Το 2003 χαρακτηρίστηκε από δύο εκ διαμέτρου αντίθετες περιόδους για τις επενδυτικές αγορές. Από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Μάρτιο, η αποστροφή των επενδυτών για ρίσκο έφθασε στο κατακόρυφο, καθώς ήταν έντονες οι γεωπολιτικές αβεβαιότητες και οι φόβοι για την οικονομία. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών τριμήνων της χρονιάς, όμως, οι αγορές αντέδρασαν έντονα θετικά, καθώς οι παγκόσμιες αβεβαιότητες έσβηναν και οδηγούσαν σε μια ευρύτερη αποδοχή μιας παγκόσμιας μακροοικονομικής ανάκαμψης.
Τα επιτόκια στα χαμηλότερα των τελευταίων 10ετιών
Στη σφαίρα της νομισματικής πολιτικής, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα στις ΗΠΑ έκανε πιο εντυπωσιακές κινήσεις μείωσης των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία περιορίστηκε από τον πληθωρισμό της Ζώνης του Ευρώ που έμεινε πεισματικά πάνω από τον στόχο του 2% για τη μεγαλύτερη διάρκεια της χρονιάς. Στις ΗΠΑ, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα μείωσε τα επιτόκια στο 1% τον Ιούνιο -επίπεδα που είχαμε να δούμε από το 1958- που σημαίνει συνολική μείωση επιτοκίων κατά 5,50% από την αρχή του 2001. Στην Ευρωζώνη, με δεδομένη την επιμονή του πληθωρισμού στις χώρες εκτός Γερμανίας, τα επιτόκια έπρεπε να μειωθούν με μεγαλύτερη προσοχή: οι μειώσεις του 0,25% και του 0,50% τον Μάρτιο και τον Ιούνιο φέτος έφεραν την αντίστοιχη συνολική μείωση των επιτοκίων του ευρώ σε 3,50% μόνο, από την αρχή του 2001.
Με τα επίπεδα των επιτοκίων αρκετά πιο κάτω από τον πληθωρισμό σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ, η πραγματική απόδοση των καταθέσεων σε ευρώ και δολάριο ΗΠΑ ήταν αρνητική – η ποσότητα των αγαθών και υπηρεσιών που μπορούν οι καταναλωτές να αγοράσουν έχει μάλλον μειωθεί.
«Προστατευτικό λιμάνι»
Τα κρατικά ομόλογα αντιμετωπίζονται παραδοσιακά σαν «προστατευτικό λιμάνι» σε περιόδους αβεβαιότητας. Συνεπώς, προσέλκυσαν μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον στην αρχή της φετινής χρονιάς, καθώς οι γεωπολιτικές εντάσεις κορυφώνονταν – αυτό ανέβασε τις τιμές των κρατικών ομολόγων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ και κατέβασε τις αποδόσεις τους (yield to maturity) σε νέα κυκλικά χαμηλά.
Παρά μια έντονη διόρθωση των τιμών των ομολόγων τον Μάρτιο, καθώς μειώνονταν οι αβεβαιότητες με το τέλος του πολέμου, ένα δεύτερο κύμα ενθουσιασμού κυρίευσε τους επενδυτές για τα κρατικά ομόλογα τον Μάιο και τον Ιούνιο – σοβαροί φόβοι για αποπληθωρισμό στις ΗΠΑ μείωσαν τις προσδοκίες για άνοδο των επιτοκίων και έριξαν τις πιο μακροπρόθεσμες αποδόσεις των ομολόγων. Αυτό οδήγησε την απόδοση του 10ετούς αμερικανικού κρατικού ομολόγου, τον Ιούνιο, στα πιο χαμηλά επίπεδα των τελευταίων 45 ετών. Παρ’ όλα αυτά, καθώς κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η οικονομική ανάκαμψη κέρδιζε έδαφος, οι αγορές άρχισαν να περιμένουν μια πιο φυσιολογική πορεία των επιτοκίων – άνοδο των επιτοκίων μέσα στο 2004. Η αγορά των ομολόγων, όπως είναι πολύ φυσιολογικό σε τέτοιες περιπτώσεις, είχε πτωτικές τάσεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού – ο Ιούλιος ήταν μέσα στους 10 χειρότερους μήνες στην απόδοση των γερμανικών κρατικών ομολόγων τα τελευταία 20 χρόνια. Τώρα, οι αγορές των ομολόγων φαίνεται να περιμένουν την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να αυξήσουν τα επιτόκια κατά 1% και 1,50%, αντίστοιχα, μέχρι το τέλος του 2004. Κοιτώντας μπροστά, φαίνεται πως τα κρατικά ομόλογα μπορεί να είναι επιρρεπή σε μεγαλύτερες ζημιές κατά τη διάρκεια του 2004 εάν ενταθεί η προσμονή για μελλοντική αύξηση των επιτοκίων ή τα οικονομικά των κυβερνήσεων χειροτερεύσουν αισθητά.
