Ενώ η κυβέρνηση θα ανακοινώσει στο τέλος της εβδομάδας ένα διευρυμένο πακέτο μέτρων στήριξης για να αντισταθμίσει την πρωτοφανή απώλεια εισοδήματος που υφίστανται τα νοικοκυριά, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη χάραξη στρατηγικής για τη μόνιμη απεξάρτηση των νοικοκυριών από τα ορυκτά καύσιμα, που έχουν φτάσει να εξαϋλώνουν ακόμη και πάνω από το 20% του μηνιαίου εισοδήματος. Στο οικονομικό επιτελείο γνωρίζουν ότι παρά την ενίσχυση του πακέτου μέτρων στήριξης και τον εμπλουτισμό και με παρεμβάσεις που θα αφορούν τα καύσιμα κίνησης, η ζημία για τα νοικοκυριά θα παραμείνει τεράστια.
Ειδικά για τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, οι απώλειες σε μηνιαία βάση μπορεί να φτάσουν να αναλογούν ακόμη και πάνω από το 20% του μειωμένου εισοδήματος. Επίσης, είναι σαφές ότι οι πολιτικές άμεσης μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας μπορούν μεν να περιορίσουν την απώλεια εισοδήματος, ωστόσο η απόδοση είναι περιορισμένη αν δεν υπάρξει ριζική αλλαγή των συνθηκών διαβίωσης. Από την άλλη, οι «μόνιμες λύσεις» απεξάρτησης από την πανάκριβη ενέργεια (είτε πλέον αυτή προέρχεται από το πετρέλαιο είτε από το φυσικό αέριο) προϋποθέτουν επενδύσεις πολλών χιλιάδων ευρώ από τα νοικοκυριά αλλά και τις επιχειρήσεις.
Η ενεργειακή θωράκιση των κτισμάτων, η αντικατάσταση των πηγών θέρμανσης και η επένδυση στα φωτοβολταϊκά (είτε με φυσική εγκατάσταση είτε με εξασφάλιση των σχετικών πλεονεκτημάτων μέσω των λεγόμενων ενεργειακών κοινοτήτων) αποτελούν τις λύσεις που θα προωθηθούν με διαδικασίες… κατεπείγοντος το επόμενο χρονικό διάστημα. Η παρούσα και χωρίς ιστορικό προηγούμενο ενεργειακή κρίση –ποτέ ξανά δεν βίωσαν τα ελληνικά νοικοκυριά ταυτόχρονη αύξηση του κόστους του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, της βενζίνης και του ηλεκτρικού ρεύματος με τέτοια ποσοστά– δίνει χαρακτήρα κατεπείγοντος στην προώθηση των σχετικών παρεμβάσεων. Ετσι, ενώ αυτή την εβδομάδα αναμένεται να κλείσει ο κύκλος υποβολής των αιτήσεων για τον τρέχοντα γύρο του προγράμματος «Εξοικονομώ» ώστε να ξεκινήσουν τα έργα με τις επιδοτήσεις του 1 δισ. ευρώ που έχουν προβλεφθεί μέχρι στιγμής, ήδη ολοκληρώνονται οι προετοιμασίες για το πρόγραμμα ενίσχυσης των νοικοκυριών προκειμένου να αντικαταστήσουν τις ενεργοβόρες συσκευές, ενώ κατόπιν κοινής ευρωπαϊκής απόφασης αναμένεται να προχωρήσει πρόγραμμα ενίσχυσης ώστε να προχωρήσουν ταχύτατα οι επενδύσεις στα φωτοβολταϊκά.
Τα ορυκτά καύσιμα έχουν φτάσει να εξαϋλώνουν ακόμη και πάνω από το 20% του μηνιαίου εισοδήματος των νοικοκυριών.
Παρά το γεγονός ότι σε τεχνολογικό επίπεδο υπάρχουν πολλά ακόμη να γίνουν ειδικά σε ό,τι αφορά την αποθήκευση της ηλεκτρικής ενέργειας, αυτή τη στιγμή η κάλυψη των αναγκών θέρμανσης και ψύξης με ηλεκτρικό ρεύμα μέσω μιας σύγχρονης συσκευής εξοικονόμησης ενέργειας, σε συνδυασμό με ένα φωτοβολταϊκό που θα παράγει δωρεάν αυτή την ενέργεια από τον ήλιο, είναι ο μοναδικός τρόπος να περιοριστεί δραστικά ο κίνδυνος εκτόξευσης του ενεργειακού κόστους και στο μέλλον.
