοβατώρες που θα καταναλώνουν μηνιαίως, το τελευταίο τετράμηνο του έτους.
Ερχεται δύσκολος χειμώνας με μικρά αποθέματα φυσικού αερίου
Τα πράγματα σε σχέση με τη διαχείριση του προβλήματος της ενεργειακής κρίσης για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αναμένεται να δυσκολέψουν με την έλευση του χειμώνα, καθώς δεν διαφαίνεται αποκλιμάκωση των τιμών φυσικού αερίου νωρίτερα από το δεύτερο τρίμηνο του 2022, ενώ η αύξηση της ζήτησης για θέρμανση σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια των αποθεμάτων (60% κάτω από πέρυσι) θα πυροδοτήσουν περαιτέρω τις τιμές. Οι τιμές χονδρικής του ρεύματος στην Ευρώπη αυξήθηκαν κατά 200% το τελευταίο έτος και τριπλασιάστηκαν σε σχέση με το χαμηλότερο επίπεδο που είχαν φτάσει τον Μάιο του 2020, λόγω lockdown, ακολουθώντας την αυξανόμενη τάση του φυσικού αερίου (190% σε σχέση με το 2020 και 70% από την αρχή του έτους, και τις τιμές των CO2, κατά 105% ετησίως και 68% από την αρχή του τρέχοντος έτους).
Υπό τη βαριά αυτή σκιά των τιμών, ο σκεπτικισμός για το Green Deal και τον βίαιο εξοβελισμό του άνθρακα μιας οικονομίας υψηλά εξαρτημένης ενεργειακά από το εισαγόμενο καύσιμο του φυσικού αερίου επανέρχεται στο εσωτερικό της Ευρώπης, με τους ένθερμους υποστηρικτές, όπως ο αντιπρόεδρος Φρανς Τίμερμανς, αρμόδιος για το κλίμα, να επιμένουν ότι η λύση για το κόστος του ρεύματος είναι η επιτάχυνση της μετάβασης στις ΑΠΕ. «(…) Aν είχαμε την Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) πέντε χρόνια νωρίτερα δεν θα ήμασταν σε αυτήν τη θέση, γιατί τότε θα είχαμε λιγότερη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, από το φυσικό αέριο», δήλωσε στις 14 Σεπτεμβρίου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με την πλευρά των σκεπτικιστών να σχολιάζει ότι ο σχεδιασμός του Green Deal δεν έχει λάβει υπόψη του το κόστος της μετάβασης και ότι είναι αναγκαία μια επιβράδυνση μέσω μιας κεντρικής παρέμβασης σε επίπεδο κορυφής, στο σκέλος της μείωσης του κόστους των CO2, το οποίο έχει ξεπεράσει τα 60 ευρώ/τόνο. Μια πρώτη παρέμβαση σε αυτή την κατεύθυνση αναμένεται στο άτυπο συμβούλιο υπουργών Ενέργειας στις 22 Σεπτεμβρίου, στη Λιουμπλιάνα.
Δύσκολη η «εξίσωση» με τους φουσκωμένους λογαριασμούς ρεύματος στην Ελλάδα
Δύσκολα διαχειρίσιμο παραμένει το πρόβλημα του κόστους ρεύματος για την κυβέρνηση, καθώς οι εκτιμήσεις για αποκλιμάκωση των τιμών στις οποίες στηρίχτηκαν τα μέτρα επιδότησης των λογαριασμών ρεύματος που ανακοινώθηκαν δεν φαίνεται να επαληθεύονται. Αντιθέτως, το ράλι των τιμών φυσικού αερίου και CO2 συνεχίζεται ακάθεκτο, συμπαρασύροντας τις τιμές στη χονδρεμπορική αγορά ρεύματος προς τα πάνω. Είναι κοινή η εκτίμηση που μεταφέρεται από τους συμμετέχοντες στην αγορά ηλεκτρισμού, εταιρείες και θεσμικούς φορείς, ότι τα μέτρα δεν επαρκούν για την αναχαίτιση των συνεχιζόμενων αυξήσεων. «Τα 150 εκατ. ευρώ από το υπό σύσταση Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης μετά βίας θα καλύψουν τις δαπάνες επιδότησης των τιμολογίων για ένα μήνα», τονίζουν παράγοντες της αγοράς, εκτίμηση που φέρεται να έχει μεταφερθεί και στον αρμόδιο υπουργό Κώστα Σκρέκα κατά τη διάρκεια της τηλεδιάσκεψης που είχε με τους προμηθευτές ρεύματος την περασμένη Τρίτη. Η αγορά θεωρεί βέβαιο ότι η κυβέρνηση θα υποχρεωθεί να βρει πρόσθετα κονδύλια, εκτιμά ωστόσο ότι η όποια παρέμβαση θα έχει μικρό αντίκτυπο, αφού για να αντιμετωπιστεί το μέγεθος των αυξήσεων απαιτούνται υπέρογκα ποσά.
