Οι συνθήκες για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα είναι οι χειρότερες ανάμεσα στις 30 χώρες του ΟΟΣΑ και τοποθετούν τη χώρα μας στην 80ή θέση ανάμεσα σε 155 χώρες. Χώρες όπως η Μποτσουάνα, η Αρμενία, το Πακιστάν, το Μπανγκλαντές, το Περού, η Ρουμανία ή η Ουγκάντα, μεταξύ άλλων, έχουν καλύτερο περιβάλλον για τις επιχειρήσεις από την Ελλάδα. Αυτό προκύπτει από την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας με τίτλο «Επιχειρηματικότητα 2006: Δημιουργώντας θέσεις εργασίας» που δόθηκε στη δημοσιότητα αυτήν την εβδομάδα. Η έκθεση του διεθνούς οργανισμού αποδίδει στις κακές επιχειρηματικές συνθήκες την υψηλή ανεργία στην Ελλάδα, που ξεπερνάει το 10%, ενώ υπογραμμίζει ότι η Νέα Ζηλανδία, η χώρα με το καλύτερο επιχειρηματικό περιβάλλον στον κόσμο, έχει ανεργία μόλις 4,7%. Πάντως, συμπεριλαμβάνει τη χώρα μας σε αυτές που προωθούν μεταρρυθμίσεις, ώστε να διευκολύνουν την ίδρυση επιχειρήσεων αλλά και να γίνει ελαστικότερη η αγορά εργασίας – ενέργειες που θεωρεί ιδιαίτερα θετικές.
Η Παγκόσμια Τράπεζα κάνει ευθεία σύνδεση της δυνατότητας δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας με τη βελτίωση των επιχειρηματικών συνθηκών. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό το σημείο και, μάλιστα, πιστή στην τρέχουσα νεοφιλελεύθερη οικονομική ορθοδοξία, υποστηρίζει ότι η προστασία στην αγορά εργασίας (κατώτατες αμοιβές, υψηλές αποζημιώσεις για όσους απολύονται, ασφαλιστικές εισφορές κ.λπ.) λειτουργεί εις βάρος των ανέργων και της αύξησης της απασχόλησης. Και συγχαίρει όσες χώρες προχωρούν σε «μεταρρυθμίσεις», ή -θα λέγαμε αλλιώς- προχωρούν στην αντιμεταρρύθμιση κατά του κοινωνικού κράτους. Ωστόσο, μια πολύ σοβαρή κριτική που γίνεται σε αυτήν την άποψη είναι ότι δημιουργούνται θέσεις εργασίας ποιοτικά χειρότερες με χαμηλότερες αμοιβές, περισσότερες ώρες εργασίας και περισσότερη ανασφάλεια για τον εργαζόμενο. Ενδεχομένως, για κάθε νέα θέση εργασίας που δημιουργείται, χειροτερεύουν οι συνθήκες σε πολύ περισσότερες.
Πρόκειται για την τρίτη συνεχόμενη χρονιά που γίνεται αυτή η μελέτη από την Παγκόσμια Τράπεζα, συνεπώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για σύγκριση σε βάθος χρόνου. Πέρυσι και πρόπερσι δεν είχε γίνει γενική κατάταξη των χωρών όσον αφορά το επιχειρηματικό περιβάλλον, αλλά απλά αποτίμηση της κατάστασης σε κάθε χώρα. Επιπλέον, κάθε χρονιά προστέθηκαν αρκετοί νέοι παράγοντες στην αξιολόγηση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος (από πέντε, σε επτά και σε δέκα διαδοχικά), αλλά και περισσότερες χώρες (130, 145 και 155 διαδοχικά). H μελέτη έχει ιδιαίτερη αξία επειδή προσπαθεί να συγκρίνει έναν πραγματικά μεγάλο αριθμό χωρών. Αλλά αυτή είναι παράλληλα και η μεγάλη της αδυναμία, καθώς η σύγκριση όλων αυτών των τόσων διαφορετικών χωρών με έναν ενιαίο τρόπο δημιουργεί πολλά προβλήματα. Απαιτείται να γίνουν μια σειρά από παραδοχές που δεν είναι απαραίτητο ότι αντιπροσωπεύουν με τον καλύτερο τρόπο την κατάσταση σε μια χώρα. Για παράδειγμα, το Αφγανιστάν έρχεται στην κορυφή της παγκόσμιας κατάταξης από την άποψη της ευκολίας ίδρυσης εταιρειών, καθώς χρειάζεται μόλις ένα πιστοποιητικό και επτά ημέρες για την ίδρυση μιας εταιρείας. Ωστόσο, όπως παραδέχεται ο διεθνής οργανισμός, αυτή η χώρα δεν έχει καν αξιόπιστη παροχή ηλεκτρισμού και ασφαλτοστρωμένους δρόμους – πέραν όλων των άλλων γνωστών προβλημάτων.
