Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής και η έννοια της στρατηγικής αυτονομίας ανοίγουν τον δρόμο για έναν νέο τύπο ενιαίας αγοράς στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η ενιαία αγορά βρίσκεται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης από την απαρχή της. Η αναβίωσή της στα μέσα της δεκαετίας του 1980, με τη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στόχο την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς το 1985, καθώς και την έγκριση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης το επόμενο έτος, αντιπροσώπευε ένα σημαντικό ορόσημο. Αυτό το έργο υποστηρίχθηκε εκείνη την εποχή από περίπου 40 μεγάλους βιομηχανικούς ηγετικούς ομίλους, που συγκρότησαν τη Στρογγυλή Τράπεζα των Βιομηχάνων. Ηταν επίσης το έργο που είχε αναλάβει να προωθήσει ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζακ Ντελόρ. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίστηκε από συμβιβασμό μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων της Αριστεράς και της Δεξιάς στην εσωτερική αγορά και έμφαση σε μια ορισμένη κοινωνική διάσταση. Καθώς η παγκοσμιοποίηση των αγορών προχωρούσε, ωστόσο, το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εξελίχθηκε σταδιακά για να γίνει ένα γρανάζι σε αυτή τη μεγαλύτερη διαδικασία, στην οποία η ευρωπαϊκή αυτόνομη λειτουργία θα υπαγόταν τελικά στην παγκοσμιοποίηση. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, στη Στρογγυλή Τράπεζα των Βιομηχάνων κυριάρχησαν οι αγγλοσαξονικές πολυεθνικές. Τότε ήταν που η Κίνα έγινε το εργοστάσιο του κόσμου. Σε αυτό το πλαίσιο, ο συμβιβασμός αντικαταστάθηκε από την αποδυνάμωση της κοινωνικής προστασίας σε εθνικό επίπεδο.
Στα μέσα της δεκαετίας του 2010, η κατάσταση άρχισε και πάλι να αλλάζει. Η Κίνα γινόταν μια τεχνολογική και πολιτική δύναμη και η ιδέα ότι η παγκοσμιοποίηση θα ωφελούσε τους πάντες άρχισε να εξασθενεί. Την ίδια στιγμή, τα λαϊκιστικά κινήματα, που ασκούσαν κριτική στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και στην εσωτερική αγορά, ήταν σε άνοδο. Η πιο σημαντική περίπτωση ήταν η ριζική αλλαγή στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου οι συντηρητικές ελίτ υποστήριζαν ένα «σκληρό» Brexit. Η κρίση του κορωνοϊού άνοιξε μια νέα συζήτηση.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ολοκληρώνει την τελευταία φάση του μετασχηματισμού που ξεκίνησε από την πανδημία.
Λόγω πανδημίας και πολλών περιβαλλοντικών κρίσεων, πολλοί αμφισβήτησαν υπερβολικά τις μεγάλες αλυσίδες εφοδιασμού και ζήτησαν περισσότερη τοπική παραγωγή και καλύτερα ενοποιημένη. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η απρόβλεπτη κλίμακά του και οι τεράστιες συνέπειές του, ιδιαίτερα οικονομικές, ολοκληρώνουν την τελευταία φάση του μετασχηματισμού που ξεκίνησε από την πανδημία. Πράγματι, επισημαίνοντας την εξάρτηση της Ε.Ε. από τη Μόσχα και τις δυσκολίες προμήθειας ορισμένων αγαθών, αυτή η σύγκρουση αναγκάζει την Επιτροπή και τα κράτη-μέλη να λάβουν φιλόδοξες αποφάσεις για την ενιαία αγορά – εξ ου και το RePowerEU, η κοινή ευρωπαϊκή δράση για πιο προσιτή, ασφαλή και βιώσιμη ενέργεια. Καθώς γίνονται σημαντικές επενδύσεις σε αυτή τη μετάβαση, οι κρατικές ενισχύσεις, οι κανόνες ανταγωνισμού και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης αλλάζουν. Το μοντέλο «Alibaba», παρέχοντας στον καταναλωτή όλο και φθηνότερα προϊόντα από όλο και πιο μακριά, έχει καταστεί ξεπερασμένο. Βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας περιόδου, κατά την οποία οι κανόνες της εσωτερικής αγοράς αλλάζουν ως απάντηση στην ανάγκη για περιβαλλοντική βιωσιμότητα και στρατηγική αυτονομία. Ποια θέση θα καταλάβει η κοινωνική διάσταση σε αυτή τη νέα αρχιτεκτονική; Δύο στοιχεία αναδύονται ήδη: η δίκαιη μετάβαση στη νέα εποχή και η διασύνδεση προτύπων ποιότητας των προϊόντων με την ποιοτική απασχόληση – καλές θέσεις εργασίας για βιώσιμα προϊόντα.
* O κ. Φιλίπ Ποσέ είναι γενικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Εργατικών Συνδικάτων. Το άρθρο δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της Κοινωνικής Ευρώπης / Social Europe (https://socialeurope.eu/).