Οι μελλοντικές επενδύσεις που σχεδιάζονται στη χώρα υποβοηθούμενες από τους ευρωπαϊκούς πόρους, που είναι τριπλάσιοι σε ετήσια βάση σε σχέση με την προηγουμένη 20ετία, «προϊδεάζουν για μια αναπτυξιακή πορεία που θα έχει διάρκεια».
Αυτό επισημαίνει στη συνέντευξή του στην «Κ» ο πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας Γκίκας Χαρδούβελης, σημειώνοντας ότι «παρά την αβεβαιότητα που δημιουργούν οι υψηλές τιμές στην ενέργεια, έχουμε μπροστά μας μια εξαετία ισχυρής χρηματοδότησης ώστε να μπορούμε να υλοποιούμε απρόσκοπτα φιλόδοξα σχέδια στρατηγικού μετασχηματισμού που μπορούν να τριπλασιάσουν τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας την επόμενη εξαετία και να αυξήσουν μόνιμα το μακροχρόνιο αναπτυξιακό δυναμικό της οικονομίας». Οι συστημικές τράπεζες, σημειώνει, «έχουν ενεργή εμπλοκή στον μετασχηματισμό της οικονομίας, καθώς εκτός από τη διάχυση της χρηματοδότησης έχουν παράλληλα τον πολλαπλό ρόλο του διαμεσολαβητή, συμβούλου και φορέα μετασχηματισμού».
– Η ελληνική οικονομία, ύστερα από την ύφεση που προκάλεσε η πανδημία, ανακάμπτει. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να διατηρηθούν οι προσδοκώμενοι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια;
– Πράγματι, το β΄ και το γ΄ τρίμηνο του 2021 η οικονομία ανακάμπτει με ρυθμό που υπερβαίνει και τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις. Οι προοπτικές για το μέλλον διαφαίνονται ευοίωνες, με τον πρόδρομο δείκτη PMI σε ιστορικά υψηλά. Οι ισχυρές επιδόσεις του επιχειρηματικού τομέα, η προσήλωση σε μια στρατηγική μεταρρυθμίσεων και η υποστήριξη από την Ε.Ε., με αποκορύφωμα την ενεργοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης, προϊδεάζουν για μια αναπτυξιακή πορεία που θα έχει διάρκεια. Το περιβάλλον είναι πρόσφορο για νέες επενδύσεις, με τον βαθμό χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού στη βιομηχανία να βρίσκεται σε υψηλό δωδεκαετίας, τα αποθέματα ρευστότητας του ιδιωτικού τομέα σε πολυετή υψηλά και με πρωτόγνωρους πόρους από το εξωτερικό να είναι διαθέσιμοι για να στηρίξουν τον μετασχηματισμό της οικονομίας.
Βεβαίως, υπάρχει πάντα η αβεβαιότητα αναφορικά με την εξέλιξη της πανδημίας, ενώ βραχυπρόθεσμα παρατηρείται έντονη διεθνής πληθωριστική έκρηξη στις πρώτες ύλες, στο κόστος μεταφορών, στην ενέργεια και άλλα αγαθά. Ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα τόσο των αναταράξεων στη διεθνή εφοδιαστική αλυσίδα λόγω πανδημίας όσο και της απότομης αύξησης της διεθνούς ζήτησης, αφού όλες οι οικονομίες ανακάμπτουν ταυτόχρονα. Ιδιαίτερα στον χώρο της ενέργειας, οι υψηλές τιμές πιθανόν να έχουν και χρονική διάρκεια. Ομως, παρά την υποβόσκουσα αβεβαιότητα, η έως σήμερα συνετή και ρεαλιστική συμπεριφορά των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών αποπνέει αίσθηση σιγουριάς και αισιοδοξίας για το μέλλον.