Η ενεργειακή θωράκιση των νοικοκυριών αλλά και των επιχειρήσεων θα είναι μια μακρά και δαπανηρή υπόθεση. Επίσης, απαιτεί πολύ προσεκτικό σχεδιασμό σε επίπεδο πολιτικής, καθώς καραδοκεί ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε περαιτέρω διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων. Από τη στιγμή που η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα απαιτεί επενδύσεις χιλιάδων ευρώ, τα φτωχότερα νοικοκυριά θα αντιμετωπίσουν και το πρόβλημα έλλειψης ρευστότητας και την περιορισμένη, αν όχι ανύπαρκτη, πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό.
Η κυβέρνηση θα επιχειρήσει να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα με εισοδηματικά κριτήρια (μπήκαν στο «Εξοικονομώ» και θα υιοθετηθούν και στους επόμενους γύρους, ενώ θα εφαρμοστούν και στο πρόγραμμα αντικατάστασης των ενεργοβόρων συσκευών), ωστόσο και πάλι θα πρέπει να βρεθεί λύση στο πρόβλημα κάλυψης της «ίδιας συμμετοχής». Είναι ένα ζήτημα που έχει ήδη προκαλέσει μεγάλο πρόβλημα και καθυστερήσεις στην εκτέλεση των έργων ενεργειακής αναβάθμισης μέσω του προγράμματος «Εξοικονομώ». Οι προδιαγραφές των δύο προηγούμενων προγραμμάτων όριζαν ότι ο δικαιούχος του προγράμματος θα καταβάλλει μόνο τη δική του συμμετοχή (π.χ. το 30% της συνολικής επένδυσης) και ο επαγγελματίας που θα αναλάβει την εκτέλεση του έργου θα χρηματοδοτεί με ίδιους πόρους και τελικώς θα αμείβεται με τις επιδοτήσεις του προγράμματος.
Αυτή η διαδικασία οδήγησε με την πάροδο του χρόνου σε δύο εναλλακτικές: ή να πληρώνει ο δικαιούχος όλα τα χρήματα από την τσέπη του και να εισπράττει τις επιδοτήσεις σε συνεννόηση με τους προμηθευτές (ύστερα από αρκετούς μήνες καθυστέρησης και πάντοτε ποντάροντας στην αξιοπιστία του προμηθευτή, καθώς στον δικό του λογαριασμό γινόταν η κατάθεση των επιδοτήσεων) ή να χρηματοδοτείται από τον προμηθευτή αλλά να καταλήγει να πληρώνει το έργο σε πολύ υψηλότερη τιμή. Αυτό το φαινόμενο καταλήγει και πάλι να διευρύνει τις ανισότητες, καθώς είναι προφανές το προβάδισμα όσων διαθέτουν τους απαιτούμενους πόρους.
Στα επόμενα προγράμματα που θα έρθουν (με έμφαση αυτή τη φορά στα φωτοβολταϊκά), η αγορά, εκτός από τα θέματα χρηματοδότησης, θα βρεθεί αντιμέτωπη και με τη δυνατότητα ταχείας εγκατάστασης σημαντικού αριθμού, καθώς δεν είναι δεδομένο ότι μπορεί να αντεπεξέλθει σε απότομη αύξηση της ζήτησης. Επίσης, λόγω της πανδημίας, προς το παρόν έχουν δημιουργηθεί και προβλήματα με τις παραδόσεις των απαιτούμενων υλικών.
Παρεμβάσεις για άμεση μείωση κατανάλωσης του ηλεκτρικού ρεύματος
Ανέξοδες ή περιορισμένου κόστους παρεμβάσεις που να οδηγούν στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας υπάρχουν, ωστόσο η απόδοσή τους είναι σαφώς μικρότερη σε σχέση με αυτήν των επενδύσεων ενεργειακής αναβάθμισης.
Το να μειώσει, για παράδειγμα, ένα νοικοκυριό τον θερμοστάτη κατά ένα βαθμό Κελσίου –παρέμβαση που ακούστηκε τις τελευταίες ημέρες στον δημόσιο διάλογο– πράγματι μπορεί να περιορίσει την κατανάλωση ενέργειας κατά 5%-10%. Ωστόσο, η ενεργειακή θωράκιση του ακινήτου με παρεμβάσεις όπως η θερμομόνωση και η αλλαγή των κουφωμάτων είναι αυτή που θα διασφαλίσει συρρίκνωση της απαιτούμενης ενέργειας κατά 70%, οδηγώντας ουσιαστικά σε μόνιμη αντιμετώπιση του προβλήματος. Στην οδήγηση, η μείωση των στροφών λειτουργίας του κινητήρα ώστε να μην ξεπερνά τις 3.000 στροφές (σ.σ. πρακτικά σημαίνει οδήγηση με χαμηλότερη ταχύτητα), ο έλεγχος των ελαστικών ή η αφαίρεση του περιττού βάρους μπορεί να εξοικονομήσουν ένα 20% στο καύσιμο.
