Tο 2020, όταν έγινε γνωστό πως οι επιστήμονες έδιναν μάχη με τον χρόνο για να παραχθούν εμβόλια κατά του ιού, κυβερνήσεις και πολίτες πανηγύρισαν. Το 2021, όμως, κατέστη εμφανές ότι, εκτός του γεγονότος της δυστυχώς άνισης κατανομής των εμβολίων, η συγκεκριμένη διαδικασία ακόμα και στις πλούσιες χώρες δυσχεραίνεται. Και ο λόγος είναι η κουλτούρα των ανθρώπων που τους διαμορφώνει οπουδήποτε κι αν ζουν. Στις ΗΠΑ παρατηρήθηκε τόση αντίδραση έναντι των εμβολίων, που υπονόμευσε τις προσπάθειες ανάσχεσης της πανδημίας. Αν και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, κατόρθωσαν να ξεπεράσουν τους αρχικούς δισταγμούς τουλάχιστον σε κάποιον βαθμό, το γεγονός ότι ακόμα δίδονται τέτοιες μάχες φανερώνει ένα καίριο στοιχείο στη χάραξη πολιτικής, το οποίο συχνά παραγνωρίζεται. Οι αποτελεσματικές αντιδράσεις σε ταχέως ή και βραδέως κινούμενες προκλήσεις απαιτούν κάτι παραπάνω από τα αδιαμφισβήτητα επιστημονικά δεδομένα. Χρειάζονται και άλλα εργαλεία της επιστήμης, ηπιότερα, ώστε να γίνει κατανοητή η ανθρώπινη συμπεριφορά και νοοτροπία.
Για να το πούμε αλλιώς: είναι θεμελιώδες λάθος να προσπαθεί κανείς να λύσει σήμερα τα προβλήματα της δημόσιας πολιτικής απλώς και μόνο με το να στηρίζεται σε μια δέσμη νοητικών εργαλείων που εφαρμόζονται κοντόθωρα. Χρειάζεται και πλευρική όραση για να εκτιμηθεί η ευρύτερη ανθρώπινη συνθήκη και ότι στοιχεία εκτός του πλαισίου των μεγάλων δεδομένων ή των επιστημονικών δοκιμών μπορούν να επηρεάσουν τα γεγονότα. Χρειαζόμαστε πλευρική όραση όχι μόνο για την πανδημία, αλλά και την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική για το κλίμα, τις συντάξεις κ.ο.κ. Λόγου χάριν, ας σκεφθούμε τη στάση έναντι της ανανεώσιμης ενέργειας.
Στα μάτια των ελίτ των μεγαλουπόλεων της Δύσης δείχνει αυταπόδεικτο ότι οι πηγές ενέργειας, όπως ο αέρας και ο ήλιος, υπερέχουν ηθικά έναντι των ορυκτών καυσίμων, όπως ο γαιάνθρακας. Ωστόσο, αυτές οι προνομιούχες ομάδες των πόλεων ζουν μακριά από αγροτικές περιοχές, οι οποίες μπορεί να βλαφθούν από την κατασκευή ανεμογεννητριών. Ούτε και θα υποστούν τις συνέπειες από το κλείσιμο ενός ανθρακωρυχείου στην κοντινή πόλη, οι οποίες θα είναι η απώλεια της ταυτότητας και των πόρων για να μπορέσουν οι ντόπιοι να ζήσουν. Η ενσυναίσθηση είναι απαραίτητη για τη χάραξη αποδοτικής στρατηγικής ως προς την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, όπως και η συνειδητοποίηση πως οι περισσότεροι καθημερινοί άνθρωποι δεν βλέπουν τον κόσμο όπως οι μηχανικοί και οι οικονομολόγοι. Το «κλειδί» είναι το εξής: εάν αγνοήσουμε το γενικότερο πολιτισμικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο της ζωής των ανθρώπων, όλοι μας θα υποφέρουμε, ενώ αν το ενσωματώσουμε στην ανάλυσή μας, θα διαμορφώσουμε καλύτερα εργαλεία πολιτικής.
* Η κ. Gillian Tett είναι πολιτισμική ανθρωπολόγος, επικεφαλήςτης συντακτικής επιτροπής των Financial Times.