Το πολυαναμενόμενο σχέδιο για την πλήρη απεξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα σημαντικά πριν από το τέλος της δεκαετίας παρουσίασε επισήμως χθες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το σχέδιο, που ονομάζεται REPowerEU, κοστολογείται σχεδόν στα 300 δισ. ευρώ. Θέτει φιλόδοξους νέους στόχους για τη χρήση ανανεώσιμων πηγών και την εξοικονόμηση ενέργειας, προβλέπει επενδύσεις για νέες υποδομές και διασυνδέσεις μεταξύ των ενεργειακών δικτύων των κρατών-μελών και κοινή προμήθεια αερίου για την εξασφάλιση χαμηλότερων τιμών.
Oι πρώτοι υπολογισμοί αναφέρουν οτι η Ελλάδα θα μπορούσε να αξιοποιήσει πάνω από 5 δισ. ευρώ από το κομμάτι των δανείων και περίπου 1 δισ. ευρώ από τις επιχορηγήσεις, που προβλέπει το πακέτο της Κομισιόν REPowerEU. Σημειώνεται ότι αυτά τα ποσά δεν μπορούν να διατεθούν για στήριξη νοικοκυριών, παρά μόνο για επενδύσεις, αναφέρουν πηγές του οικονομικού επιτελείου.
Η μερίδα του λέοντος του προϋπολογισμού του REPowerEU θα προέλθει από 225 δισ. ευρώ σε αδιάθετα δάνεια που αναλογούν στα κράτη-μέλη στο πλαίσιο του RRF. Οπως ξεκαθάρισε ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φρανς Τίμερμανς, αν ορισμένα κράτη-μέλη δεν αξιοποιήσουν τα δάνεια αυτά, οι πόροι θα κατευθυνθούν σε άλλα κράτη-μέλη.
Νέοι πόροι θα προκύψουν από την πρόωρη δημοπράτηση νέων δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων στο πλαίσιο του ETS, αξίας 20 δισ. ευρώ. Αξιωματούχοι της Επιτροπής διαβεβαίωναν ότι αυτό δεν θα επηρεάσει τον στόχο μείωσης των εκπομπών κατά 55% έως το 2030 σε σχέση με το 1990. Τα κράτη-μέλη καλούνται επίσης, σε εθελοντική βάση, να μεταφέρουν πόρους για το REPowerEU από τα κονδύλια για τη Συνοχή και την ΚΑΠ.
Το πλαφόν
Oι πρώτοι υπολογισμοί αναφέρουν οτι η Ελλάδα θα μπορούσε να αξιοποιήσει πάνω από 5 δισ. από το κομμάτι των δανείων και περίπου 1 δισ. από τις επιχορηγήσεις.
Σε πιο βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, η Κομισιόν (όπως έγραψε η «Κ» την Κυριακή), σε περίπτωση που η Ρωσία διακόψει την τροφοδοσία φυσικού αερίου στην Ε.Ε., τάσσεται υπέρ της προσωρινής επιβολής πλαφόν στην τιμή του αερίου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Σε τέτοιες ακραίες συνθήκες «ουσιαστικά δεν θα υφίσταται η συγκεκριμένη αγορά», εξηγούσε χθες αρμόδια υψηλόβαθμη κοινοτική αξιωματούχος, άρα το μέτρο θα μπορούσε να δικαιολογηθεί.
Το πανευρωπαϊκό πλαφόν θα επιβληθεί στο πλαίσιο ενεργοποίησης του κανονισμού για την Ασφάλεια Εφοδιασμού, που θα περιλαμβάνει μέτρα «συντονισμένου περιορισμού της προσφοράς (rationing) και περιστολής της ζήτησης, που θα βασιστεί σε αρχές με πανευρωπαϊκή (EU-wide) αναφορά στο πλαίσιο μιας πανευρωπαϊκής κατάστασης εκτάκτου ανάγκης». Βάσει της αρχής της αλληλεγγύης, σημειώνεται, «η μείωση της ζήτησης για αέριο σε κράτη-μέλη που επηρεάζονται λιγότερο, υπέρ των κρατών-μελών που επηρεάζονται περισσότερο, πρέπει να εξεταστεί ακόμα και στην περίπτωση που αυτός ο περιορισμός της προσφοράς δεν θα λάμβανε χώρα στη βάση του εθνικού σχεδίου εκτάκτου ανάγκης».
