Βαθιά τομή στον τρόπο που διοικούνται και λειτουργούν οι δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφελείας επιχειρεί να κάνει το υπουργείο Οικονομικών με το νέο νομοσχέδιο για τη «Ρύθμιση Θεμάτων Εταιρικής Διακυβέρνησης των Ανωνύμων Εταιρειών του Δημοσίου».
Το νέο πλαίσιο για τις ΔΕΚΟ, το οποίο τίθεται σε δημόσια διαβούλευση με σκοπό να ψηφιστεί το αμέσως επόμενο διάστημα, επιχειρεί επίσης να θεραπεύσει διαχρονικές παθογένειες και να εισαγάγει πρότυπα άρτιας εταιρικής διακυβέρνησης σε ανώνυμες εταιρείες που κατά τις προηγούμενες δεκαετίες έχουν συχνά απασχολήσει με τα προβλήματά τους τούς φορολογουμένους, την κυβέρνηση αλλά και την ευρέως νοούμενη αγορά.
«Το νέο θεσμικό πλαίσιο των ανωνύμων εταιρειών του Δημοσίου τις μετασχηματίζει από μακρύ βραχίονα του Δημοσίου σε αυτοτελείς και διαφανείς οντότητες που διασφαλίζουν το δημόσιο συμφέρον», σημειώνει μιλώντας στην «Κ» ο γενικός γραμματέας Οικονομικής Πολιτικής του υπουργείου Οικονομικών, Νικόλαος Κουλοχέρης.
«Με το νέο νομοσχέδιο επιδιώκεται η προσαρμοσμένη ενίσχυση των δομών και διαδικασιών εταιρικής διακυβέρνησης των ανωνύμων εταιρειών, των οποίων το μετοχικό κεφάλαιο ανήκει κατά απόλυτη πλειοψηφία στο ελληνικό Δημόσιο, ώστε αυτές να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς και να καταστούν αποδοτικές, αποτελεσματικές και ανταγωνιστικές», εξηγεί. «Απώτερος σκοπός της κρατικής ιδιοκτησίας ανωνύμων εταιρειών είναι η μεγιστοποίηση της αξίας για την κοινωνία, μέσω της αποτελεσματικής κατανομής των κρατικών πόρων και της άσκησης κοινωνικής πολιτικής, παρέχοντας μέσω αυτών στους πολίτες δημόσια αγαθά και υπηρεσίες», υπογραμμίζει και τονίζει πως με το νέο πλαίσιο «το κράτος-μέτοχος δρα ως συνετός επιχειρηματίας, στοχεύοντας στην επαύξηση της αξίας της εταιρείας, των αποτελεσμάτων και της απόδοσής της προς όφελος των πολιτών».
«Παρά τις πρωτόγνωρες συνθήκες που αντιμετώπισε από τις αρχές της θητείας της η κυβέρνηση μας, δεν απεμπόλησε ποτέ το μεταρρυθμιστικό της στόχο» τονίζει ακόμη ο κ.Κουλοχέρης. «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι μετά την πρωτόγνωρη οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας σε συνδυασμό με την πανδημία και την πρόσφατη ενεργειακή κρίση εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις δεν θα μπορούσε να είναι προτεραιότητα. Το όραμα όμως του Πρωθυπουργού που υιοθετεί ευλαβικά η κυβέρνηση και ενσαρκώνει απαρέγκλιτα η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Οικονομικών αναδεικνύει το ζητούμενο ενός σύγχρονου πολιτικού που οφείλει, ακόμη και σε δύσκολες εποχές, όχι απλά να διαχειρίζεται αλλά να δημιουργεί για τις επόμενες γενιές. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και το επικείμενο νέο θεσμικό πλαίσιο των Ανωνύμων Εταιρειών του Δημοσίου,που μετασχηματίζονται από μακρύς βραχίονας του Δημοσίου σε αυτοτελείς και διαφανείς οντότητες που διασφαλίζουν το Δημόσιο Συμφέρον»,συμπληρώνει.
