Νέο ιστορικό ρεκόρ ταξιδιωτικών εισπράξεων περιμένει για φέτος ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) και CEO και συνιδιοκτήτης των Electra Hotels & Resorts, Γιάννης Ρέτσος.
Λίγες ημέρες πριν από την ολοκλήρωση της δεύτερης θητείας του ανοίγει τα χαρτιά του στην «Καθημερινή» και εξηγεί ότι αν και είναι αισιόδοξος για την επόμενη ημέρα, υπάρχουν μεγάλες προκλήσεις που θα πρέπει να ξεπεράσει ο ελληνικός τουρισμός. «Πρέπει να έχουν όλοι στο μυαλό τους ότι ακόμη και τα πιο πετυχημένα μοντέλα μπορεί να καταρρεύσουν σε μια νύχτα», αναφέρει χαρακτηριστικά και υπογραμμίζει πως το αύριο δεν μπορεί παρά να υπηρετεί τις αρχές της βιωσιμότητας και της αειφορίας.
Επισημαίνει παράλληλα ότι υπάρχουν περιοχές στη χώρα τόσο τουριστικά ανεπτυγμένες στις οποίες προφανώς δεν χωρούν επενδύσεις με κίνητρα και παραδέχεται πως όπως πάντα έτσι και σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν παθογένειες στον τουρισμό.
Παραμένει ωστόσο αισιόδοξος πως τόσο η επόμενη ηγεσία του ΣΕΤΕ όπως και η Ελλάδα στο σύνολό της έχουν πλέον την εμπειρία να ξεπεράσουν τις προκλήσεις και να χαράξουν έναν ακόμη λαμπρότερο δρόμο για τον τουρισμό.
Σε μια εμφανώς φορτισμένη συναισθηματικά στιγμή, ο απερχόμενος στα τέλη του μήνα πρόεδρος του ΣΕΤΕ θυμάται τις καλύτερες και τις χειρότερες στιγμές όχι μόνο της πανδημίας αλλά και της οικονομικής κρίσης, ενώ αποκαλύπτει τα επενδυτικά σχέδια του ομίλου του.
– Ποια είναι η εκτίμησή σας για τα βασικά μεγέθη του τουρισμού φέτος;
– Βλέπουμε να εξελίσσεται πολύ δυναμικά και η φετινή χρονιά, και νομίζω –παρότι ποτέ δεν έχω κάνει τόσο νωρίς εκτίμηση– ότι θα πρέπει εκτός απροόπτου να θεωρούμε τα μεγέθη του 2019 δεδομένα και αυτό που θα φανεί τους επόμενους μήνες είναι πόσο πάνω από τα 18,2 δισ. μπορούμε να φτάσουμε. Αυτά ήταν τα άμεσα έσοδα από τον τουρισμό το 2019 χωρίς την κρουαζιέρα.
Είναι πολύ σημαντικό να σχεδιάζεις το μέλλον από θέση ισχύος, έχοντας πάντα στον νου όμως ότι η κορυφή δημιουργεί και εφησυχασμό.
– Ποια προβλήματα του τουρισμού δεν έχουν ακόμη αντιμετωπιστεί;
– Παθογένειες στον τουρισμό υπάρχουν εδώ και πολλές δεκαετίες. Εχουν γίνει πολλά βήματα τα τελευταία χρόνια, όμως η πρόκληση της επόμενης ημέρας είναι πάρα πολύ μεγάλη. Προφανώς η διαχείριση των προορισμών είναι το πρώτο ζητούμενο. Και εννοούμε βελτίωση υποδομών, μεγάλων αλλά και μικρότερων δημόσιων υποδομών που επηρεάζουν τη ζωή κατοίκων και επισκεπτών. Μιλήσαμε για εμπλουτισμό υφιστάμενων προϊόντων αλλά και δημιουργία νέων. Και βέβαια τον τρόπο που όλα αυτά θα τα προωθήσεις στο εξωτερικό. Αυτά και πολλά άλλα περιλαμβάνει το στρατηγικό σχέδιο το οποίο έχει εκπονήσει ο ΣΕΤΕ και έχει παρουσιάσει και στην κυβέρνηση και στην τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά έχει ανοίξει και διάλογο στις τοπικές κοινωνίες. Και πιστεύω ότι η συγκυρία είναι η κατάλληλη, διότι οι αποφάσεις πρέπει να ληφθούν όντας στην κορυφή. Είναι πολύ σημαντικό να σχεδιάζεις το μέλλον από θέση ισχύος, έχοντας πάντα στον νου όμως ότι η κορυφή δημιουργεί και εφησυχασμό.