– Ποιες είναι οι βασικότερες προϋποθέσεις για να επιτύχουμε την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου για μια πιο ανταγωνιστική και βιώσιμη οικονομία;
– Προϋποθέσεις για την αλλαγή στο παραγωγικό μοντέλο είναι, πρώτον, η προσήλωση στη στρατηγική στόχευση των επενδύσεων και, δεύτερον, η αποτελεσματική υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων που τις συνοδεύουν. Το περιβάλλον σήμερα είναι ευνοϊκό για την επίτευξη των δύο αυτών προϋποθέσεων. Πρώτον, έχουμε ήδη περάσει ως οικονομία και κοινωνία από μια επώδυνη πορεία αναδιάρθρωσης και προσαρμογών, οι οποίες έχουν αυξήσει την ανθεκτικότητα και αποτελεσματικότητα του υγιούς τμήματος του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Δεύτερον, έχει καταρτιστεί μια φιλόδοξη στρατηγική θεσμικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων, που συνοδεύουν την οικονομική και διαρθρωτική πολιτική και παρέχουν ένα υγιές στίγμα στον ιδιωτικό τομέα ώστε να παίρνει τις αποφάσεις του. Τρίτον, έχουμε μπροστά μας μια εξαετία ισχυρής χρηματοδότησης ώστε να μπορούμε να υλοποιούμε απρόσκοπτα φιλόδοξα σχέδια στρατηγικού μετασχηματισμού.
– Καθοριστικός παράγοντας τα επόμενα χρόνια είναι οι πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης. Οι οικονομικοί πόροι από την Ευρώπη, όμως, δεν μας έλειψαν και στο παρελθόν. Σε τι διαφέρει το σήμερα;
– Υπάρχει ειδοποιός διαφορά με το παρελθόν. Πρώτον, οι πόροι που τίθενται στη διάθεσή μας μέχρι και το 2026-2027 είναι δυνητικά τριπλάσιοι σε ετήσια βάση σε σχέση με την προηγουμένη 20ετία και μάλιστα έχουν στο μεγαλύτερο τμήμα τους έναν συγκεκριμένο στρατηγικό – επενδυτικό προσανατολισμό. Δεύτερον, λόγω προηγούμενης κρίσης, σήμερα είμαστε πολύ πιο ώριμοι σε σχέση με το παρελθόν για να αποτιμήσουμε την ευκαιρία που μας παρουσιάζεται καθώς και το κόστος απώλειάς της. Τρίτον, η διοχέτευση των πόρων γίνεται βάσει συγκεκριμένων ελέγχων βιωσιμότητας, με όρους αγοράς, με συγκεκριμένη στόχευση και χαρακτηριστικά και με προσδιορισμένες αρχές πιστοποίησης, ελέγχου και διακυβέρνησης. Και τέταρτον, η δεκαετής κρίση έφερε αποεπένδυση στη χώρα, με συνέπεια οι μελλοντικές επενδύσεις να έχουν σημαντικό πολλαπλασιαστικό, αναπτυξιακό αποτέλεσμα. Κομβικές επενδύσεις σε κρίσιμα οικονομικά πεδία, όπως ψηφιοποίηση, κλιματική θωράκιση, ενεργειακή αποτελεσματικότητα, εξωστρέφεια, παραγωγικός μετασχηματισμός, ανθεκτικότητα και ανταγωνιστικότητα, με βαθύτερη στόχευση σε παιδεία και με θεσμική εμβάθυνση και ενεργές πολιτικές στην αγορά εργασίας, μπορούν να τριπλασιάσουν τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας την επόμενη εξαετία –σε σχέση με τη μακροχρόνια τάση της– καθώς και να αυξήσουν μόνιμα το μακροχρόνιο αναπτυξιακό δυναμικό της οικονομίας.
– Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος των τραπεζών στον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας; Είναι σε θέση οι τράπεζες να παίξουν έναν αποφασιστικό ρόλο στον εκσυγχρονισμό του παραγωγικού μοντέλου;
– Οι συστημικές τράπεζες έχουν ενεργή εμπλοκή στον μετασχηματισμό της οικονομίας. Διαθέτουν άφθονη ρευστότητα, υγιή κεφαλαιακή βάση και μέσω τιτλοποιήσεων καθαρίζουν σταδιακά τους ισολογισμούς τους από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια του παρελθόντος. Πρωτοπορούν στην παροχή ψηφιακών εφαρμογών και στην εξυπηρέτηση των πολιτών. Το 2020 παρείχαν νέα δάνεια συνολικής αξίας περίπου 18,3 δισ. ευρώ, ή 11% του ΑΕΠ, και στο πρώτο οκτάμηνο του 2021 άλλα 7,2 δισ. ευρώ. Μοχλεύουν τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης μέσω του τμήματος των συνοδευτικών τραπεζικών δανείων. Συμβάλλουν στην αξιολόγηση των βιώσιμων και επιλέξιμων προς χρηματοδότηση έργων. Και διαχέουν τη χρηματοδότηση στον μέγιστο δυνατό αριθμό οικονομικών μονάδων, και ειδικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, έχοντας τον πολλαπλό ρόλο του διαμεσολαβητή, συμβούλου και φορέα μετασχηματισμού.
– Το τραπεζικό σύστημα εξυγιαίνεται και αλλάζει σελίδα. Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις της νέας δεκαετίας;
– Διεθνώς, σήμερα η μεγαλύτερη πηγή ανταγωνισμού για τις τράπεζες εντοπίζεται στις εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, οι οποίες ήδη έχουν κεφαλαιοποίηση πολλαπλάσια αυτής των τραπεζών. Οι εταιρείες αυτές εισέρχονται σταδιακά στις υπηρεσίες πληρωμών και στην ταχεία χρηματοδότηση της λιανικής αγοράς με όπλο την πληροφορία που έχουν για τη συμπεριφορά των καταναλωτών, χωρίς όμως ακόμα να υπόκεινται στην αυστηρή εποπτεία που ασκείται στις τράπεζες. Ο ανταγωνισμός ωθεί τις τράπεζες να επενδύουν τεράστια ποσά σε τεχνολογικό εξοπλισμό, που διαρκώς εξελίσσεται, εγκυμονώντας επιχειρησιακούς κινδύνους.
Πιο βραχυπρόθεσμα, οι προκλήσεις για τις τράπεζες είναι πολλαπλές. Πρώτον, λειτουργούν σε ένα διεθνοποιημένο περιβάλλον διαρκούς καινοτομίας, όπου η κινητικότητα των παγκόσμιων επενδυτικών κεφαλαίων είναι μεγάλη, ενώ επέρχεται μια σταδιακή ενοποίηση της ευρωπαϊκής κεφαλαιαγοράς. Δεύτερον, τα χαμηλά επιτόκια της νομισματικής πολιτικής εκτιμάται ότι θα διαρκέσουν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα και έτσι θα συνεχίσουν να δυσκολεύουν την παραδοσιακή πηγή τραπεζικής κερδοφορίας μέσω τιμολόγησης καταθέσεων και δανείων. Τρίτον, οι υγιείς πελάτες των τραπεζών έχουν πολλαπλές δυνητικές πηγές χρηματοδότησης, με αποτέλεσμα να μειώνονται τα επιτόκια που μπορούν να χρεώσουν οι τράπεζες, ιδιαίτερα στα δάνεια προς τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Τέταρτον, οι νεότερες γενιές των πολιτών – πελατών είναι περισσότερο απαιτητικές, επιμένοντας στη γρήγορη εξυπηρέτηση, ενώ εμφανίζουν και μεγαλύτερη κινητικότητα.
Η ΕΚΤ θα αγοράζει ελληνικά ομόλογα και μετά την απόσυρση των μέτρων
– Πόσο κοντά είναι οι ελληνικές τράπεζες στην αλλαγή της επενδυτικής βαθμίδας και ποια είναι η σημασία αυτής της εξέλιξης;
– Η πρόοδος στα κόκκινα δάνεια, η αφθονία ρευστότητας και η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για νέες αναβαθμίσεις. Αλλά για να μπορέσουν οι τράπεζες να φτάσουν την επενδυτική διαβάθμιση απαιτείται και η αναβάθμιση του Δημοσίου κατά 1 έως 3 βαθμίδες, ανάλογα με τον οίκο αξιολόγησης. Η επιτυχία επενδυτικής διαβάθμισης θα συνεπάγεται για τις τράπεζες περαιτέρω μείωση των ασφαλίστρων κινδύνου στα επιτόκια χρηματοδότησής τους, καθώς και βελτίωση των συνθηκών ρευστότητας. Συγχρόνως, θα τις βάλει στο ραντάρ των διεθνών επενδυτικών κεφαλαίων, μαζί με όλη την ελληνική οικονομία και τις επιχειρήσεις.
