Είτε θέλουμε να αγοράσουμε καινούργιο σπίτι, είτε επιθυμούμε να επισκευάσουμε αυτό στο οποίο ζούμε, είτε το ζητούμενο είναι απλώς να συμμαζέψουμε τα έξοδα στον οικογενειακό μας προϋπολογισμό, η ενεργειακή κρίση θα μας ακολουθεί. Μας έμαθε ότι το ύψος στο οποίο μπορούν να εκτιναχθούν οι λογαριασμοί του ρεύματος, του φυσικού αερίου ή των κοινοχρήστων δεν μπορεί να προβλεφθεί. Ειδικά αν το ακίνητό μας δεν είναι επαρκώς θωρακισμένο –κάτι που σημαίνει ότι καλούμαστε να γεμίσουμε έναν… κουβά που έχει τρυπήσει λίγο ή πολύ–, το ρίσκο είναι μεγάλο. Προς το παρόν, το κράτος έχει απλώσει ένα πέπλο προστασίας. Με τον μόνιμο μηχανισμό επιδότησης των λογαριασμών του ρεύματος ουσιαστικά έχει θεσπίσει ένα «ανώτατο πλαφόν» στην τιμή της κιλοβατώρας, ενώ ατύπως ισχύει το ίδιο και με την τιμή του φυσικού αερίου. Οριζόντια έκπτωση εφαρμόζεται και στην τιμή του πετρελαίου θέρμανσης, χωρίς την οποία ένα λίτρο θα κόστιζε σήμερα πάνω από 1,4 ευρώ. Είναι η κρατική αρωγή παντοτινή; Ούτε σε αυτό μπορεί να στηριχθεί κάποιος. Γι’ αυτό και το ζητούμενο στους μήνες και στα χρόνια που θα έρθουν θα είναι το ένα νοικοκυριό μετά το άλλο να βρίσκει και να εφαρμόζει μόνιμες λύσεις, οι οποίες θα λειτουργούν ως «ασπίδα» στις επόμενες ενεργειακές κρίσεις που αναμφίβολα θα έρθουν, είτε έχουν να κάνουν με το πετρέλαιο, είτε με το φυσικό αέριο, είτε με άλλη μορφή ενέργειας. Oι μόνιμες λύσεις δεν είναι κατ’ ανάγκη πολύ δαπανηρές. Υπάρχουν επενδύσεις των μερικών εκατοντάδων ευρώ και άλλες των αρκετών χιλιάδων. Φυσικά, ισχύει και στη συγκεκριμένη περίπτωση το «ό,τι πληρώνεις παίρνεις». Μικρές παρεμβάσεις θα εξασφαλίσουν μικρή εξοικονόμηση, ενώ οι εκτεταμένες οδηγούν, αν όχι στον μηδενισμό, τουλάχιστον στην κάθετη μείωση των λογαριασμών ενέργειας, σε τέτοιο βαθμό που να μη θεωρούνται άξιοι αναφοράς κατά την κατάρτιση του οικογενειακού προϋπολογισμού. Έναν τέτοιο κατάλογο πιθανών παρεμβάσεων περιλαμβάνει το αφιέρωμα που ακολουθεί. Μια λίστα με λύσεις κοστολογημένες, μετρημένες ως προς την απόδοσή τους και υπολογισμένες ως προς τον χρόνο απόσβεσης. Είναι αυτονόητο ότι οι επενδύσεις απαιτούν χρηματοδότηση. Και επειδή τέτοια δυνατότητα έχουν τα πιο εύπορα νοικοκυριά, το πώς θα διασφαλιστεί ότι οι φτωχότεροι δεν θα μείνουν πίσω θα είναι και η μεγάλη πρόκληση το επόμενο διάστημα. Οι κρατικές επιδοτήσεις στα πάσης φύσεως προγράμματα που παρουσιάστηκαν ή θα παρουσιαστούν το επόμενο διάστημα θα επιδιωχθεί να δώσουν μια απάντηση. Στην πράξη θα κριθεί αν θα υπάρξει αποτέλεσμα, καθώς τα φτωχότερα νοικοκυριά σε περιόδους πληθωριστικής κρίσης πασχίζουν να καλύψουν τις ανάγκες της καθημερινότητας, κάτι που περιορίζει τις δυνατότητες να καλύψουν την ίδια συμμετοχή στην όποια επένδυση, ακόμη και αν αυτή είναι σχετικά περιορισμένη.
