Το πράσινο μέλλον του πλανήτη αποτελεί αδιαπράγματευτο στόχο παγκοσμίως. Το κρίσιμο ζητούμενο είναι το πώς θα το πετύχουμε. Πώς δηλαδή θα φτάσουμε από τη σημερινή πραγματικότητα σε μια ενεργειακή οικονομία μηδενικών ρύπων που θα διασφαλίζει το επίπεδο ζωής, τις σύγχρονες και ενεργοβόρες ανάγκες του ανθρώπου σε προσιτές τιμές. Η ενεργειακή κρίση ανέδειξε τις σοβαρές αδυναμίες του προηγούμενου σχεδιασμού ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρώπης από τα ορυκτά καύσιμα. Κόστισε πάνω από 1 τρισ. ευρώ και υποχρέωσε την Ευρώπη να βάλει… χειρόφρενο στους κλιματικούς στόχους και να επιστρέψει στον άνθρακα για να μη μείνει από ρεύμα τον προηγούμενο χειμώνα, αλλά και να «κλείσει το μάτι» στο φυσικό αέριο και την πυρηνική ενέργεια ως αναγκαία καύσιμα για την ενεργειακή μετάβαση, έπειτα από πολλά χρόνια εχθρικής αντιμετώπισης.
Τα συμπεράσματα από την ενεργειακή κρίση θέτουν εκ των πραγμάτων τη συζήτηση για την ενεργειακή μετάβαση σε μια πιο ρεαλιστική βάση σε ευρωπαϊκό επίπεδο και εντός της χώρας. Το αίτημα για έναν συνολικό επανασχεδιασμό της ενεργειακής αγοράς που θα λαμβάνει υπόψη του τα νέα δεδομένα και τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος, είναι κοινό τόσο από την πλευρά των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο όσο και από τους φορείς διαχείρισης.
Στη συζήτηση που έγινε στο Φόρουμ των Δελφών οι συμμετέχοντες στην ενεργειακή αγορά περιέγραψαν έναν ανηφορικό δρόμο για την ενεργειακή μετάβαση και επικίνδυνο χωρίς επανασχεδιασμό, που συνοψίζεται στα εξής:
ΑΠΕ χωρίς δίκτυα και διασυνδέσεις είναι μισή λύση. Η ασφάλεια εφοδιασμού πρέπει να επανέλθει ως προτεραιότητα.
Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) από μόνες τους, χωρίς μπαταρίες αποθήκευσης, δεν μπορούν να προσφέρουν ασφάλεια εφοδιασμού. Η στροφή στις ΑΠΕ χωρίς να έχουν προηγηθεί επενδύσεις σε δίκτυα και διεθνείς διασυνδέσεις, έχει οδηγήσει σε μια υπερπαραγωγή πράσινης ενέργειας, η οποία περικόπτεται για να μην κινδυνέψει το ηλεκτρικό σύστημα από μπλακ άουτ, περιορίζοντας την αποδοτικότητα επενδύσεων πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ.
Τις ημέρες του Πάσχα μάλιστα ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) πέταξε στον κάδο των αχρήστων το 50% της παραγωγής των ΑΠΕ για να κρατήσει το σύστημα όρθιο. Οι ΑΠΕ όταν φυσάει και έχει ήλιο παράγουν τόση ενέργεια που πετάνε εκτός τις μονάδες φυσικού αερίου, οι οποίες όμως είναι απαραίτητες όταν οι καιρικές συνθήκες περιορίζουν την παραγωγή των ΑΠΕ, με αποτέλεσμα η βιωσιμότητά τους να συναρτάται με λειτουργικές ενισχύσεις και να οδηγούμαστε τελικά σε ένα ακριβό ηλεκτρικό σύστημα. Η στοχαστικότητα, στην πλευρά της παραγωγής λόγω των ΑΠΕ, μεταφέρεται σιγά σιγά και στην πλευρά της ζήτησης με τον εξηλεκτρισμό των μεταφορών και την ιδιοκατανάλωση από τη διάσπαρτη και αυξανόμενη παραγωγή των μικρών φωτοβολταϊκών.
Η μαζική διείσδυση των ΑΠΕ δεν μπορεί να εξακολουθεί να αποτελεί από μόνη της πυλώνα της ενεργειακής μας πολιτικής. ΑΠΕ χωρίς δίκτυα και διασυνδέσεις είναι μισή λύση και η ασφάλεια εφοδιασμού πρέπει να επανέλθει ως προτεραιότητα μαζί με την οικονομικότητα του νέου ενεργειακού μοντέλου. Για μια ομαλή ενεργειακή μετάβαση δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Χρειαζόμαστε ένα ενεργειακό hub που θα περιλαμβάνει όλα τα καύσιμα, και φυσικό αέριο και υδρογόνο και ΑΠΕ και συστήματα δέσμευσης άνθρακα. Χωρίς επανασχεδιασμό της αγοράς ενέργειας δεν μπορούμε να πάμε με ασφάλεια στην επόμενη ημέρα…
Κρίσιμες οι διεθνείς διασυνδέσεις
«Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς με την ενεργειακή πράσινη μετάβαση. Να την αντιμετωπίζουμε σοβαρά. Ούτε με υπερβολικούς πανηγυρισμούς ούτε με φόβο. Μεταξύ της παρούσας κατάστασης και εκεί που θέλουμε να πάμε υπάρχει ένα κενό, μέσα στο οποίο θα δημιουργηθούν τεχνολογίες αποθήκευσης ικανές ώστε η πράσινη ενέργεια να μην περικόπτεται όπως συμβαίνει σήμερα και θα συμβαίνει με εντονότερο ρυθμό τα επόμενα χρόνια, μέχρι να ωριμάσουν οι τεχνολογίες αποθήκευσης», τόνισε ο διευθύνων σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ Μάνος Μανουσάκης. Εμφαση έδωσε ο ίδιος και στο ζήτημα των διεθνών διασυνδέσεων, η ανάγκη ενδυνάμωσης των οποίων, όπως είπε, φάνηκε με την ατυχή συγκυρία του πολέμου στην Ουκρανία και πλέον η Ευρώπη στηρίζει νέους εναλλακτικούς διαδρόμους για τη μεταφορά ενέργειας από την Αφρική. Αναφέρθηκε στα ελληνικού ενδιαφέροντος έργα διασύνδεσης Αιγύπτου – Ελλάδας και Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας, σημειώνοντας ωστόσο ότι είναι κρίσιμο η ενέργεια που θα μεταφέρεται να φθάνει στο κέντρο της Ευρώπης. Αποκάλυψε μάλιστα ότι ο ΑΔΜΗΕ βρίσκεται σε συνεννόηση με την Ε.Ε. για τη δημιουργία κάθετων ηλεκτρικών διαδρόμων από τον Βορρά στον Νότο, που θα καταστήσουν την Ελλάδα εξαγωγέα πράσινης ενέργειας.
«Υπάρχει μια τάση στην κοινωνία να μιλάει για πολλά πράγματα και να νομίζουμε ότι έχουν γίνει κιόλας», τόνισε ο επικεφαλής του ομίλου HELLENiQ ENERGY Ανδρέας Σιάμισιης, μιλώντας για τα καύσιμα του μέλλοντος και ανέφερε για παράδειγμα το υδρογόνο και την ηλεκτροκίνηση, τεχνολογίες που, όπως είπε, θα πάρουν χρόνια για να αναπτυχθούν. Το μεγάλο θέμα που πρέπει να λυθεί συνολικότερα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι «πώς παντρεύονται οι παραδοσιακές μονάδες βάσης φυσικού αερίου με τις ΑΠΕ, ώστε να έχουμε μια ασφαλή ενεργειακή μετάβαση».
«Οι αγορές ενέργειας πρέπει να επανασχεδιαστούν. Αν δεν επανασχεδιαστούν θα δούμε πράγματα που δεν θα μας αρέσουν. Υπάρχουν τα εργαλεία και οι τρόποι. Απλώς, όλοι οι συμμετέχοντες στην αγορά –κυβερνήσεις, ρυθμιστικές αρχές, επενδυτές, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα– θα πρέπει να συνεργαστούν για να φτιάξουμε όλοι μαζί το πλαίσιο για την επόμενη ημέρα…», τόνισε ο επικεφαλής του τομέα ενέργειας της Mytilineos, Ιωάννης Καλαφατάς. Ο σχεδιασμός, σύμφωνα με τον ίδιο, τόσο σε επίπεδο Ευρώπης όσο και χώρας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ότι έχει πλέον διαμορφωθεί μια ενιαία ευρωπαϊκή αγορά και το τι συμβαίνει στην κάθε χώρα έχει σχετική σημασία πια. Το ερώτημα είναι κατά πόσο η Ευρώπη στους σχεδιασμούς της το λαμβάνει υπόψη της αυτό, ώστε να μη φτάσουμε σε ένα σημείο απόλυτης ανισορροπίας, τόνισε και σε ό,τι αφορά την Ελλάδα σημείωσε ότι οι σχεδιασμοί θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους και το εντελώς διαφορετικό μοντέλο αγοράς που έχει διαμορφωθεί.