Ωστόσο, η επένδυση σε ένα λιγότερο ενεργοβόρο όχημα είναι η κίνηση που θα εξασφαλίσει μείωση της απαιτούμενης ποσότητας καυσίμου ακόμη και κατά 50%. Οσο για το ηλεκτρικό ρεύμα, είναι προφανές ότι αποφυγή της σπατάλης μέσα από τη χρήση κατάλληλων συσκευών μαγειρέματος, την ελεγχόμενη χρήση του φωτισμού κ.λπ., μπορεί να εξασφαλίσει μείωση στις απαιτούμενες κιλοβατώρες, ωστόσο τα έξυπνα συστήματα χρήσης των συσκευών, οι νέου τύπου λαμπτήρες και οι λιγότερο ενεργοβόρες συσκευές είναι οι κινήσεις που θα έχουν σαφώς μεγαλύτερο αποτέλεσμα.
Είναι γεγονός ότι η ενεργειακή κρίση «χτύπησε» την Ελλάδα στην πλέον ακατάλληλη στιγμή για τα ελληνικά νοικοκυριά. Τα 10 χρόνια της ύφεσης έχουν αφήσει έντονο αποτύπωμα και στα ακίνητα (καθώς ήταν περιορισμένες οι παρεμβάσεις ανακαίνισης μέσα στην περίοδο που κατέρρεαν τα εισοδήματα και το ΑΕΠ της χώρας) αλλά και στον στόλο των αυτοκινήτων, η ηλικία του οποίου έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Αυτό συνεπάγεται μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας για τη θέρμανση και την ψύξη των ακινήτων αλλά και περισσότερα καύσιμα για τις μετακινήσεις. Ετσι, το επόμενο διάστημα –ακόμη και αν εκτονωθεί σχετικά γρήγορα η ενεργειακή κρίση– το ζητούμενο θα είναι να γίνουν κινήσεις σε δύο κατευθύνσεις:
1. Πρώτον, στη διαμόρφωση κουλτούρας εξοικονόμησης ενέργειας. Επί σειράν ετών, οι καταναλωτές επέλεγαν πιο ενεργοβόρες συσκευές λόγω κόστους. Το φθηνότερο κλιματιστικό ή το ηλεκτρικό θερμαντικό σώμα των μερικών δεκάδων ευρώ έχει εξελιχθεί σήμερα σε «βαρίδι» για τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Το ίδιο και η χρήση των παλαιού τύπου λαμπτήρων που ακόμη δεν έχουν αντικατασταθεί. Επίσης, περιορισμένη «απήχηση» είχε μέχρι σήμερα η «οικολογική» οδήγηση αλλά και οι πρακτικές κατ’ οίκον εξοικονόμησης ενέργειας (π.χ. το να μην μπαίνει ο θερμοστάτης του κλιματιστικού στους 23 βαθμούς το καλοκαίρι και του καλοριφέρ στους 22 βαθμούς τον χειμώνα). Στην προσπάθεια ανάπτυξης της σχετικής κουλτούρας αναμένεται να μπουν σταδιακά και οι ίδιες οι εταιρείες ενέργειας. Για παράδειγμα, η ΔΕΗ ετοιμάζεται να λανσάρει εξατομικευμένο πρόγραμμα παροχής συμβουλών εξοικονόμησης ενέργειας για τους πελάτες της, οι οποίοι θα μπορούν μέσω ηλεκτρονικής εφαρμογής να ενημερώνουν αν η κατανάλωση του νοικοκυριού απέχει από τον μέσο όρο της γειτονιάς αλλά και συγκεκριμένες πολιτικές εξοικονόμησης.
2. Δεύτερον, στο να γίνει αντιληπτό ότι οι ενεργειακές αναβαθμίσεις συνιστούν επενδύσεις που αποσβένονται –ειδικά με τα τρέχοντα επίπεδα τιμών– σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Σε οικονομικούς όρους, μια κίνηση ενεργειακής αναβάθμισης όπως η θερμοπρόσοψη ή το φωτοβολταϊκό, μπορεί να αποσβεστεί σε λιγότερο από 7 χρόνια, κάτι που σημαίνει τεράστια μέση ετήσια απόδοση ειδικά αν συγκριθεί με τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια των τραπεζικών καταθέσεων ή τις πολύ χαμηλές αποδόσεις άλλων σταθερών μορφών επενδύσεων όπως είναι τα ομόλογα.