Οι μεγάλοι κερδισμένοι
Οι μετοχές ήταν χωρίς αμφιβολία οι μεγάλοι κερδισμένοι, και της μείωσης της επενδυτικής αβεβαιότητας, και της σταδιακής βελτίωσης της οικονομικής εικόνας. Αφού συνέχισαν την πτωτική τους πορεία νωρίς μέσα στη χρονιά -ο δείκτης DJ Stoxx 600 των ευρωπαϊκών μετοχών έχασε 15,2% από την αρχή του 2003 μέχρι το χαμηλότερο σημείο του στις 12 Μαρτίου- οι μετοχικές αγορές σε όλο τον κόσμο σταδιακά ανέκαμψαν για όλο το υπόλοιπο της χρονιάς, καθώς αυξήθηκε η εμπιστοσύνη για τη δυνατότητα διατήρησης της παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης. Υπήρχαν μερικές αναταράξεις κατά τη διάρκεια αυτής της ανάκαμψης των αγορών: οι φόβοι ότι η αγορά συναλλάγματος ή οι υψηλοί δείκτες ανεργίας θα έκαναν κακό στην εύθραυστη παγκόσμια ανάκαμψη. Παρ’ όλα αυτά, ο δείκτης DJ Stoxx 600 αυξήθηκε κατά ένα εντυπωσιακό 50% από τα χαμηλά του τον Μάρτιο μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου.
Πρώτα τα καλά νέα: Για πρώτη φορά εδώ και πολύ καιρό, οι αριθμοί της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης έχουν αρχίσει να φαίνονται εντυπωσιακά καλοί. Η αμερικανική οικονομία είχε ένα εκπληκτικό τρίτο τρίμηνο με ρεκόρ αύξησης του ΑΕΠ κατά 8,2%, ενώ και η Ευρώπη και η Ιαπωνία γύρισαν σε θετικά νούμερα επίσης. Ακόμη καλύτερα, η οικονομία της Κίνας ξεπέρασε την επιδημία του SARS, και, με ένα πραγματικά εντυπωσιακό άλμα, μεγάλωσε κατά 9,1% κατά το τρίτο τρίμηνο. Ακόμη και οικονομίες που είχαν μείνει πίσω, όπως η Βραζιλία και η Αργεντινή, δείχνουν άνοδο, ειδικά η τελευταία.
Τώρα τα λιγότερο καλά νέα: Ενα ή δύο τρίμηνα δεν υποδηλώνουν απαραίτητα ανάκαμψη και αντιστροφή του κλίματος.
Στην πραγματικότητα, από το 2ο τρίμηνο του 1991, οι παγκόσμιες οικονομίες υποφέρουν από μακροχρόνια αναιμία. Σε αυτά τα 50 τρίμηνα, έχουμε δει μόνο 16 περιόδους όπου και οι τρεις κύριες οικονομίες -Αμερική, Ευρώπη και Ιαπωνία- ήταν ικανές να δημιουργήσουν ανάπτυξη άνω του 1% ταυτοχρόνως. Μόνο σε επτά τρίμηνα είχαν ταυτόχρονη ανάπτυξη πάνω από 2%: Αυτό είναι ένα λυπηρό ρεκόρ, παρά τα δισεκατομμύρια δολάρια που επενδύθηκαν και από τις τρεις στην τεχνολογία και τεχνικές αύξησης της παραγωγικότητας.
Επιπλέον, είναι κοινή πίστη ότι οι εκπληκτικές αποδόσεις των τελευταίων τριμήνων δεν μπορούν εύκολα να επαναληφθούν. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι αναμένουν μια πιο αργή και πιο υγιή, όμως, ανάπτυξη σε αυτό το τελευταίο τρίμηνο του 2003 και κατά τη διάρκεια του 2004.
Ορισμένες περιοχές του πλανήτη, όπως η Ευρώπη και η Λατινική Αμερική, μπορεί να συνεχίσουν να αναπτύσσονται με μεγαλύτερη ταχύτητα, αλλά οι περισσότερες οικονομίες αναμένεται να επιστρέψουν σε πιο φυσιολογικούς ρυθμούς.