Για πρώτη φορά έπειτα από σχεδόν μισόν αιώνα, οι χώρες ανά τον κόσμο αρχίζουν να αντιδρούν στην ηγεμονία του αμερικανικού δολαρίου.
Αδιαμφισβήτητα η Κίνα παίζει κεντρικό ρόλο στην απομάκρυνση από το δολάριο, καθώς η κυβέρνηση έχει θέσει ως προτεραιότητα τη διεύρυνση της χρήσης του γουάν στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Η Βραζιλία και η Κίνα συνήψαν πρόσφατα συμφωνία για χρήση των δικών τους νομισμάτων στο διμερές εμπόριο, με στόχο να παρακάμψουν το δολάριο. Η Ινδία και η Μαλαισία συμφώνησαν να αυξήσουν τη χρήση της ρουπίας στις διασυνοριακές συναλλαγές. Η ένωση των νοτιοανατολικών ασιατικών εθνών θα χρησιμοποιεί περισσότερο τα τοπικά νομίσματα στο εμπόριο και στις επενδύσεις. Οι χώρες της BRICS εξετάζουν το σενάριο δημιουργίας ενός νέου κοινού νομίσματος. Ακόμη και η Γαλλία, ανέκαθεν εταίρος των ΗΠΑ, άρχισε να πραγματοποιεί συναλλαγές σε κινεζικό γουάν.
Παρότι όσοι παρακολουθούν στενά τις αγορές συναλλάγματος προεξοφλούσαν κατά καιρούς στο παρελθόν την κατάρρευση του δολαρίου, η συγκεκριμένη περίσταση διαφέρει, διότι περιλαμβάνει –μικρές ή μεγάλες– πρακτικές και ουσιώδεις κινήσεις προς παράκαμψη του αμερικανικού νομίσματος.
Το σκεπτικό πίσω από αυτές τις κινήσεις για πολλούς παγκόσμιους ηγέτες είναι κοινό. Υποστηρίζουν ότι οι ΗΠΑ εργαλειοποιούν το δολάριο, ώστε να προωθούν τα συμφέροντα της χώρας και να τιμωρούν όσους αντιτίθενται.
Χαρακτηριστικότερο είναι το παράδειγμα της Ρωσίας, όπου οι ΗΠΑ κατάφεραν πρωτοφανές οικονομικό πλήγμα μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Η αμερικανική κυβέρνηση επέβαλε κυρώσεις, «πάγωσε» εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια που είχε η Ρωσία σε ξένα αποθεματικά και μαζί με τους εταίρους της στη Δύση την απέβαλε από το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα. Για πολλές χώρες, οι ποινές αυτές αποτέλεσαν υπενθύμιση της υπερβολικής εξάρτησης από το δολάριο, ανεξαρτήτως της στάσης τους απέναντι στον πόλεμο.
Και αυτό ακριβώς είναι το δίλημμα με το οποίο βρίσκονται αντιμέτωποι οι αξιωματούχοι στην Ουάσιγκτον: ενισχύοντας τον ρόλο του δολαρίου προκειμένου να νικήσουν τις γεωπολιτικές μάχες, διακυβεύουν αφενός την πρωτιά του νομίσματος στις διεθνείς αγορές, αφετέρου τη δυνατότητα άσκησης επιρροής στην παγκόσμια σκηνή. Σύμφωνα μάλιστα με τον συγγραφέα Ντάνιελ Μακ Ντόουελ, που έχει μελετήσει τη διεθνή αντίδραση εναντίον του δολαρίου, οι κυρώσεις είναι μερικές φορές καλύτερο να παραμένουν ως απειλή παρά να εφαρμόζονται, προκειμένου να διασφαλιστεί η αποδοτικότητά τους σε μακροπρόθεσμο επίπεδο.
Μετά την κατάρρευση του συστήματος σταθερών ισοτιμιών Μπρέτον Γουντς το 1971, το δολάριο άρχισε να παίρνει κεντρική θέση στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ μέχρι σήμερα στηρίζει τη ζήτηση για αμερικανικά ομόλογα και επιτρέπει στη χώρα να λειτουργεί με τεράστια εμπορικά ελλείμματα και ελλείμματα προϋπολογισμού. Παράλληλα, οι ΗΠΑ έχουν τη δυνατότητα να ασκούν τεράστια επιρροή στην οικονομική «μοίρα» άλλων κρατών.
Οι χώρες της BRICS εξετάζουν το σενάριο δημιουργίας ενός νέου κοινού νομίσματος.
Περίπου το 88% όλων των συναλλαγών, ακόμη και όσων δεν περιλαμβάνουν τις ΗΠΑ ή αμερικανικές εταιρείες, πραγματοποιείται σε δολάρια. Δεδομένου ότι οι τράπεζες που διαχειρίζονται διασυνοριακές συναλλαγές σε δολάρια έχουν λογαριασμούς στη Fed, είναι ευάλωτες στις αμερικανικές κυρώσεις. Και παρότι το πιο τρανταχτό παράδειγμα είναι οι κυρώσεις στη Ρωσία, στο παρελθόν κυβερνήσεις των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικανών έχουν επιβάλει ποινές σε χώρες, όπως η Λιβύη, η Συρία, το Ιράν και η Βενεζουέλα.
Παραμένει πανίσχυρο
«Οταν χρησιμοποιούμε οικονομικές κυρώσεις που συνδέονται με τον ρόλο του δολαρίου υπάρχει ο κίνδυνος σε βάθος χρόνου να υποτιμήσουμε την ηγεμονία του δολαρίου», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά στο CNN η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Τζάνετ Γέλεν. Ωστόσο, είχε σημειώσει παράλληλα ότι το δολάριο «χρησιμοποιείται ως παγκόσμιο νόμισμα, γιατι δεν είναι εύκολο για άλλες χώρες να βρουν εναλλακτικό νόμισμα με τις ίδιες ιδιότητες».
Και όσοι παρακολουθούν την αγορά συμφωνούν. Ακόμη και ενόσω όλο και περισσότερες χώρες προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο, λίγοι είναι αυτοί που αναμένουν ότι θα χάσει σύντομα τη θέση του στο παγκόσμιο εμπόριο και χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Πρώτον, διότι δεν υπάρχει άλλο νόμισμα που προσφέρει αντίστοιχο επίπεδο σταθερότητας, ρευστότητας και ασφάλειας, αναφέρουν στο Bloomberg παράγοντες της αγοράς. Και δεύτερον, η πλειονότητα των ανεπτυγμένων οικονομιών-εταίρων των ΗΠΑ, που αποτελούν τουλάχιστον το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ, δεν δείχνουν διατεθειμένες να παρακάμψουν το δολάριο.
Μάλιστα, το δολάριο έκανε ράλι έναντι των κορυφαίων ανταγωνιστών του από την επιβολή των κυρώσεων στη Ρωσία. Αυτό καταδεικνύει πως, εάν πράγματι χάσει τη θέση του στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, θα πρόκειται για μια διαδικασία μακρά και αργή.