Δέκα κριτήρια
Ο διεθνής οργανισμός έχει αναλύσει δέκα παραμέτρους για να προσδιορίσει την ποιότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Πρόκειται για την ευκολία ίδρυσης μιας εταιρείας (χρόνος και κόστος, ελάχιστο απαιτούμενο κεφάλαιο), την ευκολία λήψης οικοδομικής άδειας (πιστοποιητικά, χρόνος, κόστος), την ελαστικότητα της αγοράς εργασίας (ευκολία και κόστος προσλήψεων-απολύσεων), την ευκολία μεταβίβασης ακινήτου (αριθμός πιστοποιητικών που απαιτούνται, χρόνος και κόστος), την πρόσβαση στον δανεισμό (πόσο καλή είναι η νομοθεσία για υποθήκες και πτωχεύσεις, πόσο καλή είναι η πιστοληπτική πληροφόρηση και αν υπάρχει δημόσιο ή ιδιωτικό αρχείο πιστοληπτικής συμπεριφοράς, όπως ο «Τειρεσίας»), την προστασία των επενδυτών (κυρίως πόσο προστατεύονται τα δικαιώματα της μειοψηφίας σε μια εταιρεία από τη νομοθεσία και τους θεσμούς), τη φορολογική νομοθεσία (πόσες φορές πρέπει να πάει κανείς στην εφορία, πόσο χρόνο πρέπει να χάσει και πόσους φόρους πρέπει να πληρώσει), το διασυνοριακό εμπόριο (αριθμός εγγράφων, υπογραφών και ημερών που απαιτούνται για την ολοκλήρωση μιας εισαγωγής ή εξαγωγής), την εφαρμογή των συμβάσεων (διαδικασίες, χρόνος και κόστος που απαιτείται για την είσπραξη μιας καθυστερημένης πληρωμής) και τέλος την ευκολία εκκαθάρισης μιας εταιρείας (χρόνος και κόστος που απαιτείται καθώς και το ποσοστό των υποχρεώσεων που τελικά ικανοποιούνται). Σημειώνουμε ότι για λόγους σύγκρισης μεταξύ των χωρών έχει γίνει μια τυποποίηση των παραμέτρων (π.χ. η έναρξη εταιρείας αφορά μια ΕΠΕ συγκεκριμένου μεγέθους, η οικοδομική άδεια αφορά διώροφη αποθήκη 1.300 τ.μ., η αποζημίωση για την απόλυση αναφέρεται σε άνδρα εργαζόμενο με προϋπηρεσία 20 ετών στην ίδια επιχείρηση, παντρεμένο με δύο παιδιά κ.ο.κ.).
