Η πρόληψη, ως γνωστόν, σώζει ζωές. Σώζει όμως και αρκετά χρήματα. Πολύ περισσότερα, μάλιστα, όταν η πρόληψη δεν περιορίζεται στις προληπτικές εξετάσεις, στα εμβόλια και στην αντιμετώπιση ανθυγιεινών συμπεριφορών, αλλά επεκτείνεται και στον έλεγχο των ευρύτερων προσδιοριστών της υγείας που σχετίζονται με το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον.
Στα τέλη του 20ού αιώνα είχε υπολογιστεί πως για κάθε δολάριο που δαπανάται στην πρόληψη της αρρώστιας εξοικονομούνται 4 δολάρια από τη θεραπεία της. Πιο πρόσφατες μελέτες, από τη σκοπιά του σύγχρονου τομέα της δημόσιας υγείας (ο οποίος περιλαμβάνει εκτός από την πρόληψη, την προστασία της υγείας και την προαγωγή της υγείας), αναφέρουν πως για κάθε δολάριο που επενδύεται στον τομέα της δημόσιας υγείας, η απόδοση είναι 14 δολάρια.
Τα οφέλη είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά αν ληφθούν υπόψη τα κόστη περίθαλψης των δέκα πιο συχνών νοσολογικών κατηγοριών. Στην Ε.Ε., το άμεσο κόστος τους υπολογίσθηκε για το 2013 στα 11,7 δισ. δολάρια και το έμμεσο κόστος, εξαιτίας της συνακόλουθης μειωμένης παραγωγικότητας, στα 3,8 δισ. δολάρια.
Στις ανεπτυγμένες χώρες έχει υπολογισθεί πως το κόστος περίθαλψης για καρδιαγγειακά, καρκίνους, χρόνια αναπνευστικά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη και ψυχικές διαταραχές θα ανέλθει κατά την περίοδο 2011-2030 στα 25,5 τρισ. δολάρια, από τα οποία το 35% θα αφορά τις ψυχικές διαταραχές. Εκτός όμως από το υψηλό κόστος περίθαλψης, το 45% του κόστους από τα καρδιαγγειακά νοσήματα και το 59% του κόστους από την κατάθλιψη οφείλονται στη μείωση της παραγωγικότητας λόγω απουσιασμού και πρόωρης συνταξιοδότησης.
Στα τέλη του 20ού αιώνα είχε υπολογιστεί πως για κάθε δολάριο που δαπανάται στην πρόληψη της αρρώστιας εξοικονομούνται 4 δολάρια από τη θεραπεία της.
Ειδικότερα, το κόστος περίθαλψης ασθενών με καρκίνο του μαστού στις ΗΠΑ αντιστοιχεί στο 14% του συνολικού κόστους περίθαλψης καρκινοπαθών, ενώ η μαστογραφία κάθε δύο χρόνια σε γυναίκες 50-74 ετών μειώνει τους θανάτους από καρκίνο του μαστού κατά 26%. Η πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, με το pap test, προσθέτει περισσότερα από πέντε χρόνια ζωής στο 90% των περιπτώσεων. Ανάλογα χρόνια ζωής κερδίζει το 88% των ατόμων με πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου με κολονοσκόπηση ανά πενταετία σε άνδρες και γυναίκες άνω των 50 ετών, ενώ το 88% όσων διαγνωστούν εγκαίρως θα κερδίσουν και αυτοί περισσότερα από πέντε χρόνια ζωής σε σύγκριση με όσους διαγνωσθούν καθυστερημένα. Οσο για το κόστος περίθαλψης όσων νοσήσουν, αντιστοιχεί στο 12,6% του συνολικού κόστους περίθαλψης των καρκινοπαθών στις ΗΠΑ. Στην ίδια χώρα, το κόστος περίθαλψης των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη αντιστοιχεί στο 25% των συνολικών δαπανών περίθαλψης.
