Γεωπολιτικό ανάχωμα στην επικράτηση των διεθνών συστημάτων πληρωμών, όπως της Visa και της MasterCard, και στην προοπτική διείσδυσης των big tech εταιρειών, όπως της Google και της Apple, στον ευρωπαϊκό χώρο πληρωμών συνιστά μεταξύ άλλων η πρωτοβουλία της ΕΚΤ να προχωρήσει στη δημιουργία του ψηφιακού ευρώ (digital euro).
Κεντρικός στόχος είναι η θωράκιση της εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων πολιτών στο ευρωπαϊκό νόμισμα και η αποτροπή αποδυνάμωσής του ως διεθνούς διασυνοριακού μέσου συναλλαγών, ενόψει και της δημιουργίας ψηφιακών νομισμάτων από τις μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες του κόσμου.
Σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη που θέλει το ψηφιακό ευρώ ως το μέσο για την υποκατάσταση του φυσικού χρήματος, οι εμπνευστές του υπεραμύνονται της θέσης ότι το ψηφιακό νόμισμα δεν θα καταργήσει το φυσικό χρήμα.
«Ενα ψηφιακό ευρώ θα συμπλήρωνε τα μετρητά –δεν θα τα αντικαθιστούσε– επιτρέποντας τη χρήση των χρημάτων της κεντρικής τράπεζας και σε ψηφιακή μορφή», έχει επισημάνει σε όλους τους τόνους η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ. Αυτό που θα καταργήσει δεν είναι παρά μόνο το χαρτονόμισμα και όπως τονίζει η επικεφαλής της ΕΚΤ θα ενισχύσει τη σχέση εμπιστοσύνης των πολιτών με την Κεντρική Τράπεζα, στην οποία θα τηρείται ένα τμήμα των καταθέσεών του, με τη διαφορά ότι αυτό θα είναι σε digital μορφή.
Για χώρες όπως η Ελλάδα που έχει ζήσει την εμπειρία των capital controls αλλά και την απειλή του κουρέματος των καταθέσεων τα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης, το ψηφιακό ευρώ –όταν αυτό δημιουργηθεί– θα είναι προστατευμένο από την απειλή ενός πιθανού κουρέματος και έτσι η ανάγκη του να κρατάς τα χρήματα στο στρώμα θα εκλείψει ακόμη και κάτω από δυσμενείς συνθήκες, όπως θα μπορούσε να είναι μια νέα χρηματοοικονομική κρίση. Πηγές κοντά στη δια-δικασία για τη δημιουργία του ψηφιακού νομίσματος εξηγούν ότι κατά τη διάρκεια της δημοσιονομικής κρίσης που μετατράπηκε σε χρηματοοικονομική, με αποτέλεσμα και την επιβολή των capital controls, οι Ελληνες καταθέτες έσπευδαν να σηκώσουν τα χρήματά τους σε μια προσπάθεια να προστατεύσουν τις καταθέσεις τους, αφού το χρήμα σε φυσική μορφή ήταν στο απυρόβλητο ενός πιθανού κουρέματος. Κάπως έτσι το ψηφιακό χρήμα, που θα φέρει την εγγύηση της ΕΚΤ, θα προστατεύεται από παρόμοιες απειλές και θα ισχυροποιηθεί έτσι η αξία του στη συνείδηση των Ευρωπαίων πολιτών.
Αυτή η ειδοποιός διαφορά του ψηφιακού νομίσματος μπορεί να λειτουργήσει ως απειλή για το τραπεζικό σύστημα, αφού σύμφωνα με τους φόβους που διατυπώνονται η προστασία που θα το περιβάλλει θα μπορούσε να οδηγήσει τους Ευρωπαίους καταθέτες να αποσύρουν τα χρήματά τους από τις εμπορικές τράπεζες και να τα τοποθετήσουν στην Κεντρική Τράπεζα. Για την αποφυγή μιας τέτοιας εξέλιξης η ΕΚΤ προσανατολίζεται στην πιλοτική εφαρμογή της, επιτρέποντας τη διακράτηση ενός μικρού μέρους των ευρωπαϊκών καταθέσεων σε ψηφιακό νόμισμα. Το ποσό αυτό συζητείται να είναι σε πρώτη φάση τα 3.000 ευρώ και ο λογαριασμός εξετάζεται να τηρείται παράλληλα με τον λογαριασμό που έχει κάθε καταθέτης σε μία ή περισσότερες εμπορικές τράπεζες, με τη διαφορά ότι ο ψηφιακός λογαριασμός θα έχει ουσιαστικά αντίκρισμα στην ΕΚΤ, από την οποία ο καταθέτης θα έχει εντέλει και την απαίτησή του.
Στην προσπάθεια αποτροπής της αποθησαύρισης των λογαριασμών που τηρούνται στις τράπεζες, η κεντρική αρχή εξετάζει το ενδεχόμενο να δοθούν κίνητρα στο τραπεζικό σύστημα το οποίο θα κληθεί να υποστηρίξει το εγχείρημα ακροβατώντας σε μια λεπτή ισορροπία μεταξύ της αναγκαιότητας προώθησης του ψηφιακού ευρώ χωρίς να θιγεί η καταθετική του βάση, που αποτελεί και την πηγή για τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών νοικοκυριών και των επιχειρήσεων.
Ισχυροποιείται στις διασυνοριακές συναλλαγές
Ενας βασικός λόγος για τη δημιουργία του ψηφιακού ευρώ είναι η ολοένα αυξανόμενη διάδοση των ηλεκτρονικών πληρωμών και η σταδιακή υποχώρηση του φυσικού χρήματος. Με δεδομένη μάλιστα την πρόθεση των μεγαλύτερων κεντρικών τραπεζών να προχωρήσουν στη δημιουργία ψηφιακών νομισμάτων με βάση απόφαση του G20, η δυνατότητα για χρήση του ευρώ σε διασυνοριακές συναλλαγές αποτελεί μείζον θέμα εμπιστοσύνης στον διεθνή ρόλο του νομίσματος, «ο οποίος θα μπορούσε να υπονομευθεί, ειδικά εάν άλλες μεγάλες οικονομίες εισαγάγουν ψηφιακά νομίσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν διασυνοριακά», έχει προειδοποιήσει η επικεφαλής της ΕΚΤ.
Εξίσου μεγάλη απειλή αποτελούν η κυριαρχία και η εξάρτηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών με έμφαση στις πληρωμές με κάρτες έναντι των πληρωμών μέσω μεταφοράς χρημάτων από λογαριασμό σε λογαριασμό (credit transfer) από σχήματα που εδρεύουν εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως είναι η Visa και η MasterCard. Η προοπτική εισόδου άλλωστε των big tech εταιρειών, όπως η Google Pay ή η Apple Pay, στον χώρο των ευρωπαϊκών πληρωμών δημιουργεί επίσης έναν αυξανόμενο κίνδυνο για την αποκέντρωση των ευρωπαϊκών συναλλαγών εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου. «Αυτή η κυριαρχία θα μπορούσε να μεγεθυνθεί από την ικανότητα των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας να χρησιμοποιούν τις μεγάλες υπάρχουσες βάσεις πελατών τους για να επεκταθούν γρήγορα, αυξάνοντας τον κίνδυνο καταχρηστικής συμπεριφοράς στην αγορά. Και καθώς οι περισσότερες από αυτές τις εταιρείες έχουν την έδρα τους εκτός της Ευρωπαϊκής Ενωσης, θα μπορούσε να επιδεινώσει τον κίνδυνο η ευρωπαϊκή αγορά πληρωμών να κυριαρχείται από μη ευρωπαϊκές λύσεις και τεχνολογίες», έχει επισημάνει η Κριστίν Λαγκάρντ. Το digital euro φιλοδοξεί έτσι να πάρει μερίδιο από τις ψηφιακές πληρωμές που ήδη σε κάποιες χώρες, όπως η Σουηδία, αποτελεί μονόδρομο για την αγορά αγαθών ή υπηρεσιών μέσω της σχεδόν πλήρους κατάργησης του φυσικού χρήματος που έχουν θεσμοθετήσει.
Οι όροι, οι διαδικασίες και οι λεπτομέρειες για την προώθηση του ψηφιακού νομίσματος είναι σε πλήρη εξέλιξη και η διαβούλευση που ξεκίνησε το 2020 αναμένεται να καταλήξει περί τα τέλη του 2022, ενώ το χρονοδιάγραμμα για την υιοθέτησή του τοποθετείται την προσεχή τριετία.