Άποψη: Μια νέα πρόταση για την προστασία του περιβάλλοντος

Άποψη: Μια νέα πρόταση για την προστασία του περιβάλλοντος

6' 57" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στην Ελλάδα, διαχρονικά κατόπιν περιβαλλοντικών καταστροφών ακούμε εξαγγελίες μέτρων προκειμένου να μην επαναληφθούν παρόμοιες καταστροφές στο μέλλον. Αυτές όμως επαναλαμβάνονται, συχνά δε με μεγαλύτερη ένταση. Τρανό παράδειγμα οι φετινές πυρκαγιές που ζήσαμε. Συνεπώς, είτε οι εξαγγελίες δεν υλοποιούνται ή/και δεν είναι αποτελεσματικές. Εκ του αποτελέσματος, απαιτείται ένα νέο πλαίσιο δράσης το οποίο θα πρέπει να εστιάσει πρωτευόντως στην πρόληψη, καθώς είναι κοινώς αποδεκτό πλέον ότι η καταστολή των φυσικών καταστροφών είναι ολοένα και πιο δύσκολη στην εποχή της κλιματικής αλλαγής.

Στο παρόν άρθρο προτείνω ένα νέο πλαίσιο δράσης με χρήση εργαλείων της χρηματοοικονομικής επιστήμης, το οποίο θα δημιουργήσει κίνητρα σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη για την προστασία του περιβάλλοντος και την πρόληψη περιβαλλοντικών καταστροφών. Το προτεινόμενο πλαίσιο συνδέει τη χρηματοδότηση της τοπικής αυτοδιοίκησης με το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα/επίδοση (footprint). Προς την αξιολόγηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος μπορούν να κατασκευαστούν δείκτες περιβαλλοντικής αξιολόγησης για δήμους και περιφέρειες στα πρότυπα των δεικτών ESG (Environmental-Social-Governance), οι οποίοι χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος (διάσταση «Ε») των εταιρειών. Στη συνέχεια, η χρηματοδότηση της κάθε περιφέρειας/δήμου από το κράτος θα γίνεται λαμβάνοντας υπόψη και το συγκεκριμένο αποτύπωμα. Οι αξιολογήσεις της περιβαλλοντικής επίδοσης θα μπορούν να χρησιμοποιούνται και από τις τράπεζες για τη χρηματοδότηση των δήμων και από τους επενδυτές για τις επενδύσεις που σκοπεύουν να κάνουν σε κάθε περιφέρεια, όπως ακριβώς κάνουν και στην περίπτωση χρηματοδότησης εταιρειών. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, υπάρχουν ήδη δείκτες ESG σε επίπεδο δήμων (municipal ESG ratings), οι οποίοι χρησιμοποιούνται για τις χρηματοδοτήσεις των αντίστοιχων περιφερειών από την αγορά μέσω δημοτικών ομολόγων (municipal bonds). Η αξιολόγηση θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τη διαμόρφωση των ασφαλίστρων για την (υποχρεωτική) ασφάλιση των κατοικιών που βρίσκονται εντός ή πλησίον δασικής έκτασης. Δεν είναι δίκαιο και ούτε οικονομικά βιώσιμο να επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός, δηλαδή ο φορολογούμενος, με την αποζημίωση της πληγείσας οικίας του πολίτη που αποφάσισε να χτίσει μέσα στο δάσος. Από τη στιγμή που ο πολίτης ανέλαβε το ρίσκο να κατασκευάσει το σπίτι του εντός δασικής έκτασης, θα πρέπει να φέρει και το κόστος του ασφαλίστρου για τον κίνδυνο που ανέλαβε. Διαφορετικά μπαίνουμε στη λογική ο φορολογούμενος να αποζημιώνει οποιονδήποτε επενδυτή φέρει ζημιές από την ανάληψη κινδύνου (π.χ. τους επενδυτές στο χρηματιστήριο), ενώ δεν έχει συμμετοχή σε πιθανά οφέλη που αποκομίζει εκείνος.

Η περιβαλλοντική επίδοση του κάθε δήμου και κατ’ επέκταση της περιφέρειας θα αξιολογείται από μια ανεξάρτητη αρχή. Η αρχή αυτή μπορεί να είναι η Επιτροπή Περιβάλλοντος η οποία θα επιλαμβάνεται και όλων των θεμάτων προστασίας του περιβάλλοντος, όπως έχει προτείνει και η Επιτροπή Πισσαρίδη. Η σύνδεση της χρηματοδότησης δημόσιων οργανισμών με την αξιολόγηση αυτών δεν είναι πρωτόγνωρη στην Ελλάδα. Ηδη συμβαίνει και στον χώρο των ελληνικών πανεπιστημίων με την ανάθεση της αξιολόγησης αυτών σε ανεξάρτητη αρχή (Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, ΕΘΑΑΕ). Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης χρησιμοποιούνται από την πολιτεία για τη χρηματοδότησή τους.