– Με τα ιστορικά ρεκόρ να διαδέχονται το ένα το άλλο, όμως, υπάρχει επαρκές κίνητρο για να ξανασχεδιαστεί ουσιαστικά ολόκληρος ο κλάδος;
– Εχω πει πολλές φορές, και το ξαναλέω, ότι το να είσαι το πέμπτο ισχυρότερο τουριστικό brand παγκοσμίως, όταν είσαι μια χώρα 10 εκατομμυρίων, είναι εξαιρετικά σημαντικό. Το ίδιο σημαντικό θα ήταν να ήσουν το έβδομο, όπως τεράστια επιτυχία θα είναι να ανέβεις ακόμη ψηλότερα. Αυτό που θα πρέπει να μας προβληματίζει είναι να μη γίνουμε ξανά μη ανιχνεύσιμοι. Αυτό θα είναι πρόβλημα. Για πάρα πολλά χρόνια δεν ανιχνευόμασταν…
– Υπάρχει όμως μια νοσταλγία για εκείνες τις εποχές. Που αντιδιαστέλλεται σήμερα με θέματα βιωσιμότητας, περιβάλλοντος, τσιμεντοποίησης. Θεωρείτε ότι οι πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει ο ΣΕΤΕ για να ξεπεραστούν τέτοιες προκλήσεις επαρκούν;
– Η νοσταλγία είναι κατ’ αρχήν ένα συναίσθημα που από μόνο του εμπεριέχει και μια μελαγχολία και είναι και μια αναδρομή που πρέπει να γίνεται όχι για να προσπαθείς να ξαναφέρεις το παρελθόν στο παρόν, αλλά για να μαθαίνεις ενδεχομένως από λάθη που έχεις κάνει. Βλέποντας και τις παλιές ελληνικές ταινίες ενδεχομένως κάποιος να νοσταλγεί τη ζωή στην Αθήνα τη δεκαετία του ’60 ή και του ’70. Αυτό τι σημαίνει όμως; Οτι ο σκοπός πρέπει να είναι να επαναφέρεις αυτόν τον τρόπο ζωής στο σήμερα; Αυτό δεν γίνεται. Τα πράγματα έχουν εξελιχθεί, οι οικονομικές δραστηριότητες έχουν αλλάξει, ο τουρισμός παγκοσμίως έχει αλλάξει. Αρα εκείνο που πρέπει να δούμε είναι πώς αυτή η δραστηριότητα, η οποία αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι του εθνικού εισοδήματος, θα εξελιχθεί. Προφανώς η ανάγκη του ανθρώπου να εξελίσσεται σε οποιαδήποτε δραστηριότητά του με πιο βιώσιμο τρόπο είναι κάτι το αδιαμφισβήτητο. Αρα στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η συνεργασία του ΣΕΤΕ με τη σημερινή –αλλά και την εκάστοτε– κυβέρνηση με βάση και το στρατηγικό σχέδιο που έχουμε υποβάλει. Οι όροι «βιωσιμότητα» και «αειφορία» είναι αναπόσπαστο κομμάτι του.
– Πού σκοπεύετε να εστιάσετε τις προσπάθειές σας μετά την αποχώρηση από την προεδρία του ΣΕΤΕ;
– Υπάρχουν αυτή τη στιγμή επενδυτικά projects του ομίλου Electra Hotels & Resorts τα οποία είναι σε εξέλιξη και στα οποία σκοπεύω να αφοσιωθώ. Και είναι σχεδιασμός ετών, που θέλει χρόνο να αναπτυχθεί και να ολοκληρωθεί. Το νέο μας project θα είναι στη Θεσσαλονίκη. Ενα μεγάλο και φιλόδοξο σχέδιο. Το κυνηγούσαμε χρόνια και τώρα προχωρεί. Θα ανοικοδομήσουμε ένα ξενοδοχείο πολυτελείας, 165 δωματίων, γύρω στα 7.000 τ.μ., στην οδό Τσιμισκή εκ του μηδενός σε οικόπεδο μέσα στην πόλη. Ενα δεύτερο ξενοδοχείο, μετά το Electra Palace που έχουμε από το 1971. Προχωρούμε επίσης μια πολύ μεγάλη επένδυση στη Ρόδο με ολική ανακατασκευή του υφιστάμενου ξενοδοχείου μας. Και από κει και πέρα, δεν κρύβω ότι μας απασχολεί και παρακολουθούμε την εξέλιξη του παραλιακού μετώπου της Αθήνας, γιατί θεωρώ –και ως ξενοδόχος της Αθήνας και με τη σημαντική εμπειρία μου με ήδη τρεις μονάδες στην πρωτεύουσα– ότι η πόλη αλλάζει προσανατολισμό προς το παραλιακό της μέτωπο. Οι εξελίξεις που βλέπουμε εκεί θα την επηρεάσουν θετικά τις επόμενες δεκαετίες. Η Αθήνα είναι η μοναδική ευρωπαϊκή πρωτεύουσα με παραλιακό μέτωπο, οπότε ένας τύπος ξενοδοχείου business resort μπορεί άνετα να λειτουργήσει.
