Γεννήθηκε ως όραμα στη σκέψη του Ιωάννη Καποδίστρια, απέκτησε σάρκα και οστά χάρη στην πρωτοβουλία τριών επιφανών προσωπικοτήτων του 19ου αιώνα και επί 179 χρόνια συμβάλλει καθοριστικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του ελληνικού κράτους: Η ιστορική διαδρομή της Εθνικής Τράπεζας, η οποία ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα στις 30 Μαρτίου του 1841, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και εξίσου ενδιαφέρουσα με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Παρότι έχει παραμείνει πιστή στις αρχές και τις αξίες των θεμελιωτών της, η μακροβιότερη ελληνική τράπεζα έχει το βλέμμα σταθερά στραμμένο προς το μέλλον και εξελίσσεται συνεχώς για να καλύπτει τις ανάγκες των ανθρώπων που την εμπιστεύονται.
Η δημιουργία ενός πιστωτικού ιδρύματος ήταν, σύμφωνα με τον Καποδίστρια, απαραίτητη προϋπόθεση για την ανασυγκρότηση του νεοσύστατου κράτους. Όμως το όνειρο του έμελλε να γίνει πραγματικότητα δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του, όταν ο φίλος του και διπλωμάτης Ιωάννης Γαβριήλ Εϋνάρδος μαζί με τον έμπορο και ευεργέτη Γεώργιο Σταύρο και τον Γάλλο οικονομολόγο Αρτεμόν Ρενί έπεισαν τον Όθωνα να δώσει την άδειά του για την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας. Με τον Γεώργιο Σταύρου στη θέση του διευθυντή, η νέα Τράπεζα αρχικά στεγάστηκε στην οικία του γραμματέα της, Θεόφραστου Χαιρέτη, επί της οδού Σοφοκλέους. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μεταφέρθηκε στην τέως κατοικία του Κυριάκου Δομνάδου, στη γωνία των σημερινών οδών Αιόλου και Γεωργίου Σταύρου, ενώ το 1900 το κτίριο ενοποιήθηκε με το διπλανό «Ξενοδοχείο της Αγγλίας», που είχε αγοράσει ο Ιταλός επιχειρηματίας Φραγκίσκος Φεράλδης 25 χρόνια νωρίτερα. Το εμβληματικό Κεντρικό Κατάστημα της Εθνικής λειτουργεί μέχρι σήμερα στην ίδια θέση.
Η πλατεία Λουδοβίκου (σημερινή Κοτζιά), στην Αθήνα, 1847. Πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Johannes Rabe. Στο κέντρο του πίνακα διακρίνεται το περίφημο «Ξενοδοχείον της Αγγλίας», ενώ δίπλα αριστερά το κτήριο που αγόρασε η Εθνική Τράπεζα το 1845 από τον Κυριάκο Δομνάδο, για να αποτελέσει κεντρικό κατάστημα της Τράπεζας.
Προκειμένου να αυξήσει το αρχικό κεφάλαιο της, που δεν ξεπερνούσε τα πέντε εκατ. δραχμές, η νεοσύστατη Τράπεζα απευθύνθηκε κυρίως σε Έλληνες επενδυτές του εξωτερικού και Ευρωπαίους φιλέλληνες. Από το ξεκίνημα της λειτουργίας της είχε το προνόμιο της έκδοσης νομίσματος, το οποίο διατήρησε μέχρι την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος το 1929.
Ουσιαστικά, η Εθνική υπήρξε η μοναδική χρηματοδότης του αποκλεισμένου από τις διεθνείς αγορές ελληνικού κράτους και βοήθησε αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των μεγαλύτερων οικονομικών αλλά και κοινωνικών κρίσεων. Επιπλέον, συνέβαλε καθοριστικά στην εδραίωση του τραπεζικού θεσμού στην Ελλάδα και την καθιέρωση και γενίκευση της κυκλοφορίας των χαρτονομισμάτων. Στο «τιμόνι» της Τράπεζας τις πρώτες, πολυτάραχες δεκαετίες της ιστορίας της βρέθηκαν καταξιωμένες προσωπικότητες όπως ο Μάρκος Ρενιέρης, ο Παύλος Καλλιγάς, ο Στέφανος Στρέιτ, ο Ιωάννης Βαλαωρίτης, ο Ιωάννης Ευταξίας, ο Αλέξανδρος Ζαϊμης, ο Αλέξανδρος Διομήδης και ο Ιωάννης Δροσόπουλος.
Τα εγκαίνια της Διώρυγας της Κορίνθου. Ελαιογραφία Κυριάκου Βολανάκη από την Καλλιτεχνική Συλλογή της Εθνικής Τράπεζας.
Ενεργά παρούσα σε κάθε αναπτυξιακό βήμα της χώρας, η Εθνική συμμετείχε με κεφάλαια στην ίδρυση εταιρειών κοινής ωφελείας, όπως της Ελληνικής Ηλεκτρικής Εταιρείας και της Τηλεφωνικής Εταιρείας, ενώ ανέλαβε πρωτοβουλίες για την υδροδότηση και την εγκατάσταση αποχετευτικού συστήματος στην Αθήνα και τον Πειραιά. Στήριξε ουσιαστικά την ανάπτυξη του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα της οικονομίας και χρηματοδότησε την εκτέλεση μεγάλων παραγωγικών έργων και υποδομών, όπως η αποξήρανση της λίμνης της Κωπαΐδας, η κατασκευή της διώρυγας της Κορίνθου, η δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου και η κατασκευή λιμανιών. Συνέδραμε, επίσης, στην ίδρυση των πρώτων ακτοπλοϊκών εταιρειών και στην ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας, ενώ στάθηκε στο πλευρό των Ελλήνων κατά τη διάρκεια όλων των παγκόσμιων και εθνικών πολέμων, φροντίζοντας για την αποκατάσταση των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Αντίγραφο τραπεζογραμματίου των 25 δραχμών, της πρώτης έκδοσης της Εθνικής Τράπεζας, που περιελάμβανε αξίες των 25, 50, 100 και 500 δρχ. και έφεραν ημερομηνία 30.3.1841, δηλαδή την ημερομηνία ίδρυσής της.
Στις μέρες μας, εξακολουθεί να βρίσκεται πίσω από τα μεγάλα έργα που διαμορφώνουν το σύγχρονο ελληνικό τοπίο- ανάμεσα τους, η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, η Αττική Οδός, η Ιονία Οδός και το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Και μολονότι πολλά έχουν αλλάξει στα 179 χρόνια λειτουργίας της, έχει κατορθώσει να παραμείνει εναρμονισμένη με το όραμα των ανθρώπων που τη δημιούργησαν: μια αναπτυξιακή, αλλά αξιόπιστη και ανθρώπινη τράπεζα- η Εθνική μας Τράπεζα.
Εξυπηρέτηση πελατών της Τράπεζας το 1911. Στη φωτογραφία εμφανίζεται ο τότε διοικητής της Τράπεζας Α. Βαλαωρίτης.
Ο Ιδρυτικός Νόμος της Εθνικής Τράπεζας, σύμφωνα με τον οποίο κατείχε το προνόμιο έκδοσης τραπεζογραμματίων σε όλη την επικράτεια για 85 χρόνια, μέχρι την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος το 1929.