Είναι χαρακτηριστικό πως με το νομοσχέδιο τίθενται για πρώτη φορά ελάχιστα τυπικά προσόντα και για τον πρόεδρο και για τα λοιπά μέλη του Δ.Σ. (πτυχίο ιδρύματος ανώτατης εκπαίδευσης πανεπιστημιακού ή τεχνολογικού τομέα και 5ετής τουλάχιστον προϋπηρεσία), ενώ μέχρι σήμερα δεν υπήρχε καμία σχετική πρόβλεψη για τα ελάχιστα προσόντα των μελών του Δ.Σ.
Ακόμη διαχωρίζεται ο ρόλος του μετόχου από τον ρόλο του εποπτεύοντος υπουργού, υιοθετώντας τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΟΟΣΑ για τις εταιρείες του Δημοσίου. Ετσι, με τον διαχωρισμό των ρόλων που επιτελούν οι αρμόδιοι υπουργοί επί των Α.Ε., «επιτυγχάνεται διαφάνεια και λογοδοσία στη διακυβέρνηση των Α.Ε. του Δημοσίου», εκτιμά ο γ.γ. του ΥΠΟΙΚ.
Τίθενται για πρώτη φορά ελάχιστα τυπικά προσόντα και για τον πρόεδρο και για τα λοιπά μέλη του Δ.Σ.
Οι εταιρείες θα καταρτίζουν επίσης υποχρεωτικά τετραετή στρατηγικά και ετήσια επιχειρησιακά σχέδια, τα οποία εγκρίνονται από τη γενική συνέλευση, στα οποία θα περιγράφεται πλέον σαφώς ο προγραμματισμός των επιχειρηματικών επιλογών της διοίκησης της εταιρείας και ο τρόπος πραγματοποίησής τους, σε ευθυγράμμιση και στην κατεύθυνση της δήλωσης αποστολής και της δήλωσης ειδικών υποχρεώσεων.
«Για πρώτη φορά το κράτος καταρτίζει και δημοσιοποιεί την πολιτική κρατικής ιδιοκτησίας ανωνύμων εταιρειών (Ownership Policy, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες του ΟΟΣΑ), στην οποία περιγράφονται ο απώτερος σκοπός της κρατικής ιδιοκτησίας των επιχειρήσεων, οι λόγοι για τους οποίους το κράτος ιδρύει ή κατέχει μετοχές σε Α.Ε.», επισημαίνει στην «Κ» ο κ. Κουλοχέρης.
Επιπλέον, για πρώτη φορά συνάπτεται μεταξύ της εταιρείας και του Δημοσίου η «Δήλωση ειδικών υποχρεώσεων», διάρκειας 3 ετών, στην οποία καθορίζονται οι σχέσεις και οι υποχρεώσεις της εταιρείας απέναντι στο κράτος, καθώς και οι στόχοι (KPIs) που δεσμεύεται η εταιρεία να επιτύχει στο πλαίσιο του εγκεκριμένου από τον μέτοχο στρατηγικού και επιχειρησιακού σχεδίου και του ετήσιου προϋπολογισμού της. Παράλληλα θα συνάπτεται «Σύμβαση παροχής δημόσιας υπηρεσίας» με το ελληνικό Δημόσιο, εφόσον οι εταιρείες υποχρεούνται να παρέχουν αγαθά ή υπηρεσίες στο Δημόσιο ή να εκπληρώνουν οποιεσδήποτε άλλες υποχρεώσεις δημοσίου συμφέροντος.
Αν και θεωρητικά είναι αυτονόητο και θα περίμενε κανείς ότι υπάρχει ήδη, το νέο νομοσχέδιο θεσμοθετεί την υποχρέωση σύστασης Ψηφιακού Μητρώου Συμμετοχών του Δημοσίου, στο οποίο θα απογραφούν όλες οι εταιρείες στις οποίες το Δημόσιο είναι μέτοχος. Ετσι εκτιμάται ότι για πρώτη φορά θα υπάρξει πλήρης εικόνα των συμμετοχών του Δημοσίου σε Α.Ε.