– Η κυβέρνηση έχει ως στόχο την αποεπένδυση του Δημοσίου από τις συστημικές τράπεζες, μεταξύ των οποίων και από την Εθνική, όπου έχει τη μεγαλύτερη συμμετοχή με ποσοστό 40%. Σε τι ορίζοντα εκτιμάτε ότι θα ήταν το καλύτερο δυνατό να δρομολογηθεί αυτή η στρατηγική;
– Για την εύρυθμη λειτουργία της τράπεζας αυτό που έχει σημασία είναι να ακολουθούνται οι χρηστοί κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης, ασχέτως αν οι μέτοχοι είναι το Δημόσιο ή ιδιώτες, μεγαλομέτοχοι όπως μεγάλα ταμεία του εξωτερικού ή Ελληνες μικρομέτοχοι. Η Εθνική ακολουθεί αυστηρά τους κανόνες αυτούς και έχει επανειλημμένως εισπράξει τα εύσημα από τον επόπτη και τους αξιολογικούς οίκους. Για παράδειγμα, ανακηρύσσεται από την Capital Finance International για πέντε συναπτά έτη από το 2017 έως και το 2021 ως η εταιρεία με την καλύτερη εταιρική διακυβέρνηση στην Ελλάδα.
Ετσι, πιστεύω ότι η οποιαδήποτε αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της Εθνικής δεν θα επηρεάσει τη λειτουργία της, ούτε μακροπρόθεσμα τη μετοχή της. Κατά συνέπεια και η χρονική στιγμή μεταφοράς τμήματος του ιδιοκτησιακού καθεστώτος από τον μεγαλομέτοχο σε ιδιώτες μετόχους αποκτά δευτερεύουσα σημασία ή και μηδαμινή.
– Κατά πόσον το Δημόσιο και οι τράπεζες εκτιμάτε ότι θα διατηρήσουν το καθεστώς της κατ’ εξαίρεση συμμετοχής στα προγράμματα της ΕΚΤ ακόμα και μετά την απόσυρση των έκτακτων μέτρων;
– Εκτιμώ ότι τα ελληνικά ομόλογα θα συνεχίσουν να είναι αντικείμενα αγοραπωλησίας από την ΕΚΤ στο πλαίσιο της νομισματικής της πολιτικής. Οι δηλώσεις ανώτερων αξιωματούχων της ΕΚΤ, όσο και η εκφρασμένη αντίληψη των αξιολογικών οίκων και της αγοράς δείχνουν ότι θα ακολουθηθεί μια πολύ σταδιακή προσέγγιση περιορισμού της σημερινής επεκτατικής νομισματικής πολιτικής, η οποία δεν θα δημιουργήσει αναταράξεις αναφορικά με την απόσυρση των έκτακτων μέτρων στήριξης.
– Ενόψει της συζήτησης, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας, ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει κατά τη γνώμη σας η αναθεώρηση και ποια θα ήταν τα βιώσιμα επίπεδα πρωτογενούς πλεονάσματος για την Ελλάδα;
– Σε αντιδιαστολή με το προ πανδημίας παρελθόν, φαίνεται να υπάρχει συναίνεση στην Ευρώπη για μια ελαφρώς διαφορετική δημοσιονομική πολιτική. Πρώτον, έγινε αντιληπτή η χρησιμότητα μιας αντικυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής. Η αντικυκλική πολιτική των τελευταίων δύο ετών βοήθησε στην ύφεση, αλλά πρέπει να εφαρμοστεί και σε περιόδους ισχυρής ανάπτυξης ώστε να χτιστεί δημοσιονομικό μαξιλάρι που θα βοηθήσει σε μια νέα μελλοντική ύφεση. Δεύτερον, στον καθορισμό ετήσιων στόχων για το δημοσιονομικό ισοζύγιο, είναι επιθυμητό οι δημόσιες επενδύσεις, αυτές που οδηγούν σε μακροχρόνια βιώσιμη ανάπτυξη, να έχουν μικρότερο ειδικό βάρος στον υπολογισμό των ελλειμμάτων.
