Την επιχειρηματική ανάπτυξη επιδιώκουν ή προσδοκούν πλέον πάνω από τις μισές επιχειρήσεις στη χώρα, αφήνοντας πίσω την προσπάθεια απλώς επιβίωσης μέσα στις διαδοχικές κρίσεις που έπληξαν την ελληνική και την παγκόσμια οικονομία. Από την άλλη, ένα κρίσιμο ποσοστό επιχειρήσεων, σχεδόν μία στις τρεις, επιχειρεί ακόμη την ανάταξη. Στην ουσία προσπαθούν απλώς να επιβιώσουν, έργο δύσκολο, καθώς υστερούν επενδυτικά και ο δρόμος προς τη χρηματοδότηση είναι στρωμένος με… αγκάθια. Στη μέση υπάρχει και ακόμη μία κατηγορία επιχειρήσεων με σαφώς πιο σταθερές βάσεις, αλλά σημαντικά εξαρτημένη από τη συγκυρία.
Πώς φτάσαμε στο σημείο οι επιχειρήσεις που έχουν ως βασική προσδοκία την ανάπτυξη να αποτελούν πλέον σχεδόν το 51% των επιχειρήσεων, από 42% το 2021 και μόλις 14,2% το 2019, σύμφωνα με την ετήσια έρευνα του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) με τίτλο «Ο σφυγμός του επιχειρείν»; Πέρα από τη βελτίωση της οικονομίας μετά τη δεκαετή κρίση, η μετατόπιση των επιχειρήσεων προς αυτή την κατηγορία, της ανάπτυξης, έρχεται πλέον μέσα από την ωρίμανση των στρατηγικών συνεργασιών, τη διεύρυνση του χαρτοφυλακίου προϊόντων, τις επενδύσεις σε ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό, και την καινοτομία. Αυτά τα χαρακτηριστικά αποδίδουν οικονομικά οφέλη και διευκολύνουν τις επιχειρήσεις να ανταποκριθούν στην αυξημένη ζήτηση. Προσθέτουν, δε, μια ποιοτική μεταστροφή σε σχέση με το παρελθόν, όπου κυριαρχούσαν συγκυριακοί παράγοντες.
Πώς διαμορφώνεται ο «χάρτης» του επιχειρείν σύμφωνα με την ετήσια έρευνα του ΣΕΒ.
Καθοριστικό ρόλο επίσης στη στροφή των επιχειρήσεων προς την αναπτυξιακή προοπτική διαδραματίζουν και οι μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών, όπως η ψηφιοποίηση του κράτους, οι αλλαγές στο φορολογικό καθεστώς και η επιτάχυνση της υλοποίησης του ΕΣΠΑ. Δυστυχώς, όμως, αυτά δεν είναι αρκετά, ειδικά καθώς παραμένουν οι χρόνιες παθογένειες, όπως η αργή απονομή της δικαιοσύνης, η απουσία ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδιασμού, η έλλειψη ειδικών χωροταξικών πλαισίων για σειρά κλάδων οικονομικής δραστηριότητας, η λειτουργία –ή μάλλον δυσλειτουργία– των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης που σε πολλές περιπτώσεις έχουν παραμείνει στο παλιό, παρωχημένο μοντέλο γραφειοκρατικής οργάνωσης, με λιγοστά μόνο φωτεινά παραδείγματα ψηφιακού μετασχηματισμού.
Εκτός από τα δομικά προβλήματα της δημόσιας διοίκησης, οι ελληνικές επιχειρήσεις βρίσκονται εδώ και πάνω από ένα χρόνο αντιμέτωπες και με μια νέα κρίση, την πληθωριστική, με το ενεργειακό κόστος να κατατάσσεται στην έρευνα ως το κυριότερο εμπόδιο απ’ όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων.
ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ
Αξιοποίησαν τις ευκαιρίες που δημιούργησε η πανδημία
Επιβίωσαν στις κρίσεις και επιδιώκουν να σταθεροποιήσουν τα επιχειρηματικά τους μεγέθη όχι τόσο μέσα από καινοτόμα προϊόντα και διαδικασίες, όσο κυρίως από την αξιοποίηση των ευκαιριών που δημιούργησε η συγκυρία της πανδημίας. Πρόκειται για τις επιχειρήσεις με βασική προσδοκία τη σταθερότητα, επιχειρήσεις κυρίως μικρές, που αντιπροσωπεύουν το 15,2%, με το ποσοστό τους να βαίνει σημαντικά μειούμενο τα τελευταία τρία χρόνια, καθώς το 2019 ήταν 42,9%.
