Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αύξησε πρόσφατα στο 0,5% το επιτόκιο. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ στο 2,5%. Παρόλο που η ΕΚΤ θέτει ως στόχο τη μείωση του πληθωρισμού, δεν είναι ξεκάθαρο πώς και πότε θα επιτευχθεί. Υπάρχει μια σειρά από αστοχίες που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη από την ΕΚΤ για να σχεδιαστούν οι σωστές στρατηγικές αντιμετώπισης του πληθωρισμού ζήτησης και του πληθωρισμού κόστους παραγωγής.
α) Αστοχία ανάλυσης των πραγματικών δεδομένων: Στο παρελθόν οι «εκτυπώσεις» χρήματος αλλά και τα δάνεια, παρόλο που γίνονταν σε υπερβολή, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους δεν εισέρχονταν στην πραγματική οικονομία αλλά διοχετεύονταν σε διάφορες μορφές επενδύσεων (μετοχές, ακίνητα, κρυπτονομίσματα κ.λπ.), με αποτέλεσμα να μη δημιουργούν άμεσα πληθωρισμό στα αγαθά ευρείας κατανάλωσης.
Παγκοσμίως, οι κεντρικές τράπεζες «εκτύπωσαν» πάνω από 8 τρισ. δολάρια τα οποία, σε αντίθεση με το παρελθόν, χρηματοδότησαν τα κρατικά ελλείμματα, τα οποία εκτοξεύτηκαν σε αδικαιολόγητα ύψη, εκτοξεύοντας και το δημόσιο χρέος στο 75% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Τα χρήματα αυτά όμως εισήλθαν στην πραγματική οικονομία μέσω επιδοτήσεων κ.λπ., και δημιούργησαν πληθωρισμό ζήτησης σε ευρείας κατανάλωσης αγαθά πολύ πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η άνοδος των τιμών στην ενέργεια επήλθε από το 2021 από την τεράστια ζήτηση φυσικού αερίου εξαιτίας του ελλιπούς σχεδιασμού στη μετάβαση προς την πράσινη ενέργεια, καθώς οι ποσότητες ενέργειας που αποσύρθηκαν, δεν καλύφθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος από τις ανανεώσιμες πηγές αλλά από το φυσικό αέριο. Παράλληλα, συνυπάρχει ο πληθωρισμός κόστους παραγωγής, ο οποίος δημιουργήθηκε κυρίως εξαιτίας των υψηλών τιμών της ενέργειας και της έλλειψης επενδύσεων στην παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα μπορούσαν να αυξήσουν την παραγωγή.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα πρέπει να κατανοήσει ότι η αύξηση της προσφοράς παίζει σήμερα σημαντικό ρόλο για να μειωθούν οι τιμές. Οσο τα πραγματικά δεδομένα δεν λαμβάνονται υπόψη, τόσο οι προβλέψεις για τον πληθωρισμό και την ανάπτυξη θα αστοχούν.
β) Αστοχία στις προβλέψεις: Οι αρχικές προβλέψεις ότι ο πληθωρισμός οφείλεται στην πανδημία, και θα αποκατασταθεί με την επαναλειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας, διαψεύστηκαν. Τέτοιες προβλέψεις απορρίφθηκαν γρήγορα και σωστά ως μη ρεαλιστικές. Μεγαλύτερη σημασία έχουν οι αστοχίες στις προβλέψεις για την ανάπτυξη, όπου πολλές οικονομίες δείχνουν σημάδια επιβράδυνσης, και ίσως σύντομα θα φλερτάρουν με την ύφεση.
Η κρίση της δεκαετίας του 1970 τελείωσε με καταστροφικό τρόπο, οδηγώντας τα επιτόκια στο 20%, το 1981, προκαλώντας ύφεση και διψήφια ανεργία.
γ) Αστοχία στην απόκριση: Η Ε.Ε. μας έχει συνηθίσει να κάνει μεταρρυθμίσεις μόνο μετά την εμφάνιση μιας κρίσης και αφού «νιώσουμε» τις δυσμενείς επιπτώσεις της. Η εκ των υστέρων παρέμβαση δημιουργεί αντιευρωπαϊκά συναισθήματα, υποσκάπτει τη συνοχή των κρατών αλλά και τον διεθνή ρόλο της Ε.Ε. Κανείς δεν θέλει διοικητικούς μηχανισμούς που δεν αντιδρούν έγκαιρα και σοφά. Η καθυστερημένη άνοδος των επιτοκίων σε σχέση με τις άλλες οικονομίες εγκυμονεί τον κίνδυνο να είναι πλέον αργά να τιθασευτεί, τουλάχιστον, ο πληθωρισμός που οφείλεται στη ζήτηση λόγω υπερβάλλουσας ποσότητας χρήματος. Από τη στιγμή που εγκαταλείφθηκε η θέση ότι ο πληθωρισμός θα μειωθεί μετά την πανδημία, θα έπρεπε να υπάρξει πιο δυναμική δράση.
δ) Αστοχία στην επικοινωνία: Η ΕΚΤ πρέπει να είναι πιο απλή και κατανοητή στην επικοινωνία της, διαγράφοντας ξεκάθαρα την πορεία που θα ακολουθήσει για να τιθασεύσει τόσο τον πληθωρισμό ζήτησης όσο και τον πληθωρισμό κόστους παραγωγής. Στο πλαίσιο του σχεδιασμού της πολιτικής της, θα πρέπει να αξιολογήσει και να κοινοποιήσει διάφορες επιλογές για την απόσυρση της πλεονάζουσας ρευστότητας που διακρατείται χωρίς να οδηγήσει τις οικονομίες της σε σημαντική επιβράδυνση ή ύφεση.
Η μη αντιμετώπιση των παραπάνω αστοχιών θα στερεί από την ΕΚΤ την αξιοπιστία που απαιτείται ώστε να λειτουργεί ως θεσμός που μπορεί να αντιμετωπίσει την ανάκαμψη από την πανδημία, τη μείωση των ανισοτήτων, την αποτροπή στις πιέσεις των ομολόγων των υπερχρεωμένων χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας. Η έλλειψη μέτρων για την αύξηση της παραγωγής, κυρίως στην ενέργεια, για να τιθασευθεί και ο πληθωρισμός κόστους παραγωγής θα οδηγήσει στον στασιμοπληθωρισμό, το 2024, θα εξασθενίζει τη ζήτηση, θα δημιουργεί ανεργία, θα βλάπτει την κερδοφορία των επιχειρήσεων με αποτέλεσμα να μην προβαίνουν σε νέες επενδύσεις, τη στιγμή που χρειάζεται αύξηση της παραγωγής μέσω της αύξησης των επενδύσεων. Οι λιγότερες προσφερόμενες ποσότητες αγαθών θα διατίθενται σε ακριβότερες τιμές τόσο στην ενέργεια όσο και στα τρόφιμα. Τα κοινωνικά στρώματα με περιορισμένο εισόδημα θα πλήττονται περισσότερο και θα αντιδράσουν πρώτα, διότι ο πληθωρισμός αναδιανέμει τα εισοδήματα εις βάρος των φτωχότερων στρωμάτων.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο πληθωρισμός υποτιμήθηκε και δεν ελέγχθηκε εγκαίρως από την Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ. Η κατάσταση έγινε πιο δύσκολη το 1973, μετά το αραβικό εμπάργκο πετρελαίου που οδήγησε σε δραστική άνοδο των τιμών ενέργειας και του συνολικού πληθωρισμού. Ακόμη κι όταν αύξησε τα επιτόκια, ωθώντας την οικονομία σε σοβαρή ύφεση το 1974-75, ο πληθωρισμός και η ανεργία δεν υποχώρησαν στα επίπεδα της προηγούμενης δεκαετίας. Ο στασιμοπληθωρισμός της δεκαετίας του 1970 τελείωσε με καταστροφικό τρόπο, οδηγώντας τα επιτόκια στο 20%, το 1981, προκαλώντας ύφεση και διψήφια ανεργία.
* Ο κ. Γιώργος Ατσαλάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.