Οι κρίσιμες μάχες, οι πικρίες και η διαδοχή στον ΣΕΤΕ
– Πώς φαντάζεστε την επόμενη ημέρα για τον ΣΕΤΕ μετά την αποχώρησή σας στα τέλη του μήνα;
– Φιλοδοξία μου είναι η επόμενη ημέρα να είναι ακόμη καλύτερη από τη σημερινή. Θεωρώ ότι αυτό έχει συμβεί όλα τα χρόνια του ΣΕΤΕ. Ο ΣΕΤΕ είναι ο πιο νέος από τους παλιούς κοινωνικούς εταίρους. Εχει ζωή από το 1991. Ολη αυτή η πορεία ήταν μια τρομερά εξελικτική διαδικασία με προέδρους με πολύ σημαντικές προσωπικότητες, που ο καθένας παρέδωσε στον επόμενο κάτι πολύ σημαντικό που έγινε ακόμη σημαντικότερο. Αυτή θέλω να είναι και η επόμενη ημέρα του ΣΕΤΕ και θεωρώ ότι υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις πλέον. Υπάρχει μια δυνατή υποψηφιότητα για τη θέση του προέδρου, του Γιάννη Παράσχη. Αναμένεται να φανεί και από την εκλογική διαδικασία, αλλά νομίζω ότι ο ΣΕΤΕ έχει μια ομάδα ανθρώπων πλέον και ένα Διοικητικό Συμβούλιο που είμαι βέβαιος ότι θα εμπλουτιστεί περισσότερο στις επερχόμενες εκλογές, οι οποίοι είναι πολύ υψηλού επιπέδου και κύρους, ώστε να διασφαλίσουμε μια ακόμη καλύτερη συνέχεια.
– Ποια ήταν η πιο καλή στιγμή στη διαδρομή της ενασχόλησής σας με τα κοινά;
– Ολοκληρώνοντας στις 31 Μαΐου τη δεύτερη θητεία μου ως πρόεδρος του ΣΕΤΕ, κλείνω έναν κύκλο 24 χρόνων στα κοινά του τουρισμού. Ξεκίνησα στα 29 μου, πιστεύοντας ότι όσο πιο νέος είσαι τόσο μεγαλύτερες αντοχές και δυνάμεις έχεις, αλλά και καθαρό μυαλό και όραμα. Το μόνο που σου λείπει είναι η εμπειρία, αλλά την αποκτάς με τα χρόνια. Τα άλλα δυστυχώς είναι αντιστρόφως ανάλογα με τα χρόνια, όσο περνάει ο χρόνος τα χάνεις. Σε αυτή την πορεία θυμάμαι ως εμβληματικά γεγονότα κατ’ αρχήν όταν ως πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων, τη δύσκολη περίοδο των μνημονίων, το 2012, τη χρονιά που καταργήθηκαν όλα τα εργασιακά δικαιώματα –κλαδικές συμβάσεις, επιδόματα και θεσμικά κεκτημένα για τους εργαζομένους–, υπέγραψα και κράτησα ζωντανή, μαζί με τον εκπρόσωπο των εργαζομένων, Παναγιώτη Προύτζο, την κλαδική σύμβαση των ξενοδοχοϋπαλλήλων, η οποία προέβλεπε μεν οριζόντια μείωση μισθών 15%, αλλά με ταυτόχρονη διατήρηση όλων των επιδομάτων και των θεσμικών των εργαζομένων. Κάτι το οποίο αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τα επόμενα χρόνια όχι μόνο για τον τουρισμό αλλά και για άλλους κλάδους της οικονομίας, διατηρώντας εργασιακή ειρήνη σε πολύ δύσκολη περίοδο. Η δεύτερη περίοδος που θυμάμαι ήταν αυτή της πανδημίας όταν ξαφνικά, από τη μια μέρα στην άλλη, έκλεισαν ο τουρισμός και οι μεταφορές, σαν να κατέβασες ένα διακόπτη. Παρότι ήταν μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία, κουραστική και ψυχοφθόρα, εντούτοις θα θυμάμαι πάντα με πολύ μεγάλη περηφάνια πως καταφέραμε όχι μόνο να μείνει όρθιος τελικά ο τουρισμός, αλλά δύο χρόνια μετά, το 2022, να ανακτήσει όλη σχεδόν τη ζημία. Καταφέραμε να γίνουμε παράδειγμα προς μίμηση και για χώρες που τα προηγούμενα χρόνια μας θεωρούσαν τους παρίες της Ευρώπης.