Τα κυβερνητικά μέτρα στηρίχτηκαν σε εκτιμήσεις για μεσοσταθμική τιμή μεγαβατώρας γύρω στα 100 ευρώ, όταν η τιμή εκκαθάρισης της αγοράς τον Αύγουστο έφτασε στα 121,7 ευρώ και τον Σεπτέμβριο κινείται ήδη σε πάνω από 123 ευρώ η μεγαβατώρα. Σε σχέση με τον Αύγουστο του 2020 η τιμή στη χονδρεμπορική αγορά αυξήθηκε κατά 164% και σε σύγκριση με τον Αύγουστο του 2019 κατά 90%. Την περασμένη Τετάρτη η τιμή έφτασε τα 172,77 ευρώ και την περασμένη Πέμπτη τα 175,39 ευρώ ανά μεγαβατώρα, με τις εκτιμήσεις αναλυτών να προβλέπουν να φτάνει τα 200 ευρώ βάσει των τιμών κλεισίματος των προθεσμιακών συμβολαίων του φυσικού αερίου και των προβλέψεων για τις τιμές των CO2, που άγγιξαν τα 62 ευρώ ανά τόνο.
Σε αυτό το περιβάλλον, η έκπτωση του 30% που εφαρμόζει ήδη η ΔΕΗ στις καταναλώσεις χαμηλής τάσης είναι αδύνατο να καλύψει το κενό που αφήνει η επιδότηση των 9 ευρώ/κιλοβατώρα που εξήγγειλε η κυβέρνηση για κατανάλωση έως 300 κιλοβατώρες τον μήνα και είναι καταστροφική για την εταιρεία η επέκταση της έκπτωσης σε επίπεδα που να περιορίζουν τις αυξήσεις στα 2-4 ευρώ τον μήνα για τις καταναλώσεις από 300 έως 600 κιλοβατώρες, εμπορική πολιτική που συμπεριέλαβε η κυβέρνηση στα μέτρα για την αναχαίτιση των αυξήσεων. Για τους δε ιδιώτες προμηθευτές θεωρείται αδιανόητο να ακολουθήσουν το παράδειγμα της ΔΕΗ, όπως τους ζητήθηκε από τον υπουργό Κώστα Σκρέκα. Το πρόβλημα των φουσκωμένων λογαριασμών, σύμφωνα με τους ιδιώτες προμηθευτές, θα μας συνοδεύει τουλάχιστον μέχρι το πρώτο τρίμηνο του νέου έτους. Αυτό θα συμβεί ακόμη και αν έχουμε νωρίτερα αποκλιμάκωση των τιμών φυσικού αερίου, για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι στην Ελλάδα οι αυξήσεις στο φυσικό αέριο μεταφέρονται με ένα μήνα καθυστέρηση και ο δεύτερος ότι η εκκαθάριση των λογαριασμών ρεύματος γίνεται ανά τετράμηνο, οπότε οι αυξήσεις των χειμερινών καταναλώσεων θα φανούν την άνοιξη.
Το φυσικό αέριο
Η εκτίναξη της τιμής του φυσικού αερίου στα 60 ευρώ η μεγαβατώρα είναι αποτέλεσμα των χαμηλότερων εισροών LNG λόγω της υψηλής ζήτησης για φορτία από τις αγορές της Ασίας και των χαμηλών αποθεμάτων φυσικού αερίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης εξαιτίας της άρνησης της Ρωσίας να παραδώσει τις απαιτούμενες ποσότητες, πιέζοντας για τoν Nord Stream 2.
Η τιμή των CO2
To ράλι της τιμής των CO2 από τα 25 ευρώ ο τόνος πέρυσι (μέση τιμή) στα 62 ευρώ ο τόνος φέτος είναι αποτέλεσμα των πολιτικών της Ε.Ε. για την κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με τη μειωμένη παραγωγή αιολικών τους θερινούς μήνες και την αύξηση της παραγωγής ενέργειας από φυσικό αέριο.
Αύξηση ζήτησης
Τις αυξήσεις των τιμών ηλεκτρικού ρεύματος προκάλεσε η απότομη αύξηση της ζήτησης στα επίπεδα του 5% το δεύτερο τρίμηνο του έτους σε σχέση με το 2020, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και επίσης η αυξημένη χρηματοοικονομική δραστηριότητα στον κλάδο της ενέργειας, καθώς και η ευμετάβλητη παραγωγή των ΑΠΕ καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.