Για τους περισσότερους το Διάστημα παραπέμπει, ίσως, κυρίως σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, όπως ο «Πόλεμος των άστρων» ή –πιο πρόσφατα– η «Διάσωση». Και με τον Ελληνικό Διαστημικό Οργανισμό, που ιδρύθηκε μόλις το 2017 (αντικαταστάθηκε το 2019 από το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος), να έχει σχεδόν, εν τη γενέσει του, συνοδευτεί με κακώς κείμενα, λίγοι θα πίστευαν ότι η Ελλάδα επενδύει στο Διάστημα. Ωστόσο, η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια του ελληνικού κράτους να αποτελέσει υπολογίσιμη δύναμη στη διαστημική τεχνολογία είναι γεγονός. Ηδη το πρώτο βήμα έχει γίνει. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) επέλεξε πρόσφατα τρεις (OHB Hellas, Thales Hellas, SITAEL Hellas) από τις συνολικά 12 εταιρείες που συμμετείχαν στον διαγωνισμό του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης για την υλοποίηση του εθνικού προγράμματος κατασκευής μικρών δορυφόρων, που είναι προϋπολογισμού 200,3 εκατ. ευρώ και έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης.
Η Ελλάδα δηλαδή θα κατασκευάσει έναν σημαντικό αριθμό δορυφόρων με μέγεθος όσο ένα πλυντήριο. Στόχος, σε πρώτη φάση, είναι η παροχή ασφαλών υπηρεσιών επικοινωνίας για φορείς της κυβέρνησης. Σε δεύτερη φάση, το δίκτυο των μικρών δορυφόρων θα μπορούσε να ενισχυθεί ώστε να στηρίξει την παροχή εμπορικών υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τομέα, όπως για παράδειγμα το δορυφορικό Ιντερνετ που προσφέρει η Space X του Ελον Μασκ. «Στον Ψυχρό Πόλεμο το Διάστημα ήταν υπόθεση του κράτους. Πλέον, αποτελεί πεδίο επιχειρηματικής δραστηριότητας», σημειώνει στην «Κ» ο πρόεδρος της Ενωσης Ελληνικών Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας και Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ) δρ Αθανάσιος Πότσης. Σύμφωνα με παλαιότερη έκθεση της Citigroup, η αξία της βιομηχανίας του Διαστήματος εκτιμάται ότι μέχρι το 2040 θα αγγίξει το 1 τρισεκατομμύριο ευρώ, έχοντας φέτος ξεπεράσει τα 430 δισ. ευρώ.
Τα οφέλη για την Ελλάδα είναι ακόμη μεγαλύτερα επειδή οι μικροδορυφόροι θα είναι made in Greece. Καθοριστικό ρόλο στην κατασκευή τους θα διαδραματίσει ένα οικοσύστημα ελληνικών εταιρειών, οι οποίες τα τελευταία χρόνια με αφετηρία το 2004, οπότε η διαστημική τεχνολογία έκανε τα πρώτα της βήματα στην Ελλάδα, μεγεθύνονταν αθόρυβα. Σήμερα ξεπερνούν τις 50 οι επιχειρήσεις που απαρτίζουν την ελληνική διαστημική βιομηχανία.
Σήμερα ξεπερνούν τις 50 οι επιχειρήσεις που απαρτίζουν την ελληνική διαστημική βιομηχανία.
Οι εταιρείες
Η ELFON, με έδρα την Παλλήνη, ιδρύθηκε το 1975 με αντικείμενο την κατασκευή καινοτόμων ηλεκτρονικών προϊόντων, έχοντας δημιουργήσει το πρώτο ελληνικό αυτόματο τηλέφωνο. Το 1979 ξεκίνησε να κατασκευάζει καλωδιώσεις για αντιαεροπορικά συστήματα HAWK, έχοντας καταφέρει να αποκτήσει ηγετική θέση στον κρίσιμο αυτό τομέα. «Κάθε είδους σύστημα, από ένα αυτοκίνητο, μέχρι ένα υποβρύχιο, μία φρεγάτα ή ένα διαστημόπλοιο έχει ανάγκη για να λειτουργήσει από την κατάλληλη καλωδίωση που παίζει τον ρόλο του νευρικού συστήματος», εξηγεί ο Νίκος Γιαννουλάκης, διευθυντής ανάπτυξης της εταιρείας. «Θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα σύστημα που απαιτεί χειρουργική ακρίβεια, ώστε να διασφαλίζεται η επιτυχής λήψη του σήματος. Και βέβαια θα πρέπει να είναι σωστά κατασκευασμένο, ώστε να αντέχει έναντι των κραδασμών, της ακτινοβολίας του σύμπαντος, της υγρασίας και άλλων παραγόντων», προσθέτει ο κ. Γιαννουλάκης. Η εταιρεία που εξειδικεύεται στη δημιουργία καλωδιώσεων σε διαστημόπλοια και κάθε είδους εξοπλισμό που είναι αναγκαίος από τη διαστημική βιομηχανία, τοποθετεί, αυτή την περίοδο, την καλωδίωση στο διαστημικό τηλεσκόπιο Plato. «Δημιουργούμε τον αναγκαίο εξοπλισμό με τις καλωδιώσεις που θα ενσωματωθεί στο Plato. Το διαστημικό τηλεσκόπιο, που θα εγκατασταθεί στο Διάστημα –όχι σε τροχιά γύρω από τη Γη– θα διερευνά την ύπαρξη εξωπλανητών και εξωγήινης ζωής. Ενα τόσο μεγάλο αντικείμενο ελληνικής κατασκευής δεν έχει ξαναταξιδέψει στο Διάστημα», εξηγεί.