– Υπήρξαν και πικρίες σε αυτή τη διαδρομή;
– Πικρίες σε αυτή την πορεία υπάρχουν πάρα πολλές, αλλά νομίζω ότι στο τέλος ξεχνιούνται και μένει μόνο το γλυκό συναίσθημα. Αν έπρεπε να το περιγράψω σχηματικά θα έλεγα ότι σε αυτή την πορεία έχασα κάποιους πολύ κοντινούς φίλους, όμως κέρδισα άλλους, οι οποίοι παραμένουν μέχρι σήμερα πολύ στενοί μου άνθρωποι. Ομως στη ζωή μου εκείνο που πάντα προσπαθούσα να κάνω είναι να γεφυρώνω χάσματα και να φέρνω κοντά τους ανθρώπους παρά να τους χωρίζω.
Ο κίνδυνος
– Γίνονται, πάντως, και ακρότητες. Ο υπερτουρισμός σε συγκεκριμένους προορισμούς είναι επίσης αδιαμφισβήτητος. Υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις για τον αναπτυξιακό νόμο και τι είναι στρατηγική επένδυση και τι όχι, όπως και κατά πόσον πρέπει να χαρακτηρίζονται αυτές που γίνονται σε μέρη κορεσμένα, όπως η Μύκονος ή η Σαντορίνη.
– Καταρχήν η έννοια του κορεσμού είναι μια δυναμική έννοια. Οπως και η φέρουσα ικανότητα. Γιατί όσο βελτιώνεις τις υποδομές και τους όρους δόμησης, όσο επιβάλλεις με ελέγχους την εφαρμογή νομοθεσίας κ.λπ., μπορείς να μεγαλώσεις και τη φέρουσα ικανότητα. Αρα ας μη μένουμε σε στατικούς ορισμούς και οριζόντιες απαγορεύσεις. Θα πρέπει να δούμε το πράγμα πιο συνολικά. Αλλά θα πρέπει βέβαια και ο τουριστικός τομέας να κάνει και αυτός την αυτοκριτική του. Και να συνειδητοποιήσουν όλοι ότι προφανώς υπάρχουν και περιοχές στη χώρα τόσο τουριστικά ανεπτυγμένες που δεν θα έλεγα ότι δεν χωρούν άλλες επενδύσεις, αλλά προφανώς δεν χωρούν επενδύσεις με κίνητρα. Οταν λοιπόν υπάρχουν περιοχές που μια επένδυση, αποδεδειγμένα με νούμερα, αποσβένεται σε 5, 6 ή 7 χρόνια, προφανώς δεν μπορείς να ζητάς επιδότηση. Ειδικά όταν πλέον τα χρήματα και τα κίνητρα των επιδοτήσεων έχουν στενέψει πολύ και έχεις άλλες περιοχές στη χώρα που θέλεις να αναπτύξεις τουριστικά επειδή έχουν μείνει πάρα πολύ πίσω. Αρα λοιπόν εμείς είμαστε υπεύθυνοι για την επόμενη ημέρα για τον τόπο μας και το προϊόν μας. Και θεωρώ ότι οι κάτοικοι και οι επιχειρηματίες της κάθε περιοχής έχουν λόγο να την προστατεύουν. Και να έχουν όλοι στο μυαλό τους ότι ακόμη και τα πιο επιτυχημένα μοντέλα –που σήμερα μπορεί να φαίνονται ότι θα είναι για πάντα πετυχημένα– σε μια νύχτα μπορεί να καταρρεύσουν. Γιατί το έχουμε δει να συμβαίνει πολλές φορές στο παρελθόν.