Αν και αξιοποιούν τα οφέλη από τους κοινοτικούς πόρους (ΕΣΠΑ κ.λπ.) έχουν περιορισμένη επενδυτική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα, το 49% έχει αξιοποιήσει τα οφέλη από τους πόρους της Ε.Ε. για την κάλυψη των επενδυτικών τους αναγκών, ωστόσο μόλις το 25,8% συνεχίζει αδιάλειπτα τις επενδύσεις του, ενώ το 57% ούτε έχει ούτε σχεδιάζει κάποια επενδυτική δραστηριότητα στο μέλλον.
Το 52% θεωρεί σημαντική για την επιχειρηματική του ανάπτυξη την πράσινη μετάβαση, με το 34,2% να συνδέει τον πράσινο μετασχηματισμό με την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής και το 31,3% με τη μείωση του ενεργειακού κόστους.
Το 28,9% συνδέει την προσδοκία του για σταθερότητα με την αξιοποίηση των συγκυριακών ευκαιριών λόγω της πανδημίας, ποσοστό υψηλότερο από αυτό όσων συνδέουν την προσδοκία τους για σταθερότητα με τις επενδύσεις σε καινοτόμα προϊόντα και διαδικασίες διευρύνοντας το χαρτοφυλάκιο προϊόντων και υπηρεσιών του (27%).
Υψηλοί φορολογικοί συντελεστές για τα νομικά και τα φυσικά πρόσωπα, η επιβάρυνση στην ανταγωνιστικότητα από το ενεργειακό κόστος και η αναποτελεσματική λειτουργία των θεσμών, όπως είναι η Δικαιοσύνη και οι ανεξάρτητες αρχές, αποτελούν για την κατηγορία αυτή των επιχειρήσεων τα κυριότερα εμπόδια σε μακροοικονομικό επίπεδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ως πέμπτο κυριότερο εμπόδιο με ποσοστό 23% θεωρούν την πολιτική αβεβαιότητα, κάτι που συνδέεται με το γεγονός ότι πρόκειται για επιχειρήσεις με όχι και τόσο σταθερές βάσεις που εξαρτώνται πολύ από την εκάστοτε συγκυρία. Οι επιχειρήσεις, για παράδειγμα, με αναπτυξιακή προοπτική ιεραρχούν την πολιτική αβεβαιότητα ως πρόβλημα μόλις στην 11η θέση με 5%.
ΑΝΑΤΑΞΗ
Παλεύουν να βγουν από το σπιράλ της ύφεσης
Μπορεί να μην αποτελούν την πλειονότητα των επιχειρήσεων όπως το 2017, οπότε αντιπροσώπευαν το 64,1%, εποχή που η χώρα ήταν ακόμη σε καθεστώς μνημονίου, αλλά εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να αποτελούν ένα κρίσιμο ποσοστό, το 33,9%. Είναι οι επιχειρήσεις που έχουν ως βασική προσδοκία την ανάταξη, ουσιαστικά οι επιχειρήσεις που παλεύουν να βγουν από το σπιράλ της ύφεσης και δίνουν σε καθημερινή βάση τη μάχη της επιβίωσης, επιχειρήσεις κυρίως μικρές και πολύ μικρές, οι οποίες επλήγησαν και από την πανδημική κρίση και από την πληθωριστική, κουβαλώντας την ίδια ώρα τα βαρίδια της δεκαετούς οικονομικής κρίσης.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι, αν και παρουσιάζουν επενδυτική δραστηριότητα, σε αυτή δεν εμπεριέχονται πράσινες και ψηφιακές επενδύσεις. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι αξιοποιούν τα κοινοτικά κονδύλια περισσότερο ως κεφάλαια κίνησης και μόλις το 17,2% των επιχειρήσεων ως επενδυτικό στήριγμα. Πάντως, το 55,8% θεωρεί σημαντική την πράσινη μετάβαση, όμως το 44,5% εκτιμά ότι τα εν λόγω οφέλη περιορίζονται στη μείωση του ενεργειακού κόστους και της ενεργειακής απόδοσης.
Το 27% συνδέει την επιδίωξή του για ανάταξη άμεσα με τη θετική οικονομική εξέλιξη της χώρας, κάτι που συνδέεται κυρίως με την υψηλή εξάρτηση από την εγχώρια αγορά, λόγω του περιορισμένου διεθνούς αποτυπώματος.
Το υψηλό κόστος ενέργειας είναι το κυριότερο πρόβλημα και γι’ αυτή την κατηγορία των επιχειρήσεων (58,7%), ενώ ακολουθεί αμέσως μετά η δυσκολία πρόσβασης στην τραπεζική χρηματοδότηση (58,6%). Τρίτο σοβαρότερο εμπόδιο θεωρείται το έλλειμμα χρηματοδοτικών εργαλείων και επενδυτικών κινήτρων (51,9%), ενώ η πολυνομία και το ασαφές θεσμικό πλαίσιο εκτιμάται επίσης ως σημαντικό πρόβλημα (45,8%).
Οι υψηλοί φορολογικοί συντελεστές για φυσικά και νομικά πρόσωπα θεωρείται το κυριότερο εμπόδιο σε μακροοικονομικό επίπεδο, ακολουθούν το έλλειμμα διαφάνειας στη χώρα και η διαφθορά (41,4%), καθώς και η επιβάρυνση στην ανταγωνιστικότητα λόγω του ενεργειακού κόστους (36,2%). Οι επιχειρήσεις αυτής της κατηγορίας αξιολογούν την πολιτική αβεβαιότητα ως το όγδοο σημαντικότερο εμπόδιο για την αναπτυξιακή πορεία τους.
ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Αξιοποιούν τους κοινοτικούς πόρους για επενδύσεις
«Επενδύσεις» είναι η λέξη-κλειδί για τις επιχειρήσεις που, σύμφωνα με την έρευνα, κατατάσσονται σε αυτές που έχουν ως βασική προσδοκία την επιχειρηματική ανάπτυξη. Γι’ αυτό άλλωστε το 71% έχει αξιοποιήσει τους πόρους της Ε.Ε. για την κάλυψη των επενδυτικών αναγκών του. Επίσης, το 35,3% συνεχίζει να επενδύει, ενισχύει την επενδυτική του δραστηριότητα και σκοπεύει να τη συνεχίσει με μεγαλύτερη ένταση στο μέλλον. Υπάρχει πάντως κι ένα 24,7% που έχει αναβάλει προσωρινά την επενδυτική του δραστηριότητα σχεδιάζοντας να την επανεκτιμήσει μετά το τέλος της γεωπολιτικής κρίσης. Ενα άλλο στοιχείο που τις διακρίνει είναι ότι σε σημαντικό ποσοστό (23,2%) συνδέουν την ανάπτυξή τους με τον ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό. Οσον αφορά μάλιστα το τελευταίο, αξίζει να σημειωθεί ότι το 67,8% των συγκεκριμένων επιχειρήσεων θεωρεί την πράσινη μετάβαση πολύ σημαντική για την ανάπτυξή τους, με το 62,2% να αντιλαμβάνεται τις συγκεκριμένες επενδύσεις ως αναγκαίες για την ασφαλή διαχείριση και αντιμετώπιση των επερχόμενων κινδύνων από την κλιματική αλλαγή, στον αντίποδα του 46% που τις αντιλαμβάνεται ως ευκαιρία μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας και της ενεργειακής απόδοσης.
Η πορεία προς την ανάπτυξη δεν είναι ούτε εύκολη ούτε ανέφελη, ειδικά μάλιστα οι επιχειρήσεις που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία έχουν και διεθνή παρουσία, κάτι που σημαίνει και μεγαλύτερη εξάρτηση από τα τεκταινόμενα και εκτός Ελλάδας. Σε μακροοικονομικό επίπεδο θεωρούν ως κυριότερα εμπόδια την επιβάρυνση στην ανταγωνιστικότητά τους από το ενεργειακό κόστος (37%), το διεθνές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον, όπως πόλεμος κ.ά. (34,4%), τη διαφθορά και το έλλειμμα διαφάνειας στην Ελλάδα (22,4%), ενώ στην τέταρτη θέση κατατάσσεται το πρόβλημα που ολοένα και περισσότεροι κλάδοι αντιμετωπίζουν, συνεπεία του brain drain αλλά και του μετά την πανδημία φαινομένου της «μεγάλης παραίτησης», ήτοι η έλλειψη διαθέσιμου ανθρώπινου δυναμικού (19,5%).
Σε μικροοικονομικό επίπεδο, κυριότερα εμπόδια θεωρούνται το υψηλό κόστος της ενέργειας (48%) και δυστυχώς το κάθε άλλο παρά συγκυριακό φαινόμενο της καθυστέρησης απονομής της Δικαιοσύνης και επίλυσης διαφορών του κράτους με τους ιδιώτες (22,5%).
Ζητούν συνέχιση των μεταρρυθμίσεων και μέτρα μείωσης του ενεργειακού κόστους
Καλή η ψηφιακή πύλη gov.gr αλλά ακόμη καλύτερα θα ήταν να έχουν περιορισθεί και να απλοποιηθούν οι διαδικασίες, μέσω ίσως της μεγαλύτερης διαλειτουργικότητας των συστημάτων ή της μη επανάληψης προσκόμισης έστω και ψηφιακά δικαιολογητικών που ήδη έχει στην κατοχή της η δημόσια διοίκηση. Τούτο επισημαίνουν μεταξύ άλλων οι επιχειρήσεις στο πλαίσιο της έρευνας του ΣΕΒ σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση των μεταρρυθμίσεων, αλλά και την ύπαρξη ακόμη πολλών εμποδίων στην περαιτέρω ανάπτυξή τους.
Επιπλέον, όπως τονίζεται στην έρευνα, αν και οι διεπαφές των επιχειρήσεων με τις δημόσιες υπηρεσίες αξιολογούνται θετικά, ειδικά οι υπηρεσίες gov.gr, ΓΕΜΗ, ΚΕΠ, και «Εργάνη», υπάρχει διάχυτη ανάγκη για δομική απλοποίηση της καθημερινότητας σε σημαντικές δημόσιες υπηρεσίες όπως η δημόσια υπηρεσία απασχόλησης, τα τελωνεία, τα δικαστήρια, οι πολεοδομίες κ.λπ. Ετσι, πέρα από το ενεργειακό κόστος που θεωρείται το κυριότερο εμπόδιο και για τις τρεις κατηγορίες επιχειρήσεων στην παρούσα συγκυρία (53,5%), το αμέσως επόμενο «βαρίδιο» είναι η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης (31,7%) και ακολουθεί σε μικρή απόσταση η πολυνομία και το ασαφές θεσμικό πλαίσιο (30,6%). Η ικανοποίηση από τη διεπαφή με τα δικαστήρια συγκεντρώνει το χαμηλότερο ποσοστό, μόλις 2,7%, με αμέσως χειρότερα τα τελωνεία (5%). Κάτω από 10% συγκεντρώνουν ακόμη οι πολεοδομίες με το ποσοστό ικανοποίησης να είναι 6,3%, οι ρυθμιστικές αρχές (6,1%), αλλά δυστυχώς για τις στρατηγικές επενδύσεις και τις εξαγωγές η Enterprise Greece (5,2%).
Από την άλλη οι πλέον σημαντικές πτυχές του μεταρρυθμιστικού έργου των τελευταίων ετών είναι, εκτός από την ψηφιοποίηση του κράτους (όπου ο δείκτης θετικότητας αυξήθηκε από 46,9% το 2020 σε 65,1% το 2022), τα προγράμματα του ΕΣΠΑ με τον δείκτη θετικότητας να ανέρχεται πλέον στο 33,5% από 21,5% το 2020, η φορολογία νομικών προσώπων με αύξηση του δείκτη θετικότητας στο 25,8% από 12% το 2020 και η φορολογία μισθωτής εργασίας με αύξηση του δείκτη θετικότητας στο 24,7% από 14,2% το 2020.
Εν κατακλείδι, το σύνολο της αγοράς, προκειμένου να διατηρήσει την εύθραυστη, λόγω κυρίως του αβέβαιου διεθνούς περιβάλλοντος, αναπτυξιακή ισορροπία, κρίνει ως επιβεβλημένη τη λήψη δραστικών μέτρων για τη μείωση του ενεργειακού κόστους και τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων, ειδικά εκείνων που αποσκοπούν στη μείωση της γραφειοκρατίας και στην επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης.