H τιμή του αργού πετρελαίου, που κυμαινόταν στα επίπεδα των 30 δολαρίων το βαρέλι μέχρι πριν από λίγο καιρό, «βυθίστηκε» μέχρι και τα 17 δολάρια τις τελευταίες ημέρες, με προειδοποιήσεις ότι θα μπορούσε να πέσει ακόμα περισσότερο. Αλίμονο, το πιθανότερο είναι ότι η σημερινή αυτή βουτιά θα θέσει τις βάσεις για την αυριανή εκτόξευση της τιμής, στην επανάληψη ενός κύκλου που υπήρξε πηγή παγκόσμιας αστάθειας τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. O κύκλος θα μπορούσε να διαρραγεί με έξυπνες πολιτικές αλλά εκείνες που εφαρμόζονται στην πράξη σήμερα μοιάζουν, αν μη τι άλλο, ικανές να επιδεινώσουν την κατάσταση.
Αναδιανομή κεφαλαίων
Η καλή είδηση είναι ότι οι φθηνότερες τιμές του πετρελαίου παρέχουν σημαντική τόνωση στην οικονομία μας. H πτώση των πετρελαϊκών τιμών μεταφέρει κεφάλαια της τάξης περίπου των 100 δισ. δολαρίων ετησίως από Αραβες σεΐχηδες, Τεξανούς εκατομμυριούχους και όσους άλλους δεν χρειάζονται τα χρήματα σε «κοινούς θνητούς». Κι αυτό θα συνεισφέρει πολύ περισσότερο στην οικονομία από τις δωρεές σε οργανισμούς και τον πλούτο που κάποιοι πολιτικοί επιχειρούν να δικαιολογήσουν εν ονόματι των κινήτρων. Γιατί, λοιπόν, να μη μας αρέσει το φθηνό πετρέλαιο; Κατ’ αρχάς, γιατί έχει τη δυνατότητα να υπονομεύσει κάποιους από τους ισχυρότερους συμμάχους μας. Ολοι πλέον συνειδητοποιούν ότι η Σαουδική Αραβία, με το διογκούμενο χρέος και τον αυξανόμενο πληθυσμό της, είναι ένα Αφγανιστάν που περιμένει να υπάρξει. H πτώση της τιμής του πετρελαίου επισπεύδει την έλευση της ημέρας που κάτι τέτοιο θα συμβεί. Πολύ λιγότερο συνειδητοποιούμε ότι και η Ρωσία εξαρτάται σε κρίσιμο βαθμό από τις πωλήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου: η σχετική σταθερότητα και ευημερία από τότε που ανήλθε στην εξουσία ο Βλαντιμίρ Πούτιν σαφώς είναι προϊόν μάλλον των υψηλών πετρελαϊκών τιμών παρά των ικανοτήτων της ηγεσίας του. Εκτός απ’ όλα αυτά, μια πετρελαϊκή υπεραφθονία σήμερα μπορεί με κάθε άνεση να παραγάγει αργότερα μια πετρελαϊκή κρίση. Οι οικονομολόγοι έχουν κάνει λόγο στο παρελθόν για τον «κύκλο της δίψας για καλαμπόκι». Από το 1970 ο κόσμος υπέστη κάτι παρεμφερές, όμως με πετρέλαιο και ακριβά αυτοκίνητα και όχι με καλαμποκάλευρο και χοίρους. Ας τον αποκαλέσουμε «κύκλο της δίψας για πετρέλαιο».
Αρχίζει μ’ έναν κόσμο πλημμυρισμένο από φθηνό πετρέλαιο, όπως στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ή σ’ εκείνες της δεκαετίας του ’90. Το φθηνό πετρέλαιο ενθαρρύνει την άκρατη κατανάλωση, στο πλαίσιο της οποίας περιλαμβάνεται η αγορά οχημάτων που «καίνε» πολλή βενζίνη. Καθώς αυξάνεται η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου, η προσφορά έρχεται όλο και περισσότερο από τον Περσικό Κόλπο, ο οποίος διαθέτει το μεγαλύτερο μέρος των παγκόσμιων αποθεμάτων «μαύρου χρυσού». Σε κάποιο σημείο μια χούφτα παραγωγοί χώρες συνειδητοποιούν ότι ελέγχουν το παραγωγικό δυναμικό της αγοράς: πως αν μειώσουν την παραγωγή τους, μπορούν να οδηγήσουν τις τιμές σε πολύ υψηλότερα επίπεδα. Και τη μειώνουν. Οι υψηλές τιμές, ωστόσο, εν τέλει υπονομεύουν τη δύναμη του πετρελαϊκού καρτέλ. Αναχαιτίζουν την παγκόσμια ανάπτυξη, οδηγούν σε αύξηση της παραγωγής σε χώρες εκτός του καρτέλ και οι διαρκείς υψηλές τιμές οδηγούν σε υψηλά επίπεδα συντήρησης. H κατανάλωση στις ΗΠΑ έφθασε στο ζενίθ της το 1979 και κατόπιν, χάρη στις υψηλές τιμές, έπεσε με σχετικά σταθερούς ρυθμούς ώς την εποχή των οχημάτων μεγάλης κατανάλωσης βενζίνης. Καθώς συρρικνώνεται η ζήτηση και αυξάνεται ανταγωνιστικά η παραγωγή, το καρτέλ οφείλει να συνοδεύσει τις αρχικές μειώσεις με νέες για να μη δει ξανά «βουτιά» των τιμών. Εν τέλει δεν μπορεί να μειώσει άλλο κι ο κόσμος πλημμυρίζει ξανά από φθηνό πετρέλαιο, έτοιμος να ξεκινήσει νέο κύκλο.
Συρρίκνωση της ζήτησης
Σ’ αυτό το στάδιο βρισκόμαστε σήμερα. Το καρτέλ, αντιμέτωπο με τη συρρικνούμενη ζήτηση, δεν προτίθεται πλέον να μειώσει την παραγωγή όσο δεν στηρίζεται από χώρες-μη μέλη του, όπως η Ρωσία. Ετσι, ο Οργανισμός Πετρελαιοεξαγωγών Κρατών κατέστησε τις όποιες νέες μειώσεις παραγωγής υποκείμενες σε αντίστοιχες μειώσεις αλλού. Ζητεί στην ουσία από τη Ρωσία να γίνει ντε φάκτο μέλος, όπως έγινε το Μεξικό το 1998. Αν επιτύχει το παιχνίδι, οι τιμές θα αυξηθούν ξανά σύντομα. Αν όχι, θα πέσουν ακόμα περισσότερο. Ούτως ή άλλως, ο κύκλος θα επαναληφθεί.
Για να τον διαρρήξουμε, το πιο προφανές που θα πρέπει να κάνουμε είναι να αποτρέψουμε νέα επικίνδυνη κατακόρυφη αύξηση της πετρελαϊκής κατανάλωσης. Κατόπιν, οι πολιτικές συντήρησης θα είναι πολιτικά ευκολότερο να εφαρμοσθούν. Αλλωστε, ήδη είναι διαθέσιμες στο εμπόριο νέες τεχνολογίες που υπόσχονται πολύ μεγαλύτερη οικονομία καυσίμων με ελάχιστο κόστος, όπως τα υβριδικά οχήματα φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού. Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι ικανοί ηγέτες. Αραγε, η κυβέρνηση Μπους θα συνειδητοποιήσει ότι η συντήρηση δεν είναι «θέμα προτίμησης», αλλά ένας τρόπος να καταστεί σταθερότερος ο κόσμος;