Εν τω μεταξύ, ήδη την περασμένη εβδομάδα οι κυβερνήσεις της Ισπανίας και της Πορτογαλίας ανακοίνωσαν πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου που χρησιμοποιείται στην ηλεκτροπαραγωγή (τα σχέδια αξιολογούνται από την Επιτροπή και αναμένεται σύντομα να εγκριθούν). Στη Σύνοδο Κορυφής του περασμένου Μαρτίου δόθηκε στην Ισπανία και την Πορτογαλία η δυνατότητα να λάβουν το μέτρο αυτό σε εθνικό επίπεδο, λόγω της ενεργειακής τους απομόνωσης από την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ενωση (ο βαθμός της οποίας αμφισβητείται από τους ειδικούς). Κοινοτικοί αξιωματούχοι άφησαν να εννοηθεί σαφώς ότι δεν αποκλείεται η έγκριση αντίστοιχων σχεδίων από άλλες χώρες, πλην των ιβηρικών, υπό τον όρο να μη διαταράσσεται η εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Στο επίκεντρο του REPowerEU βρίσκεται η στροφή στην καθαρή ενέργεια. Βάσει των νέων στόχων που θέτει, οι ΑΠΕ θα φτάσουν το 2030 να αποτελούν το 45% του ενεργειακού μείγματος (έναντι 40% που ήταν ο προηγούμενος στόχος). Ειδικά στην ηλεκτροπαραγωγή, σύμφωνα με υψηλόβαθμο αξιωματούχο της Κομισιόν, ο στόχος είναι να καλύπτεται σε ποσοστό 67% από ΑΠΕ (36% ηλιακή ενέργεια και 31% αιολική) έως το 2030, διπλασιάζοντας το ποσοστό του 2020 (33%).
Φωτοβολταϊκά σε στέγες
Για την ηλιακή ενέργεια, η στρατηγική της Κομισιόν προβλέπει τον υπερδιπλασιασμό της εγκατεστημένης ισχύος έως το 2025 (σε άνω των 320 GW), φτάνοντας τα 600 GW το 2030. Στο πλαίσιο αυτό, η Πρωτοβουλία Ηλιακής Στέγης, αν υιοθετηθεί από τα κράτη-μέλη, θα επιβάλει την τοποθέτηση ηλιακών πάνελ σε όλα τα δημόσια και εμπορικά κτίρια στην Ε.Ε. έως το 2025 και σε όλες τις κατοικίες έως το 2029.
Με διαδικασίες fast track οι άδειες για νέα έργα ΑΠΕ
Στην υπηρεσία της επιτάχυνσης των έργων ΑΠΕ, η Κομισιόν ανακοίνωσε μια νέα προσέγγιση στην αδειοδότηση, με σκοπό τη δραστική μείωση του απαιτούμενου χρόνου. Πρόκειται, όπως το έθεσε αρμόδιος υψηλόβαθμος κοινοτικός αξιωματούχος, για τον «υπ’ αριθμόν ένα εχθρό» και το «μεγαλύτερο εμπόδιο» στην πορεία για την αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ.Μέχρι πρότινος, σύμφωνα με την ίδια πηγή, η Επιτροπή επέβαλλε υποχρεωτικά ανώτατα χρονικά όρια για τη διαδικασία αδειοδότησης, τα οποία δεν εφαρμόζονταν από τα κράτη-μέλη. Ως αποτέλεσμα, ο μέσος όρος για την ολοκλήρωση της διαδικασίας για αιολικά έργα, όπως ανέφερε, κυμαίνεται στα εννέα έτη, ενώ για ηλιακά είναι τέσσερα έως πέντε έτη.Η νέα προσέγγιση, όπως εξήγησε, εστιάζει στις λεγόμενες «επιλεγμένες περιοχές» (Go-to Areas). Τα κράτη-μέλη θα εντοπίζουν, λαμβάνοντας υπόψη κριτήρια που θέτει η Κομισιόν, μέρη κατάλληλα για έργα ΑΠΕ, και οι ίδιες οι εθνικές αρχές θα διεξάγουν προληπτικά τις αναγκαίες μελέτες (περιβαλλοντικών επιπτώσεων κ.ο.κ.). Με την ολοκλήρωσή τους, και υπό τον όρο ότι τα προτεινόμενα έργα δεν απαιτούν νέες αναλύσεις (κάτι που θα κρίνεται εντός 30 ημερών), οι ανάδοχοι δεν θα χρειάζεται να προχωρούν σε εξειδικευμένες ΜΠΕ και η διαδικασία αδειοδότησης θα ολοκληρώνεται σε ένα χρόνο (έξι μήνες, αν πρόκειται για αναβάθμιση υφιστάμενου έργου). Οι αξιωματούχοι της Επιτροπής, αλλά και ο κ. Τίμερμανς στη συνέντευξη Τύπου, ήταν κατηγορηματικοί ότι η προσέγγιση αυτή δεν συνεπάγεται οιαδήποτε χαλάρωση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.Στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής, παράλληλα, διπλασιάζονται οι στόχοι για το πράσινο υδρογόνο το 2030 (10 εκατομμύρια τόνοι εγχώρια παραγωγή και 10 εκατομμύρια τόνοι εισαγωγές). Οσον αφορά το βιομεθάνιο, ο στόχος είναι η ετήσια ευρωπαϊκή παραγωγή να φθάσει τα 35 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα έως το 2030.
Ωστόσο, κοινοτικοί αξιωματούχοι παραδέχθηκαν ότι στα πρώτα χρόνια το εγχείρημα της απεξάρτησης από τη Ρωσία συνεπάγεται αύξηση της χρήσης άνθρακα για την ηλεκτροπαραγωγή. Στο πλαίσιο της τροποποίησης του Κανονισμού του RRF, μάλιστα, όπως εξήγησαν, θα αλλάξουν οι διατάξεις για την αποτροπή σημαντικής βλάβης στο περιβάλλον (do no significant harm): αν κάποιο ρυπογόνο εγχείρημα κρίνεται απαραίτητο για την ασφάλεια εφοδιασμού της Ενωσης, θα εξαιρείται από τις προβλέψεις.
Μέτρα εξοικονόμησης με επίκεντρο την ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων
Στο μέτωπο της εξοικονόμησης ενέργειας επιβεβαιώθηκαν τα δημοσιεύματα σύμφωνα με τα οποία ο στόχος μείωσης της κατανάλωσης το 2030 έναντι του 2020 αυξάνεται από 9% σε 13% (που θα καταστεί υποχρεωτικός στο πλαίσιο της αναθεωρημένης Οδηγίας για την Ενεργειακή Αποδοτικότητα, αν η τροποποίηση υιοθετηθεί από τα κράτη-μέλη). Σύμφωνα με την Επιτροπή, άμεσα εφαρμόσιμα μέτρα εξοικονόμησης –αυτά που προτείνει η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας στις πρόσφατες εκθέσεις της– θα μπορούσαν να οδηγήσουν ήδη από φέτος σε μείωση της κατανάλωσης τόσο του αερίου όσο και του πετρελαίου κατά 5%.
Η Κομισιόν, στο πλαίσιο της εν εξελίξει διαπραγμάτευσης για την τελική μορφή του πακέτου Fit-for-55 (μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% το 2030 έναντι του 1990), ενθαρρύνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ε.Ε. να εξετάσουν πιο φιλόδοξα μέτρα για την εξοικονόμηση ενέργειας. Μεταξύ άλλων προτείνει να τεθούν πιο υψηλοί υποχρεωτικοί εθνικοί στόχοι εξοικονόμησης, να γίνει πιο αυστηρό το ρυθμιστικό πλαίσιο για την ενεργειακή απόδοση και τη θέρμανση των κτιρίων, να καταργηθούν νωρίτερα οι επιδοτήσεις για καυστήρες ορυκτών καυσίμων (το 2025 αντί του 2027) και τελικά να απαγορευθούν τελείως. Ειδικά για τα κτίρια προτείνεται να επιβληθεί η υποχρέωση μηδενικών εκπομπών πριν από το 2030 (και για τα δημόσια κτίρια πριν από το 2027). Επιπλέον ενθαρρύνεται η διευρυμένη εφαρμογή της πρακτικής των ενεργειακών ελέγχων (energy audits), ώστε ειδικά οι μικρότερες επιχειρήσεις και δημόσιοι οργανισμοί που δεν υποχρεούνται να τους υλοποιούν να το κάνουν εθελοντικά. Στις μεταφορές προτείνεται να τεθούν πιο αυστηρές απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού και λειτουργίας για τα βαρέα οχήματα.
Στο επίπεδο της ατομικής συμπεριφοράς σημειώνεται, με επίκληση της πιο πρόσφατης έκθεσης του IPCC (Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή), ότι «αλλαγές στον τρόπο που ζούμε μπορούν να συμβάλουν σε σημαντική μείωση της ενεργειακής μας κατανάλωσης. Επιλέγοντας να χαμηλώσουμε τη θέρμανση, να οδηγούμε πιο οικονομικά και να χρησιμοποιούμε περισσότερα τα μέσα μεταφοράς και την ενεργητική κινητικότητα, να χρησιμοποιούμε οικιακές συσκευές και τον κλιματισμό πιο αποδοτικά, να κλείνουμε τα φώτα, επιφέρουμε ουσιώδη, βραχυπρόθεσμη εξοικονόμηση».