→ Αλλαγή ενεργοβόρων συσκευών
Το Υπουργείο Περιβάλλοντος ενεργοποίησε εκτεταμένο πρόγραμμα αντικατάστασης ενεργοβόρων συσκευών, προσφέροντας επιδότηση 30-50% σε δεκάδες χιλιάδες νοικοκυριά. Μέχρι και τα μέσα Φεβρουαρίου είχαν εκδοθεί επιταγές επιδότησης για 281.000 κλιματιστικά, για 210.000 ψυγεία και 60.000 καταψύκτες. Από αυτές είχαν εξαργυρωθεί 150.000 για κλιματιστικά, 137.000 για ψυγεία και 29.000 για καταψύκτες, που σημαίνει ότι αντικαταστάθηκαν ισάριθμες παλαιές συσκευές. Ο στόχος αυτού του προγράμματος –το οποίο παραμένει σε ισχύ, με τις εξαργυρώσεις να συνεχίζονται– δεν είναι μόνο να επιδοτηθούν τα νοικοκυριά που έχουν λάβει τα «ηλεκτρονικά κουπόνια», αλλά και να καλλιεργηθεί κουλτούρα «απόσυρσης» των ενεργοβόρων συσκευών. Η αρχή έγινε με τα κλιματιστικά και τα ψυγεία, με στόχο να γίνει κατανοητό ότι η «επένδυση» για την αντικατάσταση μιας ενεργοβόρας συσκευής μπορεί να αποσβεστεί σε αρκετά σύντομο χρονικό διάστημα, ακόμη και 5-7 ετών. Το ακόλουθο παράδειγμα αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Το κόστος της καινούργιας ηλεκτρικής συσκευής –ενός ψυγείου– ανέρχεται στα 450 ευρώ. Η καινούργια συσκευή καταναλώνει 250 κιλοβατώρες τον χρόνο αντί για τις 500 κιλοβατώρες που χρειάζεται η παλαιά συσκευή για να καλύψει τις ανάγκες ψύξης τροφίμων του νοικοκυριού. Με τη μέση τιμή της κιλοβατώρας (μαζί με όλες τις χρεώσεις που εισπράττουν ο ΔΕΔΔΗΕ, ο ΑΔΜΗΕ κ.λπ.) να φτάνει από τα 25 έως τα 27 λεπτά του ευρώ ανά κιλοβατώρα, η εξοικονόμηση σε χρήμα θα φτάνει στα 65-70 ευρώ ετησίως. Άρα ο καταναλωτής θα έχει πάρει πίσω τα χρήματά του σε 6-7 χρόνια. Θεωρητικά, η διάρκεια ζωής ενός ψυγείου είναι τουλάχιστον διπλάσια, οπότε η επένδυση για την αντικατάσταση της συσκευής μπορεί να προσφέρει κέρδη εκατοντάδων ευρώ. Αν μάλιστα υπάρχει και η επιδότηση, η απόσβεση μπορεί να γίνει ακόμη και σε 3-4 χρόνια. Τι πρέπει επομένως να κάνει το κάθε νοικοκυριό; Να εντοπίσει τις παλαιές συσκευές που καταναλώνουν πολλή ενέργεια και να εξετάσει την αντικατάστασή τους κατά προτεραιότητα. Ειδικά τα κλιματιστικά τύπου inverter –τα οποία χρησιμοποιούνται πλέον καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς λόγω των υψηλών τιμών του φυσικού αερίου και του πετρελαίου θέρμανσης, καλύπτοντας και τη θέρμανση και την ψύξη– μπορούν να εξασφαλίσουν μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας σε σχέση με τα αντίστοιχα μηχανήματα 20ετίας. Η αντικατάσταση των παλαιών ενεργοβόρων συσκευών έχει το πλεονέκτημα ότι δεν απαιτεί μεγάλου ύψους επένδυση, καθώς αρκούν μερικές εκατοντάδες ευρώ για ένα μικρό νοικοκυριό.
