Σχέδια για την πλήρη και ταχεία απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο καταστρώνει εσπευσμένα η Ε.Ε., αφού πλήρωσε και εξακολουθεί να πληρώνει πανάκριβα το κόστος της υψηλής εξάρτησης από τον ένα προμηθευτή. Η Φον ντερ Λάιεν δήλωσε την Πέμπτη ότι θα προτείνει ένα σχέδιο, στα μέσα Μαΐου, για τη σταδιακή κατάργηση του ρωσικού πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα έως το 2027, δηλαδή τρία χρόνια νωρίτερα από τον ορίζοντα που προβλέπει το σχέδιο που ανακοίνωσε η Επιτροπή, δύο ημέρες πριν. Η Ευρώπη αναζητάει έναν πιο ασφαλές δρόμο για την ενεργειακή μετάβαση, που παραμένει βασική στρατηγική της, μέσω της επιτάχυνσης των ΑΠΕ και της υποκατάστασης του ρωσικού αερίου από LNG που θα προμηθεύεται με μεγαλύτερη ασφάλεια από πολλές και διαφορετικές πηγές, αλλά και των «καυσίμων του διαβόλου» με τη διατήρηση εν λειτουργία για κάποια χρόνια ακόμη πυρηνικών και λιγνιτικών σταθμών που επρόκειτο να κλείσουν. Η Ε.Ε. έχει αρχίσει να εξετάζει εναλλακτικές προτάσεις σε αυτή την κατεύθυνση για κάθε κράτος-μέλος.
Πυρηνικοί αντιδραστήρες στη Γερμανία
Αν και αυτά ακούγονται αυτονόητα, είναι δύσκολο ακόμη και να ειπωθούν, πόσο μάλλον να αποφασισθούν σε εθνικό επίπεδο και να υλοποιηθούν. Είναι πιο εύκολο στην κοινοτική γραφειοκρατία, που δεν αναμετριέται με το καθημερινό πολιτικό κόστος, να αναθεωρεί τις παραδοχές που έκανε λίγους μήνες νωρίτερα και να γνωμοδοτεί και απείρως δυσκολότερο στις κυβερνήσεις που αποφασίζουν. Για παράδειγμα, η ανατροπή της απόφασης Μέρκελ στη Γερμανία για απόσυρση των πυρηνικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής είναι βέβαιο πως θα προκαλέσει την αντίδραση των Πρασίνων και θα δοκιμάσει τη συνοχή του κυβερνητικού συνασπισμού με τους Σοσιαλδημοκράτες του καγκελαρίου Σολτς. Η αντιπαράθεση για την παράταση λειτουργίας των τριών πυρηνικών αντιδραστήρων στη Γερμανία ξεκίνησε ήδη, με τα υπουργεία Οικονομίας και Περιβάλλοντος της χώρας να τάσσονται κατά, ανακοινώνοντας ότι κάτι τέτοιο «δεν θα μπορούσε να έχει παρά πολύ περιορισμένη συμβολή στην επίλυση του προβλήματος και αυτό, με πολύ υψηλά οικονομικά, συνταγματικά ρίσκα και κινδύνους ασφαλείας».
Η απολιγνιτοποίηση
Αλλά και η Αθήνα μάλλον δεν θα είναι ευτυχής διαπιστώνοντας πως πιθανόν να χρειαστεί η παράταση λειτουργίας κάποιων λιγνιτικών μονάδων, ώστε να υπάρχει ασφάλεια εφοδιασμού. Η ταχεία απολιγνιτοποίηση αποφασίστηκε το 2019 προκειμένου να σταματήσει η αιμορραγία που προκαλούσαν ο ακριβός –λόγω ρύπων– λιγνίτης και τα εγκληματικά ΝΟΜΕ της προηγούμενης κυβέρνησης στη ΔΕΗ και την οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια στη χρεοκοπία. Σε αυτή την απόφαση στοιχειώδους οικονομικής λογικής προστέθηκε και το βάρος μιας πολιτικής επένδυσης, γεγονός που καθιστά δυσχερέστερη τη διαχείριση των αναγκαίων αλλαγών στον ενεργειακό σχεδιασμό.
Η παράταση λειτουργίας λιγνιτικών μονάδων δεν έχει σχέση με το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς ο λιγνίτης είναι μόνο στην ιδιαίτερη τρέχουσα συγκυρία και μόνο κάποιες ημέρες φθηνότερος από το φυσικό αέριο, και αυτό γιατί η παραγωγή του λιγνίτη επιβαρύνεται με υψηλότερο κόστος CO2 από ό,τι οι μονάδες φυσικού αερίου (τρεις φορές περισσότερο).
Η Κομισιόν θα προτείνει στα μέσα Μαΐου σχέδιο για τη σταδιακή κατάργηση του ρωσικού πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα έως το 2027.