«Η χώρα μας αλλάζει και εκσυγχρονίζεται. Από τις εποχές που οι ανώνυμες εταιρείες του Δημοσίου (ΔΕΚΟ) αποτελούσαν συνώνυμο αδιαφάνειας και κατασπατάλησης του δημοσίου χρήματος, περάσαμε στο επόμενο στάδιο με τον νόμο 3429/2005, όπου επιχειρήθηκε επιτυχώς ο εξορθολογισμός της λειτουργίας τους», υπογραμμίζει ο κ. Κουλοχέρης.
Στόχος είναι να ενισχυθεί όχι μόνον η διαφάνεια αλλά και ο έλεγχος και η λογοδοσία, αλλά και να υιοθετηθεί η ίδια η υπόσταση των εταιρειών αυτών, που οφείλουν να έχουν σαφείς στόχους και δεσμεύσεις, ενώ εντάσσονται σε μια κεντρική πολιτική κρατικής ιδιοκτησίας δημιουργώντας συγκεκριμένο αποτύπωμα για την ελληνική κοινωνία και οικονομία, αναφέρει χαρακτηριστικά.
Σαρωτικές αλλαγές σε διοίκηση, διαδικασία λήψης αποφάσεων, αποζημιώσεις και εποπτεία
Με το σχέδιο νόμου το κράτος για πρώτη φορά καταρτίζει και δημοσιοποιεί την πολιτική κρατικής ιδιοκτησίας ανωνύμων εταιρειών, στην οποία θα περιγράφονται ο απώτερος σκοπός της κρατικής ιδιοκτησίας των επιχειρήσεων, οι λόγοι για τους οποίους το κράτος ιδρύει ή κατέχει μετοχές σε ανώνυμες εταιρείες, ο ρόλος του κράτους στη διακυβέρνηση των εταιρειών, ο τρόπος με τον οποίο το κράτος και οι υπηρεσίες θα εφαρμόσουν την πολιτική ιδιοκτησίας. Αλλάζει το θεσμικό πλαίσιο των ΔΕΚΟ εν γένει και μεταρρυθμίζονται η εταιρική διακυβέρνηση και το σύστημα κανόνων, αρχών, πρακτικών και διαδικασιών που διέπουν τη λειτουργία των ανωνύμων εταιρειών, των οποίων το μετοχικό κεφάλαιο ανήκει κατά απόλυτη πλειοψηφία στο ελληνικό Δημόσιο. Εισάγεται επίσης ενιαίο θεσμικό πλαίσιο διαχείρισης και λειτουργίας των λοιπών θυγατρικών της Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών και Περιουσίας Α.Ε. (ΕΕΣΥΠ). Πλέον θα πρέπει να διαμορφώνεται και να δημοσιοποιείται η δήλωση αποστολής της εταιρείας, η οποία πρέπει να είναι σύντομη, περιεκτική, ξεκάθαρη και να αντικατοπτρίζει τον σκοπό της εταιρείας. Οπως και δήλωση ειδικών υποχρεώσεων, η οποία θα είναι διάρκειας 3 ετών και συνάπτεται μεταξύ της εταιρείας και του Δημοσίου, εκπροσωπούμενου από τον υπουργό Οικονομικών και τον υπουργό που εποπτεύει την εταιρεία. Στη δήλωση καθορίζονται οι σχέσεις και οι υποχρεώσεις απέναντι στο κράτος, καθώς και οι στόχοι που δεσμεύεται να επιτύχει στο πλαίσιο του εγκεκριμένου από τον μέτοχο στρατηγικού και επιχειρησιακού σχεδίου και του ετήσιου προϋπολογισμού της.
Θα συνάπτεται ακόμη σύμβαση παροχής δημόσιας υπηρεσίας μεταξύ της εταιρείας και του ελληνικού Δημοσίου, αν οι εταιρείες υποχρεούνται να παρέχουν αγαθά ή υπηρεσίες στο Δημόσιο ή να εκπληρώνουν οποιεσδήποτε άλλες υποχρεώσεις δημοσίου συμφέροντος.
Θεσμοθετούνται δε αυστηρά κριτήρια σχετικά με τα προσόντα διορισμού όχι μόνο για τη διοίκηση αλλά και για τα λοιπά μέλη του Δ.Σ. (πτυχίο ΑΕΙ – ΤΕΙ και τουλάχιστον 5ετής προϋπηρεσία). Τα προσόντα διορισμού του προέδρου και του διευθύνοντος συμβούλου ορίζονται σύμφωνα με τα κριτήρια του άρθρο 20 του ν. 4735/2020 (πτυχίο ΑΕΙ, τουλάχιστον 5ετής εμπειρία και πολύ καλή γνώση ξένης γλώσσας κράτους-μέλους Ε.Ε.). Αυστηροποιούνται οι διατάξεις για το ασυμβίβαστο των μελών του Δ.Σ., εφαρμόζοντας αναλογικά τις διατάξεις του ν. 4706/2020 περί εταιρικής διακυβέρνησης. Και για την επιλογή και τον διορισμό των μελών του διοικητικού συμβουλίου θα λαμβάνεται υπόψη η επαρκής εκπροσώπηση ανά φύλο σε ποσοστό ίσο τουλάχιστον με το ένα τρίτο του συνόλου των μελών του διοικητικού συμβουλίου.
Εταιρική διακυβέρνηση
Από την ψήφιση του νομοσχεδίου και μετά θα εφαρμόζονται για πρώτη φορά βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης, ενώ ορίζεται ως αρμοδιότητα των μη εκτελεστικών μελών να αξιολογούν την επίδοση των εκτελεστικών και να ενημερώνουν σχετικά τη γενική συνέλευση.
Διευρύνεται και πλαίσιο αρμοδιοτήτων της επιτροπής ελέγχου, εφαρμόζοντας αναλογικά τις διατάξεις του ν. 4706/2020 περί εταιρικής διακυβέρνησης.
Οι αμοιβές
Οι εταιρείες θα υποχρεωθούν να καταρτίζουν τετραετή στρατηγικά και ετήσια επιχειρησιακά σχέδια.
Οσον αφορά τις αμοιβές και αποζημιώσεις, ο διευθύνων ή και ο εντεταλμένος σύμβουλος, πλέον της αμοιβής του, που δεν δύναται να ξεπερνά το όριο της αμοιβής του γενικού γραμματέα υπουργείου, που προβλέπεται στον ν. 4354/2015, δύναται να λαμβάνει επιπλέον ετήσιο bonus βάσει συμβολαίου επίτευξης στόχων. Το σύνολο των αποδοχών και της ειδικής ανταμοιβής (ετήσιο bonus) μηνιαίως δεν μπορεί να υπερβαίνει το 90% του ανώτατου ορίου των αποδοχών του προέδρου του Αρείου Πάγου. Στα μέλη του Δ.Σ. δύναται να παρέχεται ασφαλιστήριο συμβόλαιο νομικής κάλυψης έναντι τρίτων.
Τομή αποτελεί και το ότι, κατ’ εφαρμογήν των κατευθυντηρίων οδηγιών του ΟΟΣΑ για τις εταιρείες του Δημοσίου (SOEs), τα δικαιώματα του ελληνικού Δημοσίου ως μετόχου ασκούνται μόνο από τον υπουργό Οικονομικών, ώστε να μην υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ του μετόχου και του υπουργού που εποπτεύει και ρυθμίζει την αγορά.
Οι εταιρείες θα υποχρεωθούν να καταρτίζουν τετραετή στρατηγικά και ετήσια επιχειρησιακά σχέδια, τα οποία θα πρέπει να εγκρίνονται από τη γενική συνέλευση και να κοινοποιούνται στις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών και του εποπτεύοντος υπουργείου. Τα στρατηγικά σχέδια θα καταρτίζονται, όμως, σύμφωνα με τους δημοσιονομικούς στόχους του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής (ΜΠΔΣ) και τα επιχειρησιακά σύμφωνα με τον ετήσιο εγκεκριμένο προϋπολογισμό της κάθε ΔΕΚΟ.
Επιχειρείται να καταστεί σαφής ο διαχωρισμός των ρόλων του υπ. Οικονομικών και του εποπτεύοντος. Συγκεκριμένα, ο υπουργός Οικονομικών, πέραν της αρμοδιότητάς του να ασκεί τα δικαιώματα του μετόχου, ασκεί και οικονομική εποπτεία, ενώ η εποπτεία για θέματα λειτουργίας και αρμοδιοτήτων των εταιρειών ασκείται από τον εποπτεύοντα υπουργό, χωρίς να καταργείται ή αποδυναμώνεται η εποπτεία που ασκεί η διοίκηση.
Προβλέπεται επίσης η δυνατότητα κάλυψης και της θέσης του γενικού διευθυντή και από ιδιώτες, κατόπιν δημόσιας πρόσκλησης με θητεία 3 ετών και δυνατότητα ανανέωσης για ίσο χρονικό διάστημα. Οι αμοιβές του γενικού διευθυντή προσδιορίζονται με απόφαση της γενικής συνέλευσης, ύστερα από εισήγηση της επιτροπής αποδοχών, το ύψος των οποίων δεν δύναται να ξεπερνά το όριο του γενικού γραμματέα υπουργείου.
Οσον αφορά τις εισαγόμενες βασικές ρυθμίσεις για τις λοιπές θυγατρικές της ΕΕΣΥΠ (υπερταμείο), το νομοσχέδιο αναφέρει πως οι προσλήψεις δεν χρειάζονται έγκριση πράξη υπουργικού συμβουλίου και δεν ελέγχονται από το καθεστώς των προσλήψεων του Δημοσίου. Η κάθε εταιρεία προσδιορίζει τις ανάγκες της και διενεργεί τον διαγωνισμό και την πρόσληψη. Το ΑΣΕΠ θα διενεργεί μόνο έλεγχο νομιμότητας στη διαδικασία, επικυρώνοντας τους τελικούς πίνακες. Ο προγραμματισμός των προσλήψεων προβλέπεται στο εγκεκριμένο από τη γενική συνέλευση στρατηγικό σχέδιο των εταιρειών, που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του στρατηγικού σχεδίου της μητρικής ΕΕΣΥΠ, το οποίο εγκρίνεται από τον υπουργό Οικονομικών, ήτοι τον μοναδικό μέτοχο.
Στις λοιπές θυγατρικές της ΕΕΣΥΠ προβλέπεται επίσης πολιτική αποδοχών για την κατάταξη του υφιστάμενου προσωπικού και μισθολογική κατάταξη βάσει των τυπικών και ουσιαστικών προσόντων και δεξιοτήτων, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα μείωσης των μισθών όπως έχουν διαμορφωθεί κατ’ εφαρμογήν του ενιαίου μισθολογίου του ν. 4354/2015. Προβλέπεται όμως η δυνατότητα μετακίνησης του προσωπικού από μία από τις λοιπές θυγατρικές σε άλλη, κατόπιν αίτησης του εργαζομένου ή πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος.
Ειδικές ρυθμίσεις εισάγει το νομοσχέδιο για τον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Αθήνας (ΟΑΣΑ) και τις θυγατρικές των ΣΤΑΣΥ και ΟΣΥ καθόσον είναι φορείς γενικής κυβέρνησης και χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ειδικότερα, ενδεικτικά αναφέρεται πως τα μισθολογικά θέματα των εργαζομένων καθορίζονται από το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο του ενιαίου μισθολογίου του ν.4354/15 και για τις αμοιβές των μελών του Δ.Σ. εφαρμόζεται αναλογικά ό,τι και για τις υπόλοιπες εταιρείες του Δημοσίου.