→ Ενεργειακή θωράκιση ακινήτου
H αύξηση στις τιμές των μετάλλων και των οικοδομικών υλικών κατέστησε ακριβότερη την παρέμβαση για την ενεργειακή θωράκιση των ακινήτων. Ακόμη και έτσι όμως –το κόστος ανά τετραγωνικό μέτρο μπορεί να ξεπερνά ακόμη και τα 200 έως 400 ευρώ– η επένδυση αξίζει και αποτελεί προτεραιότητα, καθώς η ενεργειακή θωράκιση περιορίζει την απαιτούμενη ενέργεια –και τον χειμώνα και το καλοκαίρι– ακόμη και κατά 70%. Ο κατάλογος των παρεμβάσεων που μπορούν να γίνουν στο ακίνητο για να οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα είναι πολύ μεγάλος. Η προτεραιότητα δίνεται στην αντικατάσταση των κουφωμάτων. Μεγαλύτερη όχληση, αλλά με πολύ μεγάλο αποτέλεσμα, προκαλεί η τοποθέτηση θερμοπροσόψεων, ενώ παρέμβαση με μικρότερο κόστος αλλά ικανοποιητικό αποτέλεσμα είναι η τοποθέτηση σκίασης. Η ενεργειακή θωράκιση είναι η επένδυση που αποσβένεται με τη μεγαλύτερη ταχύτητα, καθώς το ετήσιο κέρδος είναι τεράστιο, ειδικά για τις περιοχές όπου επικρατούν οι δυσμενέστερες καιρικές συνθήκες. Τι δείχνει το σχετικό παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι το νοικοκυριό δεν αλλάζει πηγή θέρμανσης και επιμένει να κάνει χρήση του πετρελαίου. Διαμέρισμα 120 τετραγωνικών μέτρων θα χρειαστεί να δαπανήσει 2.000 ευρώ (σε κάποια περιοχή της Κεντρικής Ελλάδας με ενδιάμεσες καιρικές συνθήκες) αν η μόνωση δεν είναι επαρκής. Αν θωρακιστεί, το κόστος θα πέσει στα 630 ευρώ. Μιλάμε για κέρδος της τάξεως των 1.370 ευρώ τον χρόνο. Μόνο λοιπόν για τις ανάγκες θέρμανσης μια επένδυση 14.000 ευρώ θα αποσβεστεί σε 10 χρόνια. Στην πραγματικότητα, ο χρόνος θα είναι πολύ λιγότερος, καθώς πρέπει να υπολογιστεί και η εξοικονόμηση ενέργειας για την ψύξη του ακινήτου. Εννοείται ότι οι παρεμβάσεις για την ενεργειακή θωράκιση του ακινήτου κυριαρχούν στον κατάλογο των επιλογών του προγράμματος «εξοικονομώ». Αν υπάρξουν επιδοτήσεις, η απόσβεση γίνεται ταχύτατα, ακόμη και σε λιγότερα από 5-6 χρόνια. Αν το ακίνητο που προαναφέρθηκε βρισκόταν στη Βόρεια Ελλάδα, θα μιλούσαμε για ετήσια δαπάνη θέρμανσης της τάξεως των 3.400 ευρώ τον χρόνο, η οποία με τη μόνωση θα μπορούσε να περιοριστεί στα 1.000 ευρώ. Και, επειδή το κόστος ενεργειακής θωράκισης δεν διαφοροποιείται αισθητά με βάση τη γεωγραφική περιοχή, η απόσβεση στις περιοχές της χώρας με τις χειρότερες καιρικές συνθήκες είναι ταχύτατη.
→ Τοποθέτηση θερμοστατικών κεφαλών
Άλλη μία παρέμβαση με σχετικά χαμηλό κόστος. Οι θερμοστατικές κεφαλές τοποθετούνται στα σώματα καλοριφέρ και αποτελούν τον πιο απλό τρόπο αυτονόμησης των χώρων όσον αφορά τη θερμοκρασία. Η λογική είναι πολύ συγκεκριμένη και μπορεί να έχει αποδοτική εφαρμογή ειδικά σε σπίτια μεγάλης επιφάνειας: γιατί να θερμαίνονται τον χειμώνα όλοι οι χώροι αν δεν χρησιμοποιούνται; Γιατί η θερμοκρασία να διατηρείται στους 20 βαθμούς Κελσίου στο δωμάτιο που παραμένει προσωρινά κενό; Η τοποθέτηση των θερμοστατικών κεφαλών γίνεται τοπικά πάνω σε κάθε θερμαντικό σώμα και ρυθμίζει προοδευτικά τη ροή του ζεστού νερού βάσει της θερμοκρασίας του συγκεκριμένου χώρου. Έτσι, αν η θερμοστατική κεφαλή ρυθμιστεί στους 15 βαθμούς, επειδή το συγκεκριμένο δωμάτιο δεν θα χρησιμοποιείται, πρακτικά το συγκεκριμένο σώμα δεν θα καταναλώνει θερμίδες. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι με τη λειτουργία μικρότερου μέρους του συνολικού συστήματος θέρμανσης μπορεί να επιτευχθεί εξοικονόμηση καυσίμου ακόμη και κατά 30%. Πλέον η τεχνολογία έχει προχωρήσει και η θερμοκρασία για κάθε σώμα μπορεί να ορίζεται ακόμη και μέσω internet, εξ αποστάσεως.