Στην πλευρά της παραγωγής, σύμφωνα με τον κ. Καλαφατά, το ηλεκτρικό σύστημα αφήνει πίσω του τα ορυκτά καύσιμα και θα κυριαρχεί η στοχαστικότητα των ΑΠΕ, αφού οι τεχνολογίες αποθήκευσης έχουν πολύ δρόμο μπροστά τους για να ωριμάσουν. Από την άλλη, θα υπάρξει μια μεγάλη αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας λόγω του εξηλεκτρισμού των μεταφορών, η οποία επίσης θα χαρακτηρίζεται από στοχαστικότητα, κάτι που δεν υπήρχε μέχρι σήμερα.
«Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις για να πάμε από τη μια μέρα στην άλλη στην ενεργειακή μετάβαση. Χρειαζόμαστε ένα ενεργειακό hub που θα περιλαμβάνει και φυσικό αέριο και υδρογόνο και ΑΠΕ και δέσμευση άνθρακα», σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή τής Σωληνουργεία Κορίνθου, θυγατρικής της Cenergy Holdings, Ηλία Μπεκίρο, ο οποίος έθεσε με έμφαση το ζήτημα της ασφάλειας εφοδιασμού. «Πρέπει να υποστηριχθεί η εφοδιαστική αλυσίδα. Μπορεί να γίνονται πολλές προκηρύξεις, να πέφτουν πολλά γιγαβάτ ΑΠΕ από τον ουρανό, αλλά χωρίς τις κατάλληλες υποδομές, τις κρίσιμες πρώτες ύλες και την παραγωγή, δεν μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι που ανακοινώνονται«, τόνισε χαρακτηριστικά.
Με έμφαση τέθηκε το θέμα των δικτύων, των διεθνών διασυνδέσεων και της αποθήκευσης τόσο από τον επικεφαλής της ΔΕΗ Ανανεώσιμες Κωνσταντίνο Μαύρο όσο και της RWE Renewables Hellas Κώστα Παπαμαντέλο. «Ανανεώσιμες χωρίς δίκτυα και μπαταρίες είναι μισή δουλειά. Κάνω έκκληση να προχωρήσουν πιο γρήγορα οι επενδύσεις σε δίκτυα, διεθνείς διασυνδέσεις και μπαταρίες και να ολοκληρωθεί το θεσμικό πλαίσιο», τόνισε ο κ. Μαύρος. «Χωρίς επενδύσεις σε δίκτυα και μπαταρίες δεν θα επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί για τις ΑΠΕ», σημείωσε ο κ. Παπαμαντέλος. Την ανάγκη άμεσης διαμόρφωσης του ρυθμιστικού πλαισίου ώστε να προχωρήσουν γρήγορα οι επενδύσεις στην αποθήκευση, αλλά και της επέκτασης και ψηφιοποίησης των δικτύων επισήμανε από το ίδιο βήμα και ο επικεφαλής Ευρώπης της Enel Green Power, Αριστοτέλης Χαντάβας.
Το φυσικό αέριο θα συνεχίσει να παίζει σημαντικό ρόλο στο σύστημα
Ο τομέας των υδρογονανθράκων έχει σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει στην ενεργειακή μετάβαση και στην ενεργειακή ασφάλεια, σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή της ExxonMobil Cyprus Βαρνάβα Θεοδοσίου. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της ExxonMobil, το 2050 ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά 25%, που σημαίνει αύξηση της ζήτησης ενέργειας κατά 15%, καθώς η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου ζωής στις αναπτυσσόμενες χώρες θα υπερκαλύπτει τη μείωση που θα προέλθει από την ενεργειακή αποδοτικότητα στις ανεπτυγμένες χώρες. Οι ΑΠΕ θα αντιπροσωπεύουν το 55% των πρόσθετων προμηθειών για την κάλυψη της αυξημένης ζήτησης, ενώ το φυσικό αέριο, όπως τόνισε, «σε όλα τα σενάρια, ακόμη και στο σενάριο των μηδενικών εκπομπών, θα παίζει βασικό ρόλο στο μελλοντικό ενεργειακό μείγμα και θα συμμετέχει με 30% στο μείγμα το 2050».