Ολα αυτά τα νοσήματα, όπως και πολλά άλλα, είναι σε μεγάλο βαθμό προλήψιμα, μια που συχνά οφείλονται στο κάπνισμα, στην κακή διατροφή, στην έλλειψη άσκησης, στην παχυσαρκία και στην υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ. Παγκοσμίως, περίπου το 20% των θανάτων οφείλεται στο κάπνισμα, ενώ το κόστος περίθαλψης και μειωμένης παραγωγικότητας εξαιτίας του καπνίσματος ανέρχεται στο 1,4 τρισ. δολάρια ετησίως. Οι επιπτώσεις της κακής διατροφής στην υγεία κοστίζουν 3,5 τρισ. δολάρια, ενώ της έλλειψης φυσικής άσκησης 67,5 δισ. δολάρια.
Μεγάλη ευθύνη για την πρόκληση της σύγχρονης νοσηρότητας έχουν και οι περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Η πρώτη αιτία θανάτου στον κόσμο είναι η φτώχεια. Το 29% του παγκόσμιου πληθυσμού αντιμετωπίζει επισιτιστική ανασφάλεια, το 42% δεν έχει τη δυνατότητα να τρέφεται υγιεινά, το 22% δεν διαθέτει στοιχειώδες σύστημα υγιεινής, τo 26% πίνει νερό μολυσμένο με κόπρανα, ενώ το 99% αναπνέει ανθυγιεινό αέρα στους εξωτερικούς χώρους, με αποτέλεσμα η επίπτωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία να κοστίζει 8,1 τρισ. δολάρια. Δισεκατομμύρια άτομα δεν έχουν τον χρόνο ή τον κατάλληλο χώρο για να γυμναστούν και δισεκατομμύρια εργάζονται σε τοξικό εργασιακό περιβάλλον. Την ίδια ώρα, η παχυσαρκία αναδεικνύεται στη νέα μεγάλη επιδημία της εποχής μας.
Αλλά και το νέο κύμα επιδημιών τα τελευταία περίπου 40 χρόνια, με αποκορύφωμα την πανδημία της COVID-19 που κόστισε εκατομμύρια ζωές και δισεκατομμύρια δολάρια, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διατάραξη του οικοσυστήματος, και ειδικότερα στις διατροφικές αλλαγές λόγω της ραγδαίας αύξησης της ζήτησης για κατανάλωση ζωικής πρωτεΐνης παγκοσμίως.
Από την άλλη, οι χώρες του ΟΟΣΑ διαθέτουν για πρόληψη μόνο το 2,4%-5,4% των συνολικών δαπανών υγείας. Στην Ελλάδα, η δαπάνη για τον τομέα της δημόσιας υγείας στο σύνολό του αντιστοιχεί στο 2,8% των συνολικών δαπανών υγείας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την ιατρική περίθαλψη είναι περίπου 90%. Στο προσεχές διάστημα αναμένεται πάντως αύξηση των δαπανών πρόληψης, με τα νέα σχετικά προγράμματα που έχουν δρομολογηθεί.
Γενικότερα, όμως, το θεραπευτικό-νοσοκομειοκεντρικό μοντέλο συστημάτων υγείας που κυριαρχεί στον δυτικό κόσμο έχει ως συνέπεια να καθιστά την πρόληψη ιδιαίτερα υποβαθμισμένη στις επιλογές της πολιτείας, στις πρακτικές των γιατρών και στη συνείδηση των πολιτών, με αποτέλεσμα να χάνουμε κατά μέσον όρο 10 χρόνια από το προσδόκιμο ζωής μας.
Οι επιπτώσεις που έχει στην υγεία η έλλειψη αποτελεσματικής πρόληψης, καθώς και η ανάγκη συγκράτησης των συνεχώς αυξανόμενων δαπανών περίθαλψης, που θέτουν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας διεθνώς, καθιστούν άμεση πολιτική προτεραιότητα την ανάπτυξη της πρόληψης και του ευρύτερου τομέα της δημόσιας υγείας, παράλληλα με την ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
Ο κ. Γιάννης Τούντας είναι ομότιμος καθηγητής Ιατρικής ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής.