Η παραίτηση από θέση διοίκησης νομικού προσώπου χωρίς να έχουν τηρηθεί διατυπώσεις δημοσιότητας δεν εμποδίζει το Δημόσιο να λάβει μέτρα διασφάλισης.Το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι τα διασφαλιστικά μέτρα που λαμβάνει το Δημόσιο σε σοβαρές περιπτώσεις φοροδιαφυγής επιβάλλονται νόμιμα εις βάρος συγκεκριμένων προσώπων που ασκούν τη διοίκηση ενός νομικού προσώπου και ευθύνονται αλληλεγγύως με αυτό (πρόεδρος, διευθύνων σύμβουλος, διαχειριστής, εκκαθαριστής κ.λπ.), εφόσον δεν αποδεικνύεται ότι η παραίτησή τους από τις αντίστοιχες θέσεις έχει λάβει τις διατυπώσεις δημοσιότητας, ώστε να μπορεί να αντιταχθεί έναντι των τρίτων και να ισχύει και έναντι του ελληνικού Δημοσίου (ΣτΕ 117/2022). Υπενθυμίζεται ότι μετά την αναμόρφωση των σχετικών διατάξεων, αλληλέγγυα ευθύνη των διοικούντων νομικά πρόσωπα ιδρύεται αποκλειστικά για τους φόρους και τα πρόστιμα που αναφέρονται περιοριστικά στον νόμο και μόνον εφόσον συντρέχει υπαιτιότητα. Ειδικότερα, τέτοια ευθύνη προβλέπεται πια μόνο για φόρο εισοδήματος, παρακρατούμενους και επιρριπτόμενους φόρους, με κυριότερο τον ΦΠΑ, καθώς και για τον ΕΝΦΙΑ. Ετσι, δεν θεμελιώνεται αλληλέγγυα ευθύνη αναφορικά με τα τέλη χαρτοσήμου αλλά και με τα αυτοτελή πρόστιμα του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας για διαδικαστικές παραβάσεις (Ε2173/2020, ΔΕΔ 1273/2021).
Διευκρινίσεις έχουν παρασχεθεί ειδικά για τις περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας των διοικητικών στελεχών για τη μη εκπλήρωση φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων της εταιρείας. Τόσο η ΑΑΔΕ όσο και το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (Α.1082/2021, Απόφαση υπ. Εργασίας υπ’ αριθμ. 65118/2021) έχουν προχωρήσει σε ενδεικτική απαρίθμηση των περιπτώσεων έλλειψης υπαιτιότητας, κατά τρόπο παρόμοιο, σε μια προσπάθεια για ενιαία αντιμετώπιση της αλληλέγγυας ευθύνης έναντι του Δημοσίου. Ειδικότερα, υπαιτιότητα του φυσικού προσώπου δεν θεμελιώνεται σε περίπτωση αποδεδειγμένης και παρατεταμένης αδυναμίας άσκησης των καθηκόντων διοίκησης λόγω βαριάς ασθένειας, σε περίπτωση παραίτησης προγενέστερης της κρίσιμης περιόδου, για την οποία όμως τηρήθηκαν οι προβλεπόμενες διατυπώσεις δημοσιότητας ή σε περίπτωση που αποδεικνύεται ότι το εν λόγω πρόσωπο είχε αναλάβει ειδικά μόνο καθήκοντα που δεν σχετίζονται με τις φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις της εταιρείας (π.χ. διευθυντής μάρκετινγκ, διευθυντής ανθρώπινου δυναμικού).
Η ιδιότητα του εταίρου σε μονοπρόσωπη εταιρεία στην Ελλάδα δεν συνιστά επαρκές τεκμήριο ύπαρξης φορολογικής κατοικίας στη χώρα. Η φορολογική αρχή απέρριψε αίτημα μεταφοράς φορολογικής κατοικίας από την Ελλάδα στην Κύπρο, όπου ο αιτών τη μεταφορά διέμενε μόνιμα και εργαζόταν με σύμβαση εργασίας αορίστου χρόνου. Η αίτηση απορρίφθηκε με την αιτιολογία ότι, παράλληλα, το επίμαχο χρονικό διάστημα, ο αιτών ήταν μοναδικός εταίρος σε δύο εταιρείες με έδρα την Ελλάδα, μία μονοπρόσωπη ΕΠΕ και μία μονοπρόσωπη ΙΚΕ, και άρα το κέντρο των οικονομικών του συμφερόντων βρισκόταν στην Ελλάδα. Το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι η θέση της διοίκησης δεν ήταν νόμιμη και επαρκώς αιτιολογημένη, καθώς από τα προσκομισθέντα στοιχεία προέκυψε ότι ο αιτών απλά συμμετείχε στο κεφάλαιο των δύο εταιρειών, έχοντας μάλιστα ήδη παραιτηθεί από τη θέση του ως διαχειριστή των εταιρειών αυτών. Ειδικότερα, διευκρινίστηκε ότι η συμμετοχή προσώπου στο κεφάλαιο εταιρείας δημιουργεί μεν δεσμούς του προσώπου αυτού με τη χώρα στην οποία βρίσκεται η έδρα της εταιρείας, ωστόσο οι δεσμοί αυτοί δεν αποδεικνύουν άνευ ετέρου ούτε τη φυσική παρουσία του στην εν λόγω χώρα ούτε επίσης την πρόθεσή του να καταστήσει αυτή, με πρόθεση μονιμότητας, το κέντρο των ζωτικών και οικονομικών συμφερόντων του (ΣτΕ 2592/2021).
Το τεκμήριο της εξόφλησης δανείου βαρύνει τον εγγυητή, στην περίπτωση που αυτός καταβάλλει πραγματικά τα ποσά των δόσεων. Πιο συγκεκριμένα, η ΔΕΔ έκρινε ότι εσφαλμένα η φορολογική διοίκηση εκκαθάρισε τη φορολογική δήλωση φυσικού προσώπου που έλαβε δάνειο, συμπεριλαμβάνοντας το ποσό που καταβλήθηκε από τον εγγυητή του δανείου για την πρόωρη εξόφλησή του. Το ποσό αυτό θεωρήθηκε πως συνιστά για το φυσικό πρόσωπο – οφειλέτη δαπάνη για απόσβεση δανείων. Ωστόσο, η ΔΕΔ έκρινε πως το τεκμήριο αυτό βαρύνει τον εγγυητή, δηλαδή αυτόν που πραγματικά κατέβαλε το συγκεκριμένο ποσό. Η βασική αρχή για τον χειρισμό όλων των περιπτώσεων αυτών είναι ότι το τεκμήριο της απόσβεσης των δανείων κρίνεται κατά περίπτωση, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, όπως το ποιος πραγματικά καταβάλλει τα ποσά, για ποιον λόγο και ποιο ακριβώς είναι το ύψος αυτών. Επισημαίνεται πως δεν επηρεάζει το παρόν αν ο εγγυητής είναι ο γονέας, το τέκνο, συγγενικό πρόσωπο ή κάποιος τρίτος (ΔΕΔ Θ 139/2022).
Πηγή: Grant Thornton