Επιτρέψτε μου να σας δώσω κάποιες λεπτομέρειες για να γίνει εμφανές πώς η προτεινόμενη χρήση δεικτών τύπου κριτηρίων ESG σε επίπεδο δήμων μπορούν να κατασκευαστούν αναφορικά με τη διάσταση «Ε» (περιβάλλον) και να βοηθήσουν στην προστασία του περιβάλλοντος και κατά συνέπεια στην πρόληψη των φυσικών καταστροφών. Σε επίπεδο εταιρείας, οι συγκεκριμένοι δείκτες κατασκευάζονται βάσει της επίδοσής της σε μια σειρά από κατηγορίες και στη συνέχεια υπολογίζεται ένας σταθμισμένος μέσος όρος. Στην περίπτωση της κατασκευής δείκτη μέτρησης της περιβαλλοντικής επίδοσης του κάθε δήμου θα μπορεί να βαθμολογηθεί η επίδοση του δήμου σε κατηγορίες όπως (ενδεικτικά):

– Προστασία δασών: λειτουργία παράνομων χωματερών (κάποιοι δήμοι προσπαθούν να τις νομιμοποιήσουν εξωραΐζοντας αυτές με εύσχημα ονόματα όπως κλαδοφάγοι), καθαρισμός οικοπέδων ως ποσοστό οικοπέδων στον δήμο, διάνοιξη δασικών δρόμων, δασικοί χάρτες, αριθμός πυροσβεστικών κρουνών.

– Προστασία παραλιών: ρύπανση παραλιών, σεβασμός φυσικών χώρων (π.χ. εμφανίζεται το φαινόμενο πανέμορφες παραλίες να κατακλύζονται από ομπρέλες), ύπαρξη κάδων σκουπιδιών σε παραλίες, γαλάζιες σημαίες σε ακτές.

– Προστασία υδάτων και αέρα: ύπαρξη ρυπογόνων εταιρειών στην επικράτειά τους, χρήση τοξικών λιπασμάτων σε καλλιέργειες.

– Σεβασμός στο περιβάλλον: σεβασμός όρων δόμησης, ύπαρξη κτισμάτων φιλικών στο περιβάλλον, δίκτυο αποχέτευσης και αριθμός οικιών συνδεδεμένων με αυτό εντός του δήμου, ανακύκλωση σκουπιδιών, χρήση ΑΠΕ, χρήση δημόσιων συγκοινωνιών με ηλεκτρική ενέργεια.

– Δόμηση: ποσοστό νομιμοποιημένων αυθαιρέτων στο σύνολο κατοικιών του δήμου, ποσοστό κάλυψης με πράσινο της επιφάνειας του κάθε δήμου, χρήση ψυχρών πεζοδρομίων, αντιπλημμυρικά έργα.

Επίσης, στην κατασκευή του περιβαλλοντικού δείκτη τους θα πρέπει να προσμετρούνται τυχόν φυσικές καταστροφές εντός της επικράτειάς τους. Η αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επίδοσης του κάθε δήμου θα γίνεται σε ετήσια βάση, όπως γίνεται και με τους περισσότερους ESG δείκτες εταιρειών, και να δημοσιοποιείται στους πολίτες ώστε να γνωρίζουν και εκείνοι το αποτέλεσμα των ενεργειών των τοπικών αρχόντων. Ετσι με τη σειρά τους θα αξιολογούνται και οι τοπικοί άρχοντες. Εκείνοι πλέον θα έχουν κίνητρο να επιβλέψουν τη διαδικασία περιβαλλοντικής αναβάθμισης, καθώς η χρηματοδότησή τους και τελικά οι πιθανότητες επανεκλογής τους θα εξαρτάται από αυτή. Ετσι δεν θα επιτρέπουν παράνομες χωματερές, θα καθαρίζουν τα οικόπεδα μεταφέροντας το κόστος στους μη συνεπείς δημότες, θα επιζητούν την κατεδάφιση των αυθαιρέτων, θα συνεννοούνται με τις εταιρείες για μείωση των ρυπογόνων δραστηριοτήτων τους κ.λπ.

Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα πολλών εταιρειών παγκοσμίως ήδη αξιολογείται με τους δείκτες ESG. Πρόσφατα, μάλιστα, το Χρηματιστήριο Αθηνών κατασκεύασε χρηματιστηριακό δείκτη με τις μετοχές 30 εταιρειών, λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα κριτήρια. Η κατασκευή αυτών των κριτηρίων μπορεί να εμπλουτισθεί λαμβάνοντας υπόψη εάν οι εταιρίες δραστηριοποιούνται σε περιφέρειες φιλικές προς το περιβάλλον. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η εταιρεία θα έχει κίνητρο να επιζητεί βελτίωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της περιφέρειας στην οποία δραστηριοποιείται. Ετσι δεν θα βλέπουμε τις εταιρείες μόνο να προσφέρουν πολύτιμες δωρεές και δράσεις κατόπιν των καταστροφών, αλλά να αναλαμβάνουν ενέργειες και για την πρόληψη αυτών. Ομως αν και η εφαρμογή των κριτηρίων ESG σε επίπεδο εταιρειών είναι απαραίτητη, δεν αρκεί. Απαιτείται η εφαρμογή του «Ε» σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς αυτό θα μεταφέρει τελικά την ευθύνη προστασίας του περιβάλλοντος στον πολίτη. Η πολιτεία δεν μπορεί να έχει ένα πυροσβεστικό όχημα έξω από κάθε σπίτι. Ο πολίτης είναι αυτός ο οποίος τελικά πρέπει να δράσει προληπτικά και να απαιτήσει αυτή την πρόληψη και από τους τοπικούς άρχοντες.

Ο παραπάνω μηχανισμός επιμερίζει μέρος από τις ευθύνες από το κεντρικό κράτος στην τοπική αυτοδιοίκηση και αυτή με τη σειρά της στους πολίτες. Ο επιμερισμός αυτός θα φέρει εκ των πραγμάτων καταλογισμό ευθυνών και επιβράβευσης των ικανών και κινητοποίηση και των υπολοίπων προς τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεών τους. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το κράτος απαλλάσσεται από τις ευθύνες του. Πρόσφατη έρευνα μας (Faccini, R. Matin, R. Skiadopoulos, G., Dissecting Climate Risks: Are they Reflected in Stock Prices? https://ssrn.com/abstract=3795964) έχει δείξει ότι οι επενδυτές ευαισθητοποιούνται σε θέματα περιβάλλοντος μόνο όταν η πολιτεία νομοθετεί φέροντας ένα πλαίσιο κυρώσεων και επιβραβεύσεων. Κάτι τέτοιο ισχύει και στην περίπτωση των πολιτών, καθώς το προτεινόμενο πλαίσιο θα ενεργοποιήσει ένα σύστημα κινήτρων αφού το κάθε εμπλεκόμενο μέρος θα προσπαθήσει να καρπωθεί τα οφέλη και να αποφύγει τις κυρώσεις. Επιπρόσθετα θα πρέπει οι νόμοι να τηρούνται και να μην ακυρώνονται από το ίδιο το Κοινοβούλιο (βλ. πάγωμα κατεδαφίσεων αυθαιρέτων σε αιγιαλούς και παραλίες). Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι προσπάθειες πυροσβεστών, εθελοντικών οργανώσεων, χορηγών και αξιοθαύμαστων δημοσίων λειτουργών θα έχουν αντίκτυπο.

Σύντομα η ελληνική Βουλή θα αποφασίσει για τον κλιματικό νόμο. Είναι ευκαιρία να ενσωματωθεί το παραπάνω πλαίσιο δράσης, το οποίο θα έχει πολλαπλά οφέλη και για την ελληνική οικονομία. Απαριθμώ κάποια από αυτά. Το παραπάνω πλαίσιο (1) συνάδει με την ανάγκη αποκέντρωσης των λειτουργιών του κράτους, (2) θα βοηθήσει στην αντιστροφή του κύματος μετανάστευσης των νέων ανθρώπων στο εξωτερικό. Κανένας νέος άνθρωπος δεν θα ήθελε να επιστρέψει σε μια Ελλάδα χωρίς πνεύμονες πρασίνου, όπου δεν θα έχει ένα μέρος απόδρασης το Σαββατοκύριακο δίπλα στην πόλη για να ξεκουραστεί αυθημερόν (βλ. καταστροφή δάσους Βαρυμπόμπης και Πάρνηθας), (3) θα βοηθήσει τον τουρισμό και την απασχόληση. Η πρόσφατη καταστροφή της Βόρειας Εύβοιας και η συνακόλουθη μαζική ακύρωση των κρατήσεων είναι μια απόδειξη αυτού. Παράλληλα, η καταστροφή του δασικού πλούτου αποτελεί αιτία απώλειας θέσεων εργασίας και εγκατάλειψης της επαρχίας από τους κατοίκους της, όπως ακριβώς έγινε μετά τον Εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα. Εστω και την τελευταία στιγμή και μετά τις ασύλληπτες φυσικές καταστροφές δίνεται η ευκαιρία τώρα η χώρα μας να διακριθεί διεθνώς με ένα ορθολογικό πλαίσιο το οποίο θα αξιοποιεί τη γνώση της χρηματοοικονομικής επιστήμης, όπως έκανε με τη διαχείριση της πανδημίας και την ψηφιακή μεταρρύθμιση αξιοποιώντας τη γνώση από τους αντίστοιχους επιστημονικούς κλάδους. Η κλιματική αλλαγή δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για τη μη ολιστική αντιμετώπιση αυτής.

* Ο κ. Γιώργος Σκιαδόπουλος είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και στο Queen Mary University of London.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή