Εδώ και λίγες εβδομάδες η εικόνα στα λιγνιτικά πεδία της Δυτικής Μακεδονίας θυμίζει κάτι από το «ένδοξο» παρελθόν. Εκσκαφείς, ταινιόδρομοι, φορτηγά και εργατοτεχνίτες, μηχανήματα και άνθρωποι, σαν να βγήκαν ξαφνικά από τις κουίντες στη σκηνή για να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο σ’ ένα έργο με τίτλο: η ζωή χωρίς ρωσικό φυσικό αέριο.
«Δουλεύουμε με σενάριο τέλος Μαΐου να έχουμε γεμίσει τις “αυλές” των λιγνιτικών μονάδων με λιγνίτη για την περίπτωση που κοπεί το αέριο από τη Ρωσία», λέει αρμόδιο στέλεχος της ΔΕΗ. Σενάριο επιστημονικής φαντασίας; Πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κι έτσι. Περιελήφθη στην κατηγορία των πιθανών μετά τις 24 Φεβρουαρίου και αναβαθμίστηκε σε πολύ πιθανό στις 31 Μαρτίου, όταν ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν εξέδωσε το διάταγμα με το οποίο απαιτούσε την πληρωμή του φυσικού αερίου σε ρούβλια. Με τους νομικούς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να βλέπουν στο διάταγμα Πούτιν προσπάθεια διάρρηξης των δυτικών κυρώσεων σε βάρος της Μόσχας, οι κυβερνήσεις των κρατών – μελών έδωσαν εντολή εφαρμογής των σχεδίων που είχαν εκπονήσει, μεταξύ αυτών και η προετοιμασία της κοινής γνώμης για εξοικονόμηση ενέργειας.
Το ορόσημο του Μαΐου δεν είναι αυθαίρετο. Οι Ελληνες αγοραστές ρωσικού αερίου, δηλαδή η ΔΕΠΑ, η Μυτιληναίος και η Προμηθέας Gas, πληρώνουν στις 20 του μήνα. Εάν έως τότε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει αποφανθεί σαφώς, επίσημα και κατηγορηματικά πως ο τρόπος πληρωμής που προβλέπει το διάταγμα Πούτιν δεν συνιστά παραβίαση των κυρώσεων, τα πράγματα περιπλέκονται. Αν δεν πληρώσουν δεν θα παραλάβουν αέριο, ενώ αν πληρώσουν, βρίσκονται αντιμέτωποι με σοβαρές συνέπειες. «Αν θεωρηθεί ότι έχουμε παραβιάσει τις κυρώσεις δεν θα έχουμε πρόσβαση ούτε σε δανεισμό», λέει κορυφαίος παράγοντας της ενεργειακής αγοράς.
Επίσπευση
Μπροστά στο ενδεχόμενο να σταματήσουν οι ροές, η εφαρμογή του ελληνικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης για να αντιμετωπίσει τις βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις μιας τέτοιας εξέλιξης, επισπεύδεται.
Βασικός πυλώνας του ελληνικού σχεδίου είναι να δουλέψουν λιγνιτικές μονάδες για να αντικαταστήσουν μονάδες φυσικού αερίου αν δεν έχουν καύσιμο. Επίσης, μονάδες φυσικού αερίου που έχουν την τεχνική δυνατότητα θα λειτουργήσουν με ντίζελ. Τρίτος άξονας είναι η εξασφάλιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερων ποσοτήτων αερίου από εναλλακτικές πηγές. Και τέταρτος η αναβάθμιση των υποδομών για να υποδεχθεί το βασικό υποκατάστατο του ρωσικού αερίου, το υγροποιημένο φυσικό αέριο.
Λιγνίτες
Στις μονάδες του Αγίου Δημητρίου λείπουν μόλις 200.000 τόνοι λιγνίτη για να φτάσει στο μέγιστο απόθεμα του 1,55 εκατ. τόνων που μπορεί να δεχθεί ο ΑΗΣ. «Πιστεύω ότι σε δύο εβδομάδες και σίγουρα έως το τέλος Μαΐου θα τα καταφέρουμε. Εξάλλου δεν έχει αυξηθεί η παραγωγή ισχύος προς το παρόν, καθώς δουλεύει μόνο ο Αγιος Δημήτριος 3 για την τηλεθέρμανση».
Μάχη με τον χρόνο για να γεμίσουν οι «αυλές» των λιγνιτικών μονάδων με επαρκείς ποσότητες λιγνίτη, ούτως ώστε να λειτουργήσουν χωρίς πρόβλημα.