Σ’ αυτές τις προβλέψεις στηρίζεται η πρόταση της ExxonMobil για τη δημιουργία μιας νέας βιομηχανίας χαμηλών ρύπων, που πρέπει να υποστηρίζεται από τις κατάλληλες πολιτικές και να περιλαμβάνει και ΑΠΕ και υδρογονάνθρακες. Η πρόκληση είναι διπλή, είπε ο κ. Θεοδοσίου. «Αφενός να παρέχουμε τα ενεργειακά προϊόντα που χρειάζεται η ανθρωπότητα για να διατηρήσει τον τρόπο ζωής που έχει κατακτήσει και αφετέρου να προχωρήσουμε με πιο γρήγορους ρυθμούς στην κλιματική ουδετερότητα» και με επικριτικό ύφος απέναντι στις πολιτικές εξοβελισμού των υδρογονανθράκων της Ε.Ε., συμπλήρωσε: «Είδαμε πρόσφατα στην ενεργειακή κρίση πόσο γρήγορα ξεχνάμε τους κλιματικούς στόχους όταν έχουμε ανάγκη την ενέργεια, με αποτέλεσμα να καίμε σήμερα στην Ευρώπη περισσότερο άνθρακα από ό,τι στο παρελθόν».
Αν αντικαταστήσουμε τον άνθρακα που αντιπροσωπεύει σήμερα το 1/3 του παγκόσμιου ενεργειακού μείγματος με φυσικό αέριο, σύμφωνα με τα σενάρια της ExxonMobil, θα μειώσουμε τους ρύπους κατά 60% και ταυτόχρονα το φυσικό αέριο θα βοηθήσει τη διείσδυση των ΑΠΕ. Δεύτερος πυλώνας αυτής της στρατηγικής για την ενεργειακή μετάβαση είναι η παραγωγή υδρογόνου από φυσικό αέριο με δέσμευση άνθρακα, καθώς μαζί με τα εξελιγμένα βιοκαύσιμα, σύμφωνα με τον κ. Θεοδοσίου, είναι οι μόνες τεχνολογίες που μπορούν να μειώσουν τους ρύπους σε τομείς που είναι δύσκολο να απανθρακοποιηθούν, όπως η παραγωγή ηλεκτρισμού, η βαριά βιομηχανία παραγωγής χάλυβα και τσιμέντου και οι εμπορικές μεταφορές. Οι κλάδοι αυτοί, όπως τόνισε, συγκεντρώνουν το 80% της παραγωγής ρύπων παγκοσμίως, ενώ η παραγωγή ρύπων από τα αυτοκίνητα αντιστοιχεί μόνο στο 10%.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ExxonMobil, μέχρι το 2050 θα δημιουργηθεί μια νέα βιομηχανία παραγωγής ενέργειας χαμηλών ρύπων, αξίας 14 τρισ. δολαρίων. Από αυτά, τα 6 τρισ. θα είναι μοριακή βιομηχανία (υδρογόνο, δέσμευση άνθρακα και βιοκαύσιμα) και 8 τρισ. από αιολική, ηλιακή και πυρηνική ενέργεια.
Την άποψη του κ. Θεοδοσίου για τον ρόλο του φυσικού αερίου στην ενεργειακή μετάβαση συμμερίζεται πλήρως ο επικεφαλής της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων (ΕΔΕΥΕΠ) Αριστοφάνης Στεφάτος. Οπως μάλιστα τόνισε, η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες που μπορεί να τροφοδοτήσει την Ευρώπη με φυσικό αέριο, κάτι που τελικά θα φανεί με τα αποτελέσματα των πρώτων ερευνητικών γεωτρήσεων μέσα στο 2025.
Ο κ. Στεφάτος εξέφρασε εμμέσως και μια ανησυχία για πιθανή επαναξιολόγηση του προγράμματος διερεύνησης των περιοχών της Κρήτης και Ιονίου λόγω της πτώσης των τιμών φυσικού αερίου. «Να μην παρασυρθούμε από τις αυξομειώσεις των τιμών και τον ενθουσιασμό των νέων τεχνολογιών. Θα έχουμε καλούς χειμώνες και κακούς χειμώνες. Χρειάζεται μια πιο ψύχραιμη προοπτική», είπε.