Μεταρρυθμίσεις παντού
Μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς προτείνει ο ΟΟΣΑ για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος: την τυποποίηση των διαδικασιών για ίδρυση εταιρείας, την απλοποίηση των διαδικασιών έκδοσης οικοδομικών αδειών και την αναθεώρηση του σχεδίου πόλεως ανά δεκαετία, την ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας, την απλοποίηση των διαδικασιών και της φορολογίας στη μεταβίβαση ακινήτων, καθώς και την κατάργηση της υποχρεωτικής παρουσίας συμβολαιογράφου και δικηγόρων, την ενίσχυση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας των μετόχων στις εταιρείες (ενημέρωση για τα εξωεταιρικά συμφέροντα της διοίκησης σε κάθε συμφωνία που υπογράφει, την κατάργηση των παραθύρων που μειώνουν την υποχρέωση έγκρισης συμφωνιών από τους μετόχους, την διευκόλυνση των μετόχων της μειοψηφίας να καταφεύγουν στη δικαιοσύνη κ.ά.), την ενοποίηση της φορολογίας σε όσο το δυνατόν λιγότερους φόρους και την κατάργηση των εξαιρέσεων και των προνομίων, την απλοποίηση των φορολογικών διαδικασιών, την εισαγωγή της ηλεκτρονικής υποβολής των εγγράφων για το διασυνοριακό εμπόριο και την διεξαγωγή ελέγχων μόνο σε ύποπτες περιπτώσεις, τον περιορισμό των καθυστερήσεων και του κόστους στις δικαστικές αποφάσεις για εμπορικές διαφορές, τον περιορισμό της δυνατότητας έφεσης στις εμπορικές διενέξεις, την ενθάρρυνση της συνέχισης λειτουργίας των επιχειρήσεων που έχουν οικονομικά προβλήματα αλλά είναι βιώσιμες, τη δημιουργία επιτροπών πιστωτών σε περιπτώσεις εκκαθάρισης επιχειρήσεων και την παροχή δεύτερης ευκαιρίας στους επιχειρηματίες που πτωχεύουν.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, οι χώρες που έκαναν τη μεγαλύτερη πρόοδο σε μεταρρυθμίσεις το 2004 ήταν η Σερβία-Μαυροβούνιο, η Γεωργία, το Βιετνάμ, η Σλοβακία, η Γερμανία, η Αίγυπτος, η Φινλανδία, η Ρουμανία, η Λεττονία, το Πακιστάν, η Ρουάντα και η Ολλανδία. Η Σερβία-Μαυροβούνιο, που κατατάσσεται πρώτη από αυτήν την άποψη, είχε βελτιώσεις σε 8 από τα 10 σημεία που συνθέτουν τον δείκτη επιχειρηματικών συνθηκών. Μείωσε το ελάχιστο κεφάλαιο που απαιτείται για την ίδρυση μιας εταιρείας από τα 5.000 στα 500 ευρώ, ο χρόνος που απαιτείται περιορίστηκε από τις 51 στις 15 ημέρες, η νέα εργατική νομοθεσία διευκολύνει τις προσλήψεις καθώς εισάγει τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου εργασίας, ο χρόνος που απαιτείται για την επίλυση εμπορικών διαφορών στα δικαστήρια περιορίστηκε από τις 1.028 στις 635 ημέρες χάρη στον νέο αστικό κώδικα, ο φόρος μισθωτών εργασιών και ο φόρος κύκλου εργασιών αντικαταστάθηκαν από τον ΦΠΑ. Ολα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν 42% περισσότερες νέες επιχειρήσεις το 2004 σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.
Το σκανδιναβικό μοντέλο
Τις πέντε από τις 15 πρώτες θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη καταλαμβάνουν οι σκανδιναβικές χώρες.: Νορβηγία (5η), Δανία (8η), Ισλανδία (12η), Φινλανδία (13η) και Σουηδία (14η). Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας δεν αφήνει ασχολίαστο αυτό το γεγονός και εξηγεί ότι το μυστικό της επιτυχίας είναι η ύπαρξη κανονισμών για τη λειτουργία των επιχειρήσεων που είναι από τη μια μεριά απλοί, ώστε να επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να είναι παραγωγικές, ενώ από την άλλη εστιάζουν την παρέμβασή τους εκεί που έχει σημασία και αποτέλεσμα – στην προστασία των περιουσιακών δικαιωμάτων και την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών.
Οι σκανδιναβικές χώρες δεν έχουν χαμηλή φορολογία για τις επιχειρήσεις, αλλά μέτρια έως υψηλή – 52% των μεικτών κερδών στη Φινλανδία και την Ισλανδία, 53% στη Σουηδία και 60% στη Νορβηγία. Αν και η υψηλή φορολογία συνήθως ευνοεί τη δραστηριότητα της παραοικονομίας, στις σκανδιναβικές χώρες περιορίζεται στο 8% της επίσημης δραστηριότητας (στην Ελλάδα εκτιμάται ότι ξεπερνάει το 28%).
Η κρίσιμη διαφορά είναι ότι οι επιχειρήσεις απολαμβάνουν εξαιρετικές υπηρεσίες ως αντάλλαγμα για τους φόρους που πληρώνουν. H Δανία έχει το καλύτερο δίκτυο υποδομής στον κόσμο, η Νoρβηγία κατατάσσεται πρώτη στον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του OHE, ενώ δεύτερη ακολουθεί η Σουηδία. Στις σκανδιναβικές χώρες, αλλά και πολλές από τις άλλες τις 30 πρώτες, το ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον συνυπάρχει με την παροχή υψηλής κοινωνικής προστασίας, παραδέχεται η Παγκόσμια Τράπεζα.