Οσο για την Ελλάδα, ήδη στο Σχέδιο Προϋπολογισμού γίνεται πρόβλεψη για μικρό πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα το 2023. Η Ελλάδα θα πιεστεί από τους εταίρους στην επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων διαρκείας, αλλά οι απαιτήσεις προβλέπω να είναι ελαφρώς πιο ρεαλιστικές σε σχέση με την εποχή πριν από την πανδημία.
– Εκτός από πρόεδρος της Εθνικής, είστε και πρόεδρος του Μορφωτικού Ιδρύματος της τράπεζας, του γνωστού ΜΙΕΤ. Πώς θα περιγράφατε την επιδιωκόμενη ανανέωση στόχων για το ίδρυμα; Εχετε καταλήξει στο πρόσωπο που θα αναλάβει καθήκοντα διευθυντή;
– Σήμερα οι ηλεκτρονικές προσβάσεις σε σπάνια βιβλία και αρχεία έχουν αλλάξει τους ρυθμούς και τα δεδομένα της έρευνας, επιβάλλοντας τη διεύρυνση των δραστηριοτήτων του ΜΙΕΤ ώστε να απευθύνεται, πέραν του αναγνωστικού κοινού, και σε ένα ευρύτερο κοινό που αναζητεί να προσεγγίσει την πολιτιστική ταυτότητα του τόπου μας χωρίς πνευματικούς αποκλεισμούς.
Η διεύρυνση αυτή βρίσκεται σε πολύ καλά και έμπειρα χέρια, όπως είναι οι επιστήμονες ακαδημαϊκοί που μετέχουν στο Διοικητικό του Συμβούλιο μαζί με υψηλόβαθμα στελέχη της τράπεζας. Ο νέος διευθυντής του ιδρύματος θα παραλάβει μια ξεκάθαρη εικόνα των νέων παραμέτρων που θα συνθέτουν την αποτελεσματική λειτουργία του ιδρύματος. Η ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας είναι σε εξέλιξη.
Δεν βλέπω νέα συγκέντρωση στον κλάδο
– Θεωρείτε ότι οι προοπτικές ανάπτυξης μπορούν να στηρίξουν την ύπαρξη των τεσσάρων μεγάλων τραπεζών στην Ελλάδα ή προβλέπετε ότι θα οδηγηθούμε σε νέα συγκέντρωση;
– Η κρίση ήδη έφερε σημαντική συγκέντρωση στο τραπεζικό σύστημα, αφoύ οι σημερινές τέσσερις συστημικές τράπεζες κατέχουν πλέον το 95% του ενεργητικού του τραπεζικού συστήματος. Ο βαθμός συγκέντρωσης στη χώρα μας είναι ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη.
Φυσικά, η ήδη μεγάλη συγκέντρωση δεν αποκλείει μια ακόμα μεγαλύτερη, αλλά μια τέτοια πιθανότητα φαίνεται να συρρικνώνεται δραστικά. Και αυτό επειδή μπαίνουμε σε εποχή οικονομικής μεγέθυνσης και όσο η ανάπτυξη διαχέεται προς όλους τους τομείς της οικονομίας, τόσο μεγαλώνει η περίμετρος των οικονομικών μονάδων, που και θέλουν και μπορούν να προσφεύγουν στον τραπεζικό δανεισμό, επιζητώντας αναβαθμισμένες και σύνθετες υπηρεσίες. Με άλλα λόγια, στο επόμενο χρονικό διάστημα το πεδίο δυνητικής προσφοράς χρηματοοικονομικών υπηρεσιών θα μεγεθύνεται, δημιουργώντας ζωτικό χώρο επέκτασης για όσες τράπεζες παραμένουν ανταγωνιστικές, γεγονός που μειώνει την πιθανότητα περαιτέρω συγκέντρωσης.