«Στις εγκαταστάσεις μας είναι δυνατή η συναρμολόγηση ενός δορυφόρου. Είναι σημαντικό ότι η Ελλάδα διαθέτει τεχνογνωσία στη διαστημική τεχνολογία. Ειδάλλως θα απαιτούνταν τουλάχιστον τρία χρόνια για να αποκτηθεί», σημειώνει.
Η Adamant Composites, που ίδρυσε το 2012 μία ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου Πατρών, μετράει ήδη δέκα χρόνια στην ελληνική διαστημική βιομηχανία. Μεγεθύνθηκε μέσα από τη συμμετοχή της σε περισσότερες από πέντε διαστημικές αποστολές, δέκα έργα βιομηχανικής ανάπτυξης της ESA και 20 ευρωπαϊκά και εθνικά έργα στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης. «Επενδύουμε στην ανάπτυξη και παραγωγή του δικού μας εξοπλισμού με στόχο τη μεγιστοποίηση του αποτυπώματος και της προστιθέμενης αξίας», αναφέρει ο δρ Αντώνιος Βαβουλιώτης, διευθύνων σύμβουλος και συνιδρυτής της Adamant Composites. Στο κέντρο σχεδιασμού και παραγωγής στην Πάτρα, σε έκταση 1.100 τετραγωνικών μέτρων, η Adamant Composites έχει αναπτύξει τη δική της τεχνολογία για τη δημιουργία προηγμένων δομών δορυφόρων και πυραύλων. Κάνοντας χρήση συνθέτων υλικών και νανοϋλικών, η εταιρεία μειώνει το βάρος των δορυφόρων, ενώ ηγείται κοινοπραξίας με μέλη το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, το Πανεπιστήμιο Πατρών και τη Sitael Hellas που αναπτύσσει αναδιπλούμενες κεραίες μικροδορυφόρων που χρησιμοποιούνται στις τηλεπικοινωνίες και για την εξερεύνηση του Διαστήματος. «Το συγκεκριμένο έργο καλύπτει όλα τα στάδια ανάπτυξης μιας διαστημικής κατασκευής, δηλαδή από τη σχεδίαση μέχρι τη συναρμολόγηση και την τελική κατασκευή και την πιστοποίηση της ετοιμότητας για πτήση το 2023», όπως εξηγεί ο κ. Βαβουλιώτης. Φέτος, η εταιρεία αναμένεται να ολοκληρώσει και τις δοκιμές πλήρους κλίμακας σε Ελλάδα και Ολλανδία των αναδιπλούμενων δομών υψηλής ακρίβειας για διαστημικά τηλεσκόπια που χρησιμοποιούνται στην αστρονομία και στην παρατήρηση Γης.
Στα σκαριά και ραντάρ-πανόπτης
Ενα ιδιαίτερα σημαντικό έργο που θα υλοποιηθεί σε παράλληλο χρόνο με αυτό των ελληνικών μικροδορυφόρων φέρει την κωδική ονομασία «υπηρεσία προγραμματισμού δορυφορικών αποστολών παρατήρησης γης». Η αξιοποίηση των δορυφορικών δεδομένων παρατήρησης γης είναι ιδιαίτερα σημαντική τόσο για ανάγκες που σχετίζονται με την κτηματογράφηση όσο και για τη διαχείριση φυσικών καταστροφών.
Η πληροφορία αυτή μπορεί να αποτελέσει «χρυσάφι», εάν τα δορυφορικά δεδομένα είναι ιδιαίτερα υψηλής ανάλυσης, είναι πολύ πρόσφατα και εάν δίνεται στον χρήστη –σχεδόν αποκλειστικά κυβερνητικοί φορείς– η δυνατότητα προγραμματισμού των δορυφόρων. Αυτό επιδιώκει να πετύχει η υπηρεσία προγραμματισμού δορυφορικών αποστολών παρατήρησης γης για την υλοποίηση της οποίας έχουν δεσμευθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης πόροι της τάξεως των 3,3 εκατ. ευρώ.
