«Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αποφύγουν τους περιορισμούς των εξαγωγών, όπου είναι δυνατόν, και επιπλέον να μειώσουν τους δασμολογικούς φραγμούς στα σημεία συμφόρησης», τονίζει στην «Κ» ο ερευνητής οικονομολόγος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, συντάκτης της ειδικής μελέτης «H κρίση στην Ουκρανία: Επιπλοκές για το παγκόσμιο εμπόριο και την ανάπτυξη» Βίκτορ Στόλτσενμπουργκ, χτυπώντας «καμπανάκι» για την οικονομική διάσταση του πολέμου. Ο ΠΟΕ ήδη υποβαθμίζει την εκτίμηση για την επίδοση του παγκόσμιου εμπορίου κατά 1,7% το 2022 και «βλέπει» δυναμική για αυξήσεις 30% στο σιτάρι. Για τη Ρωσία προβλέπει απώλειες πάνω από το 5% του ΑΕΠ μετά τις κυρώσεις, υπογραμμίζοντας ότι η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της. Οσο για το λεγόμενο τέλος της παγκοσμιοποίησης; «Δεν προκύπτει από τα στοιχεία. Εξάλλου, οι εταιρείες έχουν επενδύσει τεράστια ποσά στα διεθνή δίκτυα παραγωγής τους, τα οποία είναι δύσκολο να αντιστρέψουν».
– Ποιες είναι οι συνέπειες της ουκρανικής κρίσης στο παγκόσμιο εμπόριο και ποιο είναι το βασικό σενάριο για την επίδοση το 2022;
– Θεωρούμε ότι η κρίση μαζί με τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 θα έχουν ουσιαστικό αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη του εμπορίου εμπορευμάτων. Πιο συγκεκριμένα, υποβαθμίζουμε πλέον την πρόβλεψή μας από 4,7% σε 3%. Αλλά τα στοιχεία αυτά ενδέχεται να αναθεωρηθούν εκ νέου, λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με την πορεία της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Οι προσομοιώσεις μας περιλαμβάνουν σενάρια που θα οδηγούσαν ακόμη και στο μισό της αρχικής μας πρόβλεψης –του 4,7%– στην ισοτιμία αγοραστικής δύναμης.
– Τι μερίδιο του παγκόσμιου εμπορίου αντιστοιχεί στη Ρωσία και ποιες είναι μέχρι στιγμής οι συνέπειες της ουκρανικής κρίσης στο ρωσικό εμπόριο;
– Τα μερίδια της Ρωσίας και της Ουκρανίας στο παγκόσμιο εμπόριο και στην παραγωγή είναι σχετικά μικρά, αλλά είναι σημαντικά ως προς την προμήθεια βασικών προϊόντων, ιδίως τροφίμων και ενέργειας. Οι δύο χώρες παρείχαν περίπου το 25% του σιταριού, το 15% του κριθαριού και το 45% των εξαγωγών προϊόντων ηλιελαίου το 2019. Μόνο η Ρωσία αντιπροσώπευε το 9,4% του παγκόσμιου εμπορίου καυσίμων, συμπεριλαμβανομένου μεριδίου 20% στις εξαγωγές φυσικού αερίου.
Οσον αφορά τον αντίκτυπο στο ρωσικό εμπόριο μέχρι στιγμής λείπουν σκληρά δεδομένα, λόγω της αναστολής δημοσίευσης μηνιαίων εμπορικών στοιχείων από την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας. Ενώ αρκετές χώρες αναφέρουν άνοδο στο εμπόριο με τη Ρωσία, ιδίως η Κίνα και η Ινδία, η Ευρώπη είναι μακράν ο μεγαλύτερος προορισμός για τις ρωσικές εξαγωγές και γι’ αυτό προβλέπουμε ότι οι εξαγωγές της Ρωσίας θα μειωθούν σημαντικά. Ομοίως, οι κυρώσεις θα μειώσουν τις εισαγωγές. Οι προσομοιώσεις μας προβλέπουν ότι το ρωσικό ΑΕΠ θα μπορούσε να μειωθεί έως και 5,3%, με τον αντίκτυπο στο εμπόριο να είναι πιθανώς μεγαλύτερος, καθώς οι κυρώσεις έχουν αυξήσει το κόστος του διεθνούς εμπορίου περισσότερο από το κόστος του εσωτερικού εμπορίου.
– Ποιες περιοχές και ποιοι τομείς επηρεάζονται κυρίως από τις επιπλοκές αυτής της κρίσης;
– Οι χώρες που βρίσκονται πιο κοντά στην περιοχή της σύγκρουσης, δηλαδή η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών και η Ευρώπη, θα επηρεαστούν περισσότερο. Αλλά για ορισμένα αγαθά, άλλες περιοχές θα νιώσουν το κύριο βάρος της κρίσης. Οπως προαναφέραμε, η Ρωσία και η Ουκρανία είναι σημαντικοί εξαγωγείς τροφίμων και ενέργειας, και ιδίως ορισμένες χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές των σιτηρών τους. Συνολικά, 35 χώρες στην Αφρική εισάγουν τρόφιμα και 22 εισάγουν λιπάσματα από την Ουκρανία, τη Ρωσία ή και τις δύο. Για παράδειγμα, η Αίγυπτος εισήγαγε το 74% του σιταριού της από την περιοχή των συγκρούσεων, το Μπενίν το 100% και ο Λίβανος το 86%. Αλλες χώρες εξαρτώνται περισσότερο από τις εισαγωγές καυσίμων από τη Ρωσία, όπως η Φινλανδία (63%) και η Τουρκία (35%). Εκτός από τους τομείς της γεωργίας και της ενέργειας, η Ρωσία και η Ουκρανία παρέχουν επίσης ορισμένες βασικές εισροές στις βιομηχανικές αλυσίδες αξίας. Η Ρωσία αντιπροσωπεύει το 4,6% των παγκόσμιων εξαγωγών σιδήρου και χάλυβα. Η Ουκρανία είναι υπεύθυνη για το 2,2% των φορτίων χάλυβα παγκοσμίως, αλλά είναι πιο κυρίαρχη σε ορισμένες αγορές (46% Λετονία, 43% Σενεγάλη, 32% Αίγυπτος). Αλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν μέταλλα (παλλάδιο, ρόδιο) ή χημικά αέρια (νέον, κρυπτό) που χρησιμοποιούνται στις βιομηχανίες αυτοκινήτων και ημιαγωγών.
– Ποια είναι η εκτίμηση του ΠΟΕ για την πορεία των τιμών στην ενέργεια και στα τρόφιμα;
– Υπάρχουν πολλοί άγνωστοι Χ για το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Οι προηγούμενες εμπειρίες έχουν δείξει ότι οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας μπορούν να οδηγήσουν σε ένα σπιράλ εξαγωγικών περιορισμών πυροδοτώντας μια αυτοκαταστροφική δυναμική, από την οποία κάθε χώρα βγαίνει χαμένη. Αλλά μέχρι στιγμής είναι περιορισμένες οι ενδείξεις για μια τέτοια δυναμική. Οι προσομοιώσεις μας για τις τιμές του σιταριού προβλέπουν ότι οι τιμές θα μπορούσαν να αυξηθούν παγκοσμίως περισσότερο από 30%, με ορισμένες περιοχές –όπως η Υποσαχάρια Αφρική ή οι χώρες ΜΕΝΑ– να αντιμετωπίζουν αυξήσεις ακόμη και πάνω από 50% εάν περιοριστούν σημαντικά οι εξαγωγές.
– Πώς οι επιπτώσεις της ουκρανικής κρίσης επηρεάζουν τις προβλέψεις για την ανάπτυξη το 2022;
– Προβλέπουμε ότι η κρίση και οι συνακόλουθες πολιτικές θα μπορούσαν να μειώσουν την ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 0,7-1,3 ποσοστιαίες μονάδες, φέρνοντας την ανάπτυξη κάπου μεταξύ 2,8% και 3,7%.
– Τι μπορούν να κάνουν οι κυβερνήσεις για να προστατεύσουν το εμπόριο σε αυτή την κρίση;
– Οι χώρες θα πρέπει να αποφεύγουν τους περιορισμούς των εξαγωγών, όπου είναι δυνατόν. Οποιαδήποτε μέτρα ληφθούν παρά ταύτα θα πρέπει να εισαχθούν με διαφανή και προσωρινό τρόπο. Εκτός από αυτό, θα πρέπει να προσπαθήσουν να αμβλύνουν τα σημεία συμφόρησης στο εμπόριο μειώνοντας τους δασμολογικούς και άλλους φραγμούς.
– Πώς εξελίσσονται οι προϋπάρχουσες δυσκολίες στις εφοδιαστικές αλυσίδες; Επί της ουσίας έχει σταματήσει η πανδημία να επηρεάζει το παγκόσμιο εμπόριο;
– Η πανδημία συνεχίζει να ασκεί πίεση στο παγκόσμιο εμπόριο, ιδίως στη μορφή που πήρε με το lockdown στην Κίνα. Επιπλέον έχουμε εντοπίσει τέσσερις αλληλένδετες σημαντικές τάσεις που επηρέαζαν το παγκόσμιο εμπόριο ήδη πριν από την πανδημία: (i) η διάβρωση των μισθολογικών διαφορών λόγω των αυξανόμενων εισοδημάτων στις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες χώρες, (ii) η τεχνολογική πρόοδος συμπεριλαμβανομένης της αυτοματοποίησης, (iii) οι γεωπολιτικές εντάσεις που προκαλούν αλλαγές στο περιβάλλον εμπορικής πολιτικής, και (iv) οι διαρθρωτικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία που μετατοπίζουν τη ζήτηση προς τις υπηρεσίες. Ενώ η πανδημία έχει επιβραδύνει τον ρυθμό της, η στροφή προς τις υπηρεσίες έχει προκαλέσει περισσότερες παρεμβάσεις στην εμπορική πολιτική και περισσότερες επενδύσεις στην τεχνολογία, δύο στοιχεία που θα μπορούσαν να επιβραδύνουν την ανάπτυξη του εμπορίου.
– Ορισμένοι ανησυχούν πλέον για το μέλλον της παγκοσμιοποίησης. Ποια είναι η γνώμη σας;
– Ο πόλεμος και η πανδημία αναγκάζουν τις επιχειρήσεις να ενημερώσουν τις εκτιμήσεις κινδύνου τους. Πιστεύουμε ότι αυτό, σε έναν ορισμένο βαθμό, μπορεί να οδηγήσει σε μια αναδιοργάνωση των αλυσίδων εφοδιασμού και του εμπορίου ευρύτερα. Ωστόσο, οι ευρύτεροι φόβοι για το τέλος της παγκοσμιοποίησης δείχνουν αβάσιμοι, καθώς είναι περιορισμένες οι ενδείξεις για επαναπατρισμούς επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, και στοιχεία που δεν έχουν εκδοθεί ακόμη καταδεικνύουν μάλλον αυξημένη διαφοροποίηση και υψηλότερα αποθέματα. Οι εταιρείες έχουν επενδύσει τεράστια ποσά στα διεθνή δίκτυα παραγωγής τους και –ιδίως για ειδικευμένες δραστηριότητες– οι επενδύσεις αυτές είναι δύσκολο και πολύ δαπανηρό να αντιστραφούν. Ταυτόχρονα, οι απαιτούμενοι πόροι και δεξιότητες συχνά δεν είναι διαθέσιμα στο εσωτερικό, με αποτέλεσμα ο επαναπατρισμός να μην είναι εφικτός και από τεχνικής άποψης.