Η Επιτροπή –όπως ανέφερε ο κ. Τίμερμανς– δεν θέλει να θέσει κοινά στάνταρ για όλες τις χώρες. Κυρίως βλέπει τον ρόλο της σε αυτό το πεδίο παρέχοντας συνδρομή στις εθνικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης, που θα προσαρμόζονται στις γεωγραφικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας.
Σύμφωνα με την Κομισιόν, 67 δισ. ευρώ στα εθνικά Σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας των κρατών-μελών έχουν ήδη δεσμευθεί για επενδύσεις εξοικονόμησης ενέργειας, με έμφαση στην ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων.
Δημιουργία πλατφόρμας για κοινή προμήθεια φυσικού αερίου
Βραχυπρόθεσμα, η απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα δεν θα επιτευχθεί μόνο με την αντικατάστασή τους με καθαρή ενέργεια. Η Ε.Ε. έχει αποδυθεί τους τελευταίους μήνες, αλλά ακόμα πιο έντονα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, σε έναν αγώνα δρόμου για την εξεύρεση εναλλακτικών προμηθευτών φυσικού αερίου, είτε μέσω αγωγών είτε μέσω δεξαμενοπλοίων (LNG).
Πέρα από την αναζήτηση επαρκών ποσοτήτων, κρίσιμο διακύβευμα αποτελεί και η τιμή στην οποία η Ε.Ε. θα εξασφαλίσει το αέριο που χρειάζεται. Στο πλαίσιο αυτό, το REPowerEU δίνει σάρκα και οστά στην ιδέα της κοινής προμήθειας –αερίου, LNG, αλλά και υδρογόνου– ώστε οι Ευρωπαίοι αγοραστές να επωφεληθούν από τη μονοψωνιακή δύναμη της μεγαλύτερης αγοράς στον κόσμο. Μέσω της πλατφόρμας για κοινή προμήθεια (EU Energy Platform) «μπορούμε να εξασφαλίσουμε εισαγωγές ενέργειας που χρειαζόμαστε χωρίς ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών-μελών μας», τόνισε η κ. Φον ντερ Λάιεν. Η πλατφόρμα θα συγκεντρώνει τη ζήτηση διαφορετικών χωρών και θα προσεγγίζει τους εν δυνάμει προμηθευτές εκ μέρους όλων.
Η στρατηγική αυτή πλαισιώνεται και από περιορισμένης κλίμακας νέες επενδύσεις σε υποδομές μεταφοράς ορυκτών καυσίμων, που κοστολογούνται από την Κομισιόν στα 10 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 1,5-2 δισ. ευρώ για πετρέλαιο. Τα ποσά για το πετρέλαιο έχουν μεταξύ άλλων σκοπό να εξευμενίσουν την κυβέρνηση της Ουγγαρίας ώστε να άρει τις ενστάσεις της για το έκτο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Μένει να φανεί αν θα αποδειχθούν αρκετά.
Πάντως, η μείωση των ρωσικών εισαγωγών αερίου κατά τα 2/3 (λίγο περισσότερο από 100 δισεκατομμύρια κ.μ.), που είχε ανακοινωθεί ως στόχος του πακέτου από την Κομισιόν, δεν θα επιτευχθεί. Οπως διευκρίνισε υψηλόβαθμος κοινοτικός αξιωματούχος, ο στόχος είναι «έως το τέλος του έτους» οι εβδομαδιαίες εισαγωγές να μειωθούν από 3 σε 1 δισ. κ.μ. (bcm), συνεπώς η μείωση σε ετήσια βάση θα είναι σημαντικά μικρότερη από 2/3.
Τον Απρίλιο πάντως, όπως ανέφερε άλλος αξιωματούχος, η Ε.Ε. εισήγαγε 12,6 bcm υγροποιημένου αερίου (LNG), ποσότητα που αποτελεί ιστορικό ρεκόρ. Οι εισαγωγές ρωσικού αερίου μέσω αγωγών τον ίδιο μήνα ήταν το 27% του συνόλου, έναντι 40% τον Απρίλιο του 2021.
O κ. Τίμερμανς τόνισε τη σημασία οι νέες υποδομές για την εισαγωγή και την καύση φυσικού αερίου να είναι ικανές να διαχειριστούν και τους καθαρούς διαδόχους του, όπως το πράσινο υδρογόνο. Παράλληλα, στις διαπραγματεύσεις με εναλλακτικούς προμηθευτές, όπως είπε, πρέπει η Ε.Ε., πέραν της άμεσης ζήτησης για φυσικό αέριο, να προσφέρει την προοπτική ένταξής τους μακροπρόθεσμα στο διεθνές δίκτυο προμήθειας πράσινου υδρογόνου αλλά και ηλιακής ενέργειας (π.χ. από αφρικανικές χώρες), προς την Ευρώπη.