→ Τοποθέτηση αντλίας θερμότητας
Ως παθόντες, οι καταναλωτές είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι σε προτάσεις για λύσεις θέρμανσης που χρησιμοποιούν ως πηγή την ηλεκτρική ενέργεια. Γεγονός είναι ότι με την τελική τιμή χρέωσης μιας κιλοβατώρας να φτάνει ακόμη και στα 0,27-0,28 ευρώ –λόγω και αντικινήτρων που έχουν θεσπιστεί για όσους παρουσιάζουν αυξημένη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε μηνιαία βάση– ο κίνδυνος να φουσκώσει ο λογαριασμός του ρεύματος παρά τις κρατικές επιδοτήσεις είναι υπαρκτός, αν φορτωθεί στο ρεύμα και το κόστος της θέρμανσης αλλά και της παραγωγής ζεστού νερού χρήσης. Από την άλλη, η αντλία θερμότητας έχει το εξής χαρακτηριστικό: για να παραγάγει τέσσερις θερμικές κιλοβατώρες, χρησιμοποιεί μόνο μία κιλοβατώρα ηλεκτρικού ρεύματος. Άρα, αν η τιμή χρέωσης μιας κιλοβατώρας ηλεκτρικής ενέργειας είναι 28 λεπτά, το κόστος παραγωγής ανά θερμική κιλοβατώρα είναι το ένα τέταρτο, δηλαδή 7 λεπτά. Αυτή η τιμή είναι χαμηλότερη και από την αντίστοιχη του πετρελαίου (πάνω από 12 λεπτά στην τρέχουσα συγκυρία) και από την τιμή του φυσικού αερίου (περίπου 10-11 λεπτά).
Τα στοιχεία δείχνουν ότι η αντλία θερμότητας –ουσιαστικά μπορεί να συνδεθεί με το υφιστάμενο δίκτυο των σωμάτων καλοριφέρ και να αντικαταστήσει τον καυστήρα πετρελαίου, ενώ μπορεί να τοποθετηθεί και σε μεμονωμένο διαμέρισμα– είναι η φθηνότερη πηγή θέρμανσης, κάτι που πιστοποιείται και από τις ετήσιες συγκριτικές έρευνες που διενεργεί το Εργαστήριο Ατμοκινητήρων και Λεβήτων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Από την άλλη βέβαια, η τοποθέτηση της αντλίας απαιτεί σημαντική επένδυση αρκετών χιλιάδων ευρώ. Εκτός από το κόστος του μηχανήματος, μπορεί να φτάσει και στα 9.000-11.000 ευρώ ανάλογα με την ισχύ (η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από την επιφάνεια του ακινήτου), ενώ πρέπει να συνυπολογιστεί και το κόστος της τοποθέτησης αλλά και του πρόσθετου εξοπλισμού. Η απόσβεση μπορεί να γίνει ακόμη και σε 7-8 χρόνια. Για την επιτάχυνση της διαδικασίας απόσβεσης, η συγκεκριμένη επένδυση έχει συμπεριληφθεί στις δράσεις που επιδοτούνται μέσω του προγράμματος «εξοικονομώ». Και πάλι όμως, μιλάμε για επένδυση που απευθύνεται σε νοικοκυριά που έχουν την απαιτούμενη ρευστότητα.
Το πόσο γρήγορα μπορεί να γίνει η απόσβεση προκύπτει από το ακόλουθο παράδειγμα. Σε διαμέρισμα χωρίς ικανοποιητική μόνωση επιφάνειας 120 τ.μ., το κόστος της θέρμανσης αν χρησιμοποιείται πετρέλαιο –και με τιμή ανά λίτρο στα 1,25 ευρώ– ανέρχεται στα 2.000 ευρώ τον χρόνο. Με την αντλία θερμότητας –και με την τιμή της κιλοβατώρας στα 25 λεπτά– το κόστος για την ίδια χρονική περίοδο θα πέσει στα 1.100 ευρώ. Αν λοιπόν η επένδυση που θα απαιτηθεί για την τοποθέτηση της αντλίας θερμότητας φτάσει στα 9.000 ευρώ, η απόσβεση θα γίνει σε 10 χρόνια. Και αν η συσκευή επιδοτηθεί από το πρόγραμμα «εξοικονομώ», ο απαιτούμενος χρόνος θα είναι προφανώς πολύ μικρότερος.
Για καινούργιες οικοδομές προβάλλεται ως μια πολύ αποδοτική λύση, ενώ υπάρχει ένα πρόσθετο επιχείρημα: με την τοποθέτηση ενός φωτοβολταϊκού στη στέγη ή στην ταράτσα, το ετήσιο κόστος για τη θέρμανση και το ζεστό νερό χρήσης μπορεί ακόμη και να μηδενιστεί. Οι αντλίες θερμότητας κερδίζουν έδαφος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, καθώς με την τεχνολογική πρόοδο μπορούν να καλύπτουν τις ανάγκες θέρμανσης ακόμη και σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες υπό το μηδέν. Το τελευταίο διάστημα έχει ανοίξει και η συζήτηση να πάψει να είναι υποχρεωτική η προετοιμασία των νεόδμητων ακινήτων για τη σύνδεση στο δίκτυο φυσικού αερίου σε περίπτωση που επιλεγεί η αντλία ως πηγή θέρμανσης.