Εφεδρείες
Μια τέτοια απόφαση θα ληφθεί μόνο για να υπάρχει ασφάλεια εφοδιασμού σε περιπτώσεις που όλες οι άλλες εναλλακτικές (ΑΠΕ, LNG κ.λπ.) δεν τη διασφαλίζουν. Κάποιοι αναφέρονται σε τρεις λιγνιτικές μονάδες που θα πρέπει να μείνουν ενεργές μέχρι το 2028 (Μελίτη, Αγ. Δημήτριος V, Μεγαλόπολη IV). Το ΕΣΕΚ, εξάλλου, προβλέπει απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων το 2028, ενώ και ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης το 2019 από το βήμα του ΟΗΕ ανακοίνωσε το κλείσιμο όλων των λιγνιτικών μονάδων το 2028. Ισως να μην είναι τυχαία και η σχετική υπενθύμιση που έκανε σε τηλεοπτική εκπομπή μέσα στην εβδομάδα ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κώστας Σκρέκας. Αλλωστε, ο προγραμματισμός της ΔΕΗ για απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων μέχρι το 2023 συνδέθηκε από την πρώτη στιγμή με αίτημα για τον χαρακτηρισμό τους ως στρατηγικής εφεδρείας για τη λειτουργία τους σε καταστάσεις εκτάκτων αναγκών και την αποζημίωσή τους μέσω ενός μηχανισμού, η έγκριση του οποίου εκκρεμεί από την Κομισιόν. Με το καθεστώς της στρατηγικής εφεδρείας, η ΔΕΗ θα αποζημιώνεται για να διατηρεί σε ετοιμότητα κάτι που θα την επιβαρύνει οικονομικά.
Κύκλοι της ΔΕΗ εκτιμούν ότι μετά τις ανατροπές που έχει φέρει στην ενεργειακή αγορά η κρίση στην Ουκρανία, η Ευρώπη είναι πιο διατεθειμένη να συζητήσει την έγκριση αυτού του μηχανισμού. Η στρατηγική της ΔΕΗ, σύμφωνα με τους ίδιους κύκλους, δεν αλλάζει. Το βασικό της πλάνο παραμένει στραμμένο στις ΑΠΕ και εκτιμούν πως η παρούσα συγκυρία αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία για την επιτάχυνσή τους. «Χρειαζόμαστε πολύ ριζοσπαστικές κινήσεις, ένα “επενδυτικό σοκ” στις ΑΠΕ», τονίζουν χαρακτηριστικά.
Σε ό,τι αφορά τη νέα μονάδα Πτολεμαΐδα V, κύκλοι της Επιχείρησης αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο επανεξέτασης της απόφασης μετατροπής της το 2025 για τη λειτουργία της με φυσικό αέριο. «Δεν αλλάζουν εν θερμώ τέτοιες αποφάσεις. Η μονάδα θα τεθεί σε λειτουργία το καλοκαίρι και μέχρι το 2025 έχουμε αρκετό διάστημα μπροστά μας για να αποφασίσουμε, αφού δούμε πώς θα καταλήξουν τα πράγματα και στην Ευρώπη», υπογραμμίζουν από τη ΔΕΗ.
Αναγνωρίζουν ωστόσο ότι μετά και τις αποφάσεις της Κομισιόν για την πράσινη ταξινομία, ο σχεδιασμός για λειτουργία της μονάδας με φυσικό αέριο θα πρέπει να συμπεριλάβει οπωσδήποτε και τεχνολογία για χρήση υδρογόνου, προκειμένου να διασφαλίσει παράταση ζωής. Το ακριβό φυσικό αέριο δεν αλλάζει ούτε τα σχέδια των ιδιωτών επενδυτών για νέες μονάδες φυσικού αερίου. Η μονάδα της Mytilineos στα Ασπρα Σπίτια ολοκληρώνεται και αναμένεται να τεθεί σε δοκιμαστική λειτουργία μέσα στο καλοκαίρι, ενώ οι μονάδες του ομίλου Κοπελούζου (Αλεξανδρούπολη) και των Μότορ Οϊλ-ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ (Κομοτηνή) θα υλοποιηθούν με τεχνική πρόβλεψη και για καύση υδρογόνου.
Η θέρμανση
Ενα ζήτημα που θεωρείται βέβαιο ότι θα επανεξεταστεί μετά και τις κατευθύνσεις της Κομισιόν είναι η χρήση του φυσικού αερίου για θέρμανση. Εχουν γίνει μάλιστα ήδη εισηγήσεις για αλλαγές στον κλιματικό νόμο που προβλέπει αντικατάσταση των καυστήρων πετρελαίου με φυσικού αερίου όπου υπάρχει δίκτυο από το 2023 και πλήρη απαγόρευση από το 2030. Αντ’ αυτού, προτείνεται η χρήση αντλιών θερμότητας και παράλληλα η επανεξέταση των προγραμμάτων επέκτασης δικτύου φυσικού αερίου που υλοποιούν οι εταιρείες διανομής.
Το LNG και ο αναβαθμισμένος ρόλος της Ελλάδας στην Ευρώπη
Ο διακηρυγμένος στόχος της ταχείας απεξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, μετά και τον de facto περιορισμό της χρήσης του αερίου που επέβαλε η παρατεταμένη ενεργειακή κρίση, είναι μια πολύπλοκη άσκηση με διαφορετικούς αγνώστους για κάθε χώρα. Για την Ελλάδα εκτός από τις προκλήσεις φέρνει και ευκαιρίες, καθώς η αντικατάσταση του ρωσικού αερίου με LNG προϋποθέτει μια σημαντική αναδόμηση του τρόπου λειτουργίας των υφιστάμενων αγωγών στο εσωτερικό της Ε.Ε. που είναι σχεδιασμένοι για ροές αερίου από την Ανατολή στη Δύση και από τον Βορρά προς τον Νότο.
Νέες πηγές εισόδου
Οι τερματικοί σταθμοί LNG θα αποτελέσουν τις νέες πηγές αερίου της Ευρώπης, εξέλιξη που αναβαθμίζει σημαντικά τον ρόλο των χωρών του Νότου που διαθέτουν ήδη εγκαταστάσεις και λιμάνια για να αναπτύξουν νέους σταθμούς, αφού η μεταφορά του LNG γίνεται μόνο με πλοία. Η απεξάρτηση της ενδοχώρας της Ευρώπης, Αυστρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, από το ρωσικό αέριο συναρτάται με τη δυνατότητα εισαγωγής στο σύστημα αγωγών του αεριοποιημένου LNG από τις χώρες του Νότου, αφού δεν διαθέτουν λιμάνια για να αναπτύξουν δικές τους υποδομές.
Οι ροές αερίου θα ανακατευθυνθούν από τον Νότο προς τον Βορρά αλλά και από τη Δύση προς την Ανατολή για να υποκαταστήσουν το ρωσικό αέριο που κινείται σήμερα με αντίθετη κατεύθυνση μέσω της Ουκρανίας και της Βόρειας Θάλασσας. Η αύξηση των εισαγωγών φυσικού αερίου μέσω των υποθαλάσσιων αγωγών από χώρες της Αφρικής όπως η Αλγερία, η Τυνησία και η Νιγηρία θα αυξηθούν τα επόμενα χρόνια αλλάζοντας επίσης την υφιστάμενη ροή του αερίου. Η Ισπανία σχεδιάζει ήδη την κατασκευή ακόμη ενός αγωγού για τη μεταφορά αερίου από την Αφρική στη Γαλλία.
Η γεωπολιτική σημασία των σταθμών αεριοποίησης LNG που υλοποιούνται και θα υλοποιηθούν στα ελληνικά λιμάνια και το δίκτυο αγωγών της χώρας αναβαθμίζονται και μαζί ο ρόλος της στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Η Ελλάδα μπορεί να εξελιχθεί σε Hub αερίου για την τροφοδοσία των χωρών των Βαλκανίων που εξαρτώνται 100% από το ρωσικό αέριο.
Παράγοντες με πολύ καλή γνώση της νέας γεωστρατικής που διαμορφώνεται, εκτιμούν ότι οι συνθήκες ευνοούν την κατασκευή σταθμών LNG σε κάθε λιμάνι της χώρας. Ο τερματικός σταθμός της Ρεβυθούσας πολύ σύντομα δεν θα είναι η μοναδική υποδομή LNG στην Ελλάδα. Ηδη, επενδυτικά σχέδια έχουν δρομολογηθεί στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, ένας σταθμός που κατασκευάζεται ήδη και ένας που αναμένει αδειοδότηση από τη ΡΑΕ, της εταιρείας Gastrade, και ένας στους Αγ. Θεοδώρους Κορίνθου από τη Motor Oil, ο οποίος βρίσκεται στο στάδιο του δεσμευτικού market test. Στις 10 Φεβρουαρίου η ΡΑΕ ενέκρινε την άδεια ακόμη ενός τερματικού σταθμού LNG στο λιμάνι του Βόλου, έργο της εταιρείας Mediterranean Gas A, με μετόχους εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον ναυτιλιακό τομέα.
Ο αγωγός EastΜed
Νέες επενδύσεις σε τερματικούς σταθμούς LNG προωθούν η Ιταλία και η Ισπανία, η γειτονική Κροατία, ενώ τα πρώτα δύο έργα LNG στο σύστημά της ανακοίνωσε και η Γερμανία που εξαρτάται σε ποσοστό 50% από το ρωσικό αέριο. Η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας πιθανότατα να ενισχυθεί περαιτέρω στην περίπτωση που η Ευρώπη στρέψει ξανά το βλέμμα της στα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου ως μια αξιόπιστη και ασφαλή πηγή τροφοδοσίας και στον αγωγό EastΜed για τη μεταφορά τους, που επανήλθε στο προσκήνιο το τελευταίο διάστημα.