Ο ΑΗΣ της Μελίτης προμηθεύεται από ιδιωτικό ορυχείο της ΜΕΤΕ 2.000-3.000 τόνους την ημέρα, συν άλλους τόσους από το κεντρικό πεδίο για να γίνει μείγμα που μπορεί να «κάψει» ο σταθμός. Τα αποθέματα της Μελίτης είναι σήμερα 285.000 τόνοι και ο στόχος είναι να φτάσουν το 1,25 εκατ. έως το τέλος του επόμενου μήνα.
Στη Μεγαλόπολη, στις «αυλές» των μονάδων οι ποσότητες λιγνίτη από 270.000 τόνους στις αρχές του μήνα έχουν ανέλθει ήδη στις 400.000 και ο στόχος είναι να φτάσουν τις 500.000 στα τέλη Απριλίου.
Αυτή τη στιγμή λειτουργούν δύο ορυχεία της ΔΕΗ. Το νότιο πεδίο που τροφοδοτεί τις μονάδες του Αγίου Δημητρίου (και την Πτολεμαΐδα 5, η οποία θα τεθεί σε δοκιμαστική λειτουργία τον Σεπτέμβριο) και το κεντρικό πεδίο, επίσης για τον ΑΗΣ Αγ. Δημητρίου. Στη ΔΕΗ εξετάζουν τη δυνατότητα εντατικοποίησης των εργασιών στα ορυχεία, ώστε να τροφοδοτείται το σύνολο των μονάδων εάν χρειαστεί και για όσο χρειαστεί. Ωστόσο, «ο λιγνίτης δεν βγαίνει με το πάτημα ενός κουμπιού. Η απολιγνιτοποίηση ξεκίνησε χρόνια πριν. Στο νότιο πεδίο δούλευαν 1.500 άτομα και τώρα έχουν μείνει 750. Συνολικά στο λιγνιτικό κέντρο Δυτικής Μακεδονίας δουλεύουν αυτή τη στιγμή 1.600-1.700 μόνιμοι εργάτες και κάποιοι με οκτάμηνες συμβάσεις. Παλαιότερα δούλευαν 5.500-6.000 άτομα. Και αύριο το πρωί να προσλάβουμε κόσμο, μέχρι να εκπαιδευτεί, μέχρι να επιστρέψουν οι εργολάβοι που έχουν αναζητήσει στο μεταξύ άλλο αντικείμενο εργασίας, θα απαιτηθούν τουλάχιστον έξι μήνες για να παράξουμε τις ποσότητες λιγνίτη που θα χρειαστούν», λέει το ίδιο στέλεχος της ΔΕΗ.
Νέα αποθήκη Ρεβυθούσας
Με ταχείες διαδικασίες προχωράει και ο διαγωνισμός για την προμήθεια μιας πλωτής αποθήκης υγροποιημένου φυσικού αερίου, που θα αυξήσει τη δυναμικότητα του τερματικού σταθμού της Ρεβυθούσας από 225.000 m3 σε περισσότερα από 380.000 m3. Ο ΔΕΣΦΑ απηύθυνε πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την ενοικίαση για διάστημα 12-18 μηνών μιας πλωτής αποθήκης (FSU), στην ουσία ενός βαποριού μεταφοράς LNG, το οποίο να είναι διαθέσιμο μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου.
Με τον τρόπο αυτό θα μπορεί να υποδεχθεί περισσότερα φορτία LNG. Για τον Μάιο είναι προγραμματισμένα έξι και για τον Ιούνιο πέντε φορτία. Τους ίδιους μήνες του 2021 ήρθαν τρία και δύο φορτία αντίστοιχα. Η ΔΕΠΑ, πέραν της μακροχρόνιας σύμβασης με την Αλγερία για υγροποιημένο αέριο, βρίσκεται σε συζητήσεις για επιπλέον ποσότητες με την Αίγυπτο και το Κατάρ.
FSRU Αλεξανδρούπολης
Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, η κυβέρνηση ζήτησε να επισπευσθεί και η κατασκευή του πλωτού σταθμού αεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (FSRU) της Αλεξανδρούπολης. Το πλοίο της Gastrade, που θα αναπτύξει τη μονάδα, βρίσκεται ήδη στα ναυπηγεία Κέπελ της Σιγκαπούρης για τις αναγκαίες μετασκευές. «Ευτυχώς προλάβαμε και κλείσαμε θέση. Ολοι αυτή τη στιγμή ψάχνουν FSRU. Δύο θέλουν οι Γερμανοί και άλλα δύο η Snam (Ιταλία)», σημειώνει υψηλόβαθμο στέλεχος της εταιρείας. Παράλληλα, προχωρούν και τα έργα στην Αλεξανδρούπολη. «Είναι να λειτουργήσει τον Δεκέμβριο του 2023. Προσπαθούμε να το επισπεύσουμε κατά έξι μήνες», λέει.
Το διάταγμα Πούτιν παραβιάζει τις κυρώσεις της Ε.Ε. κατά της Μόσχας
Αν και έχουν περάσει τρεις εβδομάδες από την έκδοση του προεδρικού διατάγματος Πούτιν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει αποφασίσει ή τουλάχιστον δεν έχει ανακοινώσει ακόμη επισήμως αν μπορούν οι ευρωπαϊκές εταιρείες να αγοράζουν ρωσικό φυσικό αέριο με τον τρόπο που θέλει η Μόσχα. Σε γενικές γραμμές το μοντέλο είναι ως εξής: οι εταιρείες που προμηθεύονται ρωσικό αέριο θα ανοίξουν δύο λογαριασμούς στην Gazprombank, η οποία δεν απεντάχθηκε από το σύστημα συναλλαγών SWIFT. Ο ένας λογαριασμός θα είναι σε ευρώ ή δολάρια και ο άλλος σε ρούβλια. Ο αγοραστής θα καταβάλλει τα ευρώ ή τα δολάρια που προβλέπει η σύμβαση. Στη συνέχεια η Gazprombank θα τα μεταφέρει στον δεύτερο λογαριασμό μετατρέποντάς τα σε ρούβλια, τα οποία θα καταβάλλονται στην Gazprom.
Μια προκαταρκτική ανάλυση της νομικής υπηρεσίας της Κομισιόν, το πλήρες κείμενο της οποίας αποκάλυψε η «Κ», καταλήγει στο συμπέρασμα πως η προτεινόμενη διαδικασία «… εγείρει σοβαρά προβλήματα συμμόρφωσης με τα περιοριστικά μέτρα της Ε.Ε. που θεσπίστηκαν από τις 24 Φεβρουαρίου 2022, προσθέτοντας πολλά επίπεδα υποχρεώσεων για κάθε εταιρεία της Ε.Ε. (ιδίως την υποχρέωση πληρωμής σε ρούβλια, άνοιγμα τουλάχιστον δύο ειδικών τραπεζικών λογαριασμών στην Gazprombank και διοχέτευση όλων των πληρωμών μέσω αυτής της τράπεζας)».
Οι νομικοί της Κομισιόν σημειώνουν:
Το νέο πλαίσιο θα επιτρέψει στο ρωσικό κράτος, μέσω ιδρυμάτων όπως η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας, να ελέγχει μόνο αυτό, σε όλα τα στάδια, πότε και πώς ολοκληρώνονται οι υποχρεώσεις πληρωμής.
Η διαδικασία στερεί από τις ευρωπαϊκές εταιρείες κάθε έλεγχο ως προς τη στιγμή της πραγματικής καταβολής των οφειλών τους και εισάγει απρόβλεπτα πρόσθετα κόστη, τα οποία πλέον εξαρτώνται από τη μονομερή απόφαση της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας για την ισχύουσα συναλλαγματική ισοτιμία ευρώ/ρουβλίου.
Το αποτέλεσμα του διατάγματος είναι ότι μια πληρωμή δεν ολοκληρώνεται στο νόμισμα που καθορίζεται βάσει της σύμβασης (συνήθως το ευρώ ή το δολάριο) τη στιγμή που κατατίθεται στους λογαριασμούς των αγοραστών της Ε.Ε. σε κάποια τράπεζα ή χρηματοοικονομικό οργανισμό που προβλέπεται από τη σύμβαση, αλλά μόνο σε άγνωστη και απροσδιόριστη στιγμή αφού το ξένο νόμισμα που κατατέθηκε στον πρώτο ειδικό λογαριασμό μετατραπεί σε ρούβλια και πιστωθεί στον δεύτερο ειδικό λογαριασμό που έχει ανοίξει στην Gazprombank. Το ρωσικό κράτος μέσω της Κεντρικής του Τράπεζας έχει τον απόλυτο έλεγχο του ξένου νομίσματος (το οποίο σε εκείνο το σημείο εξακολουθεί να είναι ιδιοκτησία των αγοραστών της Ε.Ε.) και μπορεί να το χειραγωγήσει πλήρως προς όφελός του.
Βάσει των ανωτέρω, οι νομικοί καταλήγουν στα εξής:
Αυτός ο μηχανισμός θα οδηγούσε σε παραβίαση των υφιστάμενων περιοριστικών μέτρων της Ε.Ε. που έχουν εγκριθεί έναντι της Ρωσίας, της κυβέρνησής της, της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας και των αντιπροσώπων τους. Επίσης θα παραβίαζε τη γενική απαγόρευση παράκαμψης οποιουδήποτε από τα περιοριστικά μέτρα της Ε.Ε. Ουσιαστικά λέει πως οι εταιρείες που θα αποδεχθούν αυτή τη διαδικασία θα έχουν παραβιάσει τις κυρώσεις.
Ανάλογα με το πώς θα εφαρμοστεί το διάταγμα Πούτιν, ενδέχεται να παραβιαστεί και η απαγόρευση πώλησης κινητών αξιών και άλλων χρηματοοικονομικών μέσων που έχουν εκδοθεί από την Gazprombank.
Στην αρχή της ανάλυσής τους οι νομικοί δηλώνουν πως «οποιεσδήποτε απόψεις εκφράζονται σε αυτό το non paper είναι καθαρά τεχνικής και προκαταρκτικής φύσης», ενώ στο τέλος υπογραμμίζουν πως «το non paper έχει εκπονηθεί από τις υπηρεσίες της Επιτροπής και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να δεσμεύσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή».
Με τις δύο αυτές επισημάνσεις, και ενώ τα νομικά συμπεράσματα είναι μάλλον σαφή, δίνονται τα περιθώρια στην Κομισιόν και κατ’ επέκτασιν στα κράτη-μέλη να διαμορφώσουν την τελική θέση τους, όχι απαραιτήτως με στενά νομική προσέγγιση.
Επιχείρηση «θερμοστάτης» για μείωση κατανάλωσης
Με τον χρόνο να μετράει αντίστροφα και το ενδεχόμενο να διακοπεί η ροή ρωσικού φυσικού αερίου πιο πιθανό από ποτέ, κάποιες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν αρχίσει ήδη να προετοιμάζουν την κοινή γνώμη για μια καθημερινότητα με ανεπάρκεια ενέργειας. Στην Αθήνα ειδικοί έχουν εισηγηθεί στην κυβέρνηση να ξεκινήσει μια προσπάθεια ενημέρωσης και της ελληνικής κοινής γνώμης για τις δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας από τους ίδιους τους πολίτες. Βεβαίως, η Ελλάδα βρίσκεται σε σχετικά καλύτερη θέση από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, υπό την έννοια ότι έχει τις λιγνιτικές μονάδες, ενώ πέντε από τις μονάδες φυσικού αερίου μπορούν να λειτουργήσουν με ντίζελ και έχουν γίνει ήδη δοκιμές. Επίσης, μέσω του αγωγού TAP μπορεί να αυξήσει τις ποσότητες αερίου από το Αζερμπαϊτζάν, ενώ η Ρεβυθούσα θα μπορεί σύντομα να υποδεχθεί και να αεριοποιήσει μεγαλύτερες ποσότητες LNG. Αλλά σε κάθε περίπτωση το ηλεκτρικό σύστημα της χώρας ήταν οριακό ως προς την επάρκεια σε περιόδους αιχμής, ακόμη και με απρόσκοπτες ροές φυσικού αερίου.
Στην Ιταλία, η κυβέρνηση Ντράγκι, ξεκαθαρίζοντας πως δεν θα δεχθεί παραβίαση των κυρώσεων, ανακοίνωσε μέτρα μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας. Στο πλαίσιο της επιχείρησης «θερμοστάτης», στα δημόσια κτίρια (πλην νοσοκομείων) τα κλιματιστικά θα ρυθμιστούν ώστε το καλοκαίρι η θερμοκρασία να μην πέφτει κάτω από 25-27 βαθμούς Κελσίου και τον χειμώνα να μην ξεπερνά τους 19-21 βαθμούς. Με αυτόν τον τρόπο εκτιμούν ότι μπορούν να εξοικονομηθούν 2-4 δισ. κυβικά μέτρα αερίου τον χρόνο, σε μια χώρα η οποία καλύπτει το 40% των αναγκών της σε φυσικό αέριο από τη Ρωσία.
Στη Γερμανία, η κυβέρνηση περιορίζεται προς το παρόν σε συστάσεις, με τον υπουργό Οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ να υποστηρίζει πως είναι εφικτό ο κάθε Γερμανός πολίτης να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας κατά 10%. «Αν ζεστάνεις το διαμέρισμα και τραβήξεις τις κουρτίνες το βράδυ, εξοικονομείς έως και 5% ενέργειας και αν χαμηλώσετε τη θερμοκρασία του δωματίου κατά ένα βαθμό, είναι περίπου 6%. Μπορεί να μην είναι τόσο άνετο, αλλά δεν θα κρυώνετε».
Επίσης, κάλεσε τους εργοδότες να εξετάσουν την τηλεργασία για εξοικονόμηση ενέργειας. «Δουλέψαμε στο σπίτι κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οπου ήταν δυνατόν, θα μπορούσε κανείς να εργαστεί ξανά από το σπίτι μία ή δύο ημέρες την εβδομάδα – αρχικά σε εθελοντική βάση», είπε ο Χάμπεκ.