Πρόκειται, όπως εξηγούν στην «Κ» όσοι παρακολουθούν το συγκεκριμένο έργο, για σύστημα που παραπέμπει στα –σχήματος οβάλ– ραντάρ της Πολεμικής Αεροπορίας. Θα διασφαλίζει την αποτελεσματικότερη εποπτεία του ελληνικού εναέριου χώρου, όπως και τη λήψη, σε πραγματικό χρόνο, δεδομένων απαραίτητων σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών ή παράνομης δραστηριότητας. Το υπερεξελιγμένο δηλαδή αυτό ραντάρ «πανόπτης» θα είναι σε θέση να εντοπίζει κάθε είδους δραστηριότητα πάνω από το ελληνικό έδαφος και να παρέχει δεδομένα παρατήρησης από διαφορετικούς αισθητήρες. Θα είναι σε θέση να αξιοποιεί καλύτερα και το ευρωπαϊκό δορυφορικό σύστημα «Κοπέρνικος» του οποίου η χρησιμότητα στην Ελλάδα έχει αναδειχθεί ιδιαίτερα σε περιπτώσεις εκτεταμένων πλημμυρών και πυρκαγιών. Η υλοποίησή του εκτιμάται ότι θα ξεκινήσει το αργότερο μέχρι τον χειμώνα του 2023 με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2025. Οι χρήστες του συγκεκριμένου συστήματος, που θα παρέχει ιδιαίτερα υψηλής ανάλυσης δεδομένα, είναι ένας μεγάλος αριθμός φορέων του ευρύτερου δημοσίου. Αυτό γίνεται αντιληπτό εάν ληφθεί υπόψη ότι το υπερ-ραντάρ περιλαμβάνει ποικίλες εφαρμογές για την Πολιτική Προστασία, το Περιβάλλον, την Εθνική Αμυνα και την Αγροτική Ανάπτυξη.
Ο προγραμματισμός των δορυφορικών αποστολών είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στο εξωτερικό, έχοντας καταστεί δημοφιλής χάρη σε… ταινίες κατασκοπείας όπου οι διωκτικές αρχές κάνουν χρήση δορυφορικών δεδομένων για την παρακολούθηση υπόπτων. Οι χρήστες, όπως εξηγούν οι ειδικοί, ζητούν μέσω ειδικού γεωπληροφοριακού συστήματος (του οποίου η δημιουργία περιλαμβάνεται στο σχεδιαζόμενο έργο) τον προγραμματισμό των δορυφόρων στην περιοχή ενδιαφέροντος (π.χ. Εύβοια) και προσδιορίζουν τις βασικές παραμέτρους, όπως τη μέθοδο καταγραφής και το είδος της φασματικής ζώνης που παίζει καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα της ανάλυσης. Η επεξεργασία των δορυφορικών εικόνων πραγματοποιείται με κατάλληλο λογισμικό, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η τοποθέτησή τους στον χώρο βάσει των πραγματικών γεωγραφικών συντεταγμένων (γεωαναφορά), η πιθανή διόρθωση σφαλμάτων που σχετίζονται με το ανάγλυφο του εδάφους (ορθοαναγωγή) και η ενιαία σύνθεσή τους (φωτομωσαϊκό).
Τα επόμενα βήματα
«Το Διάστημα αποτελεί πολύ σημαντικό στρατηγικό χώρο για τον ψηφιακό μετασχηματισμό», είχε σημειώσει ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκος Πιερρακάκης κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στις εγκαταστάσεις της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος. Η προστιθέμενη αξία του προγράμματος των ελληνικών μικροδορυφόρων σχετίζεται με τη μεγιστοποίηση της ελληνικής συμμετοχής, η οποία θα ανέρχεται σε 60% για τις επίγειες εφαρμογές και σε τουλάχιστον 35% για τον εξοπλισμό στο Διάστημα, το hardware, κατά την ορολογία. Υπολογίζεται ότι έως τα τέλη Μαρτίου οι ελληνικές θυγατρικές της γερμανικής OHB, της γαλλικής Thales και της ιταλικής SITAEL, που επέλεξε η ESA, θα υποβάλουν προσφορές κοινοπρακτικά με ελληνικές εταιρείες για τους μικροδορυφόρους. Θα προηγηθεί η κατασκευή 14 νανοδορυφόρων (cubesats), μέσω έργου 15 εκατ. ευρώ που αποτελεί προπομπό-άτυπο «πειραματικό σωλήνα» των μικροδορυφόρων. Ο δρόμος προς το Διάστημα δεν είναι χωρίς εμπόδια. Οι made in Greece μικροδορυφόροι θα πρέπει να έχουν κατασκευαστεί το αργότερο έως τα τέλη του 2026 – αρχές 2027. Εν τω μεταξύ, οι εταιρείες καλούνται να κερδίσουν το στοίχημα